تێهەڵکێش

از کتاب:
خۆشخوانی
اثر:
علاالدین سجادی (1907-1984)
 2 دقیقه  1803 مشاهده

یەکێکی تر لە هونەری جوانکاری وشەیی «تێهەڵکێش»ە بەلاغەی عەرەبیە «تضمین»ی ناو بردووە.

«تێهەڵکێش» لە بارەی ڕەوانبێژییەوە ئەوەیە کە هۆنەر دێنێ هۆنراو، وە یا نیوە هۆنراوی یەکێکی تر ئەخاتە ناو هۆنراوی خۆیەوە، وا ئەبێ بە هێما، وە یا بە ئاشکرا ناوی هۆنەرە لێی وەرگرەکە ئەهێنێ، وە یا لەبەر ناوبانگیەک کە هەیەتی ناوی ناهێنێ. بەم ناو هێنانە، وە یا هێما بۆ کردنە ئیتر لەوە دەر ئەچێ کە بوترێ ئەمە لە یەکێکی تری وەرگرتووە، وە یا دزیویەتی. مەرجیش نییە ئەو تێهەڵکێشە کە ئەیکا هەر لەو زمانەدا بێ، بەڵکوو بۆی هەیە لە زمانی تریشەوە بۆی بێنێت. ئا ئەمەیان زیاتر لەگەڵ زمانی کوردیدا ڕۆیشتووە تا عەرەبی و فارسی.

بەلای هەندێ لە زانایانی بەلاغەوە هۆنەرەکە لە باتی ئەوە هۆنراوێک، یا نیو هۆنراو بێنێت ئەتوانێ پارچەیەک لە نیو هۆنراو بێنێت و بیخاتە ناو هۆنراوەکەی خۆیەوە.

بەلای منەوە ئەمە نابێ، چونکە ئەگەر وایکرد لەگەڵ لێی وەرگیراوا جیا نابنەوە، بە تایبەتی لە کاتێکا کە هێمایەک نەبێ بۆ خاوەنەکەی.

ئەمە و دیسان «تێهەڵکێش» هەر ئەبێ لە هۆنراودا بێ، لە پەخشانا نابێ، چونکە هیچ «ایداع» و جوانکاریەکی تێدا دەر ناکەوێ.

ئەمجا وێنە بۆ ئەمانە.

«پیرەمێرد» هۆنراوی «مەولەوی» هێناوە و خستوویەتە ناو هۆنراوی خۆیەوە و ئەڵێ:

«لە دواواندا کە یەک ئەکەوی»
«دوو «مصرعی» بۆ بەیتی مەولەوی»
«سیروانی ئەم چەم، تانجەڕۆی ئەو چەم»
«بدەن بە یەکدا ئەم چەم، تا ئەو چەم!»

وە یا «ناری» نیوە هۆنراوی «تاهیربەگ» ئەخاتە ناو هۆنراوی خۆیەوە و ئەڵێ:

«لە ڕووی ئەو ماهەدا وەستام بە نەومیدی و خەمباری»
«شکاندی پەنجەکەم تا من نەنووسم وەسفی ڕوخساری!»

وە یا «سالم» ئەڵێ:

«لە ئیدراکی شکەنج و عوقدەیی زوڵفت پەرێشانم»
«کە کەس نگشود و نگشاید بە حکمت این معما را»

وە یا «شوکری فەزلی» ئەڵێ:

«مەکەن لۆمەم ئەمێستە وا نەزانی»
«متی اضع العمامە تعرفونی»{pn|}