دیوانی ئەوڕەحمان بەگی بابان

بۆ شینی پاش چل ڕۆژەی ئەمین زەکی بەگ

بۆ شینی فایەق بێکەس

لە ڕۆژی ١٥ی ١٠ی ١٩٢٨دا مێجەر نوئیل بە چل سوار عەسکەری هیندۆکەوە هاتە سلێمانی، شێخ مەحموود بە نامەی خوسووسییەوە کە بە هۆی عەبدوڵڵا ئاغای حاجی سەعید و فایەق توفیقەوە ناردبووی هاتن. ئەم هۆنراوەیە لەو ڕۆژەدا نووسراوە.

هۆنراوە لە سەر زمانی ژنێ لە عەشیرەتی جاف کە کوڕەکەی لە بێشکەدا ئەنوێنێ

«حەسەن کوڕی تۆفیق ئەفەندی» لە کوللیەی «دار المعلمين»ی عالی بە پلەی مومتاز تەخەڕڕوجی کردووە، و لە مەداریسی سانەویی عێراقدا مامۆستایەکی بەرز بوو، لە مانگی تشرینی ١٩٥٦دا لەسەر نیشتمانپەرستی فەسڵ کرا و چوو بۆ «سووریە» و لەوێ کرابوو بە ئوستاز بۆ مەدرەسەی سانەوی لە ١٧ی ٤ی ١٩٥٨دا وەفاتی کرد و جەنازەکەی هێزایەوە، بۆ سەنگی مەزاری ئەم ڕوباعیەم نووسی:

بۆ ڕۆژی چلەی ئەمین زەکی

ئارایشتی بەهار

ستایشی بەهار

زۆر نەخۆش بووم «شێخ ڕەئووفی نەقیب» کوڕی خوالێبوردوو سەیید نووری نەقیب دایم ئەهات بۆ لام بۆ ئەحواڵ پرسین منیش ئەم ڕوباعیەم بۆ نارد:

لە وەرامی جەنابی میرزا مارفدا

بۆ ڕۆژنامەی هیوا کە لە بەغدا دەرئەچێ

بۆ شێخ محەممەدی خاڵ

=مێژوونووسی گەورەی کوردستان (ئەمین زەکی بەگ) لە خسوسی دامەزراندنی قوتابی کوردەوە لە کوللیاتەکانی بەغدا هەمیشە لە وەرزشا بوو. منیش ئەم مەنزوومەیەم پێشکەش کرد:

=بۆ چل ڕۆژی پاش کۆچی دوایی خوالێخۆشبوو سەید ئەحمەدی خانەقا دانیشتووی کەرکووک بێژراوە:

بۆ دۆستێ کە چەند جار وەعدەی دامێ بۆ پێکهێنانی ئیشێ و وەعدەی ئیفا نەکرد ئەم هۆنراوەیەم بۆ نووسی و بە پۆستەدا بۆم نارد:

بۆ چل ڕۆژەی پاش کۆچی دوایی ئەدیبێکی ناوداری کورد (پیرە مێرد) بێژراوە.

مەلا مەحموودی موفتی لە ٢٥ی ئەغستۆسی ١٩٥٥ز دا کۆچی دوایی کرد بۆ تەئبینی پاش چل ڕۆژی ئەمە بێژراوە.

حکوومەتی ئێران بە بەهانەی چەک سەندنەوە لە ١ی کانوونی ساڵی ١٩٥٠دا بە هێزی هوایی و زەمینییەوە پەلاماری عەشیرەتی جوانڕۆی دا. بەو هۆیەوە ئەم دەستە بەستە بێژراوە.

شانازی

لە مانگی نیسانی ١٩٥٠دا ئەم هۆنراوەیە بۆ جەنابی زانیاری بەناوبانگ، میرزا آیةالله کوردستانی، مەشهوور بە شێخ موحەممەدی مەردۆخ نووسراوە.

تاریخ ئیسباتی کردووە ئازاربایگانی ئێران عیبارەت لە مادی سەغیرە کە نیشتمانی کوردی ماد بوووە. شاری تەبرێز لەلایەن ئەمیرێکی کوردەوە بینا کراوە کە ئێستا ئەو ناوچەیە بۆ تورک ساغ بۆتەوە، زۆر جار بە تۆفێق وەهبیم وتبوو کە تاریخی مادی سەغیرمان بنووسێ. نەینووسی. بۆ تەشویق کردنی ئەم مەنزوومەیشم بۆ ناردووە.

حەسبی حاڵ بۆ ڕابواردنی ئێستای خۆم

ئەم هۆنراوە لە خسووسی ئەخلاقی ژنەوە بێژراوە.

ئەم هۆنراوە بۆ وەسفی زەویدارێکی زۆردار و زاڵم نووسراوە کە هیچ درۆ و هەڵبەستی تیا نییە.

ساقینامە (با وجود خۆم مەی خۆر نیم)

پرسیار و وەڕامە لەبەینی ئازادی و نیشتمانا

بابە عەلی کوڕی شێخ مەحموود لە ١٩٤٩دا چووبوو بۆ هەڵەبجە و بناری هەورامان بۆ لای ئەو دۆست و هەوا خواهانەی کە لە ناو بەگزادەی هەورامانا هەیەتی وە لە ئاخریدا چوو بۆ بەغدا و لە بەغداوە کوتوپڕ بە فڕۆکە چوو بۆ ئەمریکا هەتا نیهایەتی ١٩٥٠ لە ئەمریکا مایەوە. لە ئەمریکاوە چوو بۆ لەندەن هەتا ٢٠ی شوباتی ١٩٥٠ لە لەندەن مایەوەوە لە ٢١ی شوباتی ١٩٥٠دا گەڕایەوە بەغدا. ئەم سەفەری کوتوپڕەی بابە عەلی لە لایەن مونەوەرانی وەها لێکدرایەوە کە بابە عەلی مەزابیتێکی زۆری بردووە شوێن کڵاوی بابردوو کەوتووە. ئەم هۆنراوە لە سەر ئەو سەفەرەی کوتوپڕی بابە عەلی بێژراوە.

عونی بەگ وەتەنپەرەستی بەناوبانگی میللەتی کورد لە ساڵی ١٩٤٨دا لە میسرەوە هاتە ناو سلێمانی و لەلایەن سەماحەتی شێخ محەممەدی خاڵ: قازی سلێمانی میوان بوو چەند ڕۆژی بە یەکەوە ڕامان بوارد لە پاش گەڕانەوەی موخابەرەمان هەبوو لە وەرامی ئەووەڵ نامەدا ئەم هۆنراوەیەم بۆ نارد:

لە تاریخی ١٩٥٥دا موعاهەدەیەک کرا کە بە «میساقی بەغدا» مەشهوورە بەم هۆیەوە ئەم دەستەبەستە بێژراوە.

بە هۆی دروستکردنی پێشبەستی دووکان و دەربەندیخان ئەم هۆنراوەی دەستەبەستەیە بێژراوە.

لە ساڵی ١٩٣٠ میلادی پیاوە بەنرخەکان و قەومیەت پەرەستەکانی عیراق بۆ موعاهەدەی عیراق و بەریتانیا و موعاهەدەی نەوتی عیراقی بە چەشنێ کە ئیستعمار ئەیەوێ، موعاریز بوون سیاسەتی بەریتانیا لە نەزانی قەومی کورد شارەزا بوو، کوردی عیراقی تەفرە دا و کردنی بە ئالەتی دروست بوونی ئەم موعاهەدەیە موافیقی پێویستی خۆی لەم خسووسەوە ئەم دەستە بەستە نووسراوە.

قارەمانی کورد و خاکی کوردستان

زانای مەزن شێخ محەممەدی خاڵ فەرهەنگی زمانی کوردییەکەی بڵاو کردەوە ئەمەم بۆ وتووە.

نەورۆزنامە

نمێ لە دەریایەکی قارەمانی کورد

بۆ ئیمدادی کەیخوسرەوی دووەم لە شاهانی هەخامەنشین هاتنی لەشکرێکی یۆنان بۆ بابل و لەپاش جەنگەکە و گەڕانەوەیان بۆ یۆنانستان.

هجوومی چەنگیز خان بە لەشکری مەغوول و تاتارەوە بۆ ئاسیای ناوەڕاست و بۆ ئێران و کوردستان ساڵی ٦١٦ی کۆچی:

هجوومی هۆلاکۆ خان بۆ ڕۆژهەڵاتی نزیک و بۆ ئێران و بۆ کوردستان، ٧٥٠-٦٥٠ی کۆچی.

پەیدابوونی دونیاگری بەناوبانگ ئەمیر تەیمووری گوورگان و هجووم کردنی بۆ هیند و ئێران و عیراق و کوردستان

پەیدابوونی نادرشای ئەفشاری لە ئێران و پەلاماردانی بۆ ئەفغان و هیندوستان و عێراق و کوردستان، هوجوومی بۆ عێراق ساڵی ١١٥٦-١١٤٦ی کۆچی

بۆ جەنابی خوالێخۆشبوو ئەمین زەکی بەگ نووسراوە

بە زمان قەڵەمەوە بۆ پیاوێکی پلە گەورەی بەغدام نووسی

وتارێ بۆ لاوە دلێر و بەنرخەکان