مبحث الحیاة و العلم
لە کتێبی:
عەقیدەی مەرزیە
بەرهەمی:
مەولەوی (1806-1882)
3 خولەک
1029 بینین
تەقریری مەزهەب ئەهلی حەق کریا
ئیجازەی تەقریر تەرزێ تر دریا
ئەمە تەحریری ئوسوولی دینە
هەڵگرە بە دڵ هەرکام یەقینە
«مثبتو الصفاتعەرەبی» ئیختیلافیانە:
سیفات زائیدن «علي الذاتعەرەبی» یا نە؟
ئەو کەس وا قەولی هەس بە زیادە
لە سیفات خەواس دەکا ئیرادە
خاسەی وەسفی عیلم دانستەن شعوور
خاسەی ئیرادە قەسدەکەی مەشهوور
بۆ وەسفی قودرەت خاسەی ئامادە:
«تأثيرّ علي وفق الارادهعەرەبی»
چە حاجەت قەڵەم توولی پێ بدات؛
«فقِس عليها سائرَ الصفاتعەرەبی»
«و تلك الخواصّ ليست عينه،عەرەبی
و هو ظاهرّ، و لا غيرهعەرەبی»
بۆچ؟ «في الوجود الخارجيعەرەبی» نییەس
تەمایوزیان لە زاتی ئەقدەس
«فَلِذا قالوا، جزاهمُ الخير:عەرەبی
بان الصفات لا عينّ، لا غيرعەرەبی».
«والغيرّيهُ التي استبانعەرەبی
منها الاستلزام لوصف الامكانعەرەبی»
«المفتقرُ المجسوج العائلعەرەبی
في الوجود الى تأثير الفاعلعەرەبی»
غەیرییەتێکە «ذات الاقترانعەرەبی
للتمايز الخارجيعەرەبی» بیزان
ئیرادە دەکرێ خەواس لە ئەوساف
اذ الصفه مايه التصافعەرەبی
و بێ ئەو خەواس لازمەی سفات
ناوێ ئیتتیساف «بالفعلعەرەبی»ی بۆ زات
«كيف لا يكون مقصوراً عليعەرەبی
حصولِ تلك الخواصَ، و لاعەرەبی
شيء من عالم مريدٍ قديرعەرەبی
بلا شعور قصدٍ او تأثير،عەرەبی
مثلاً، بهذا المعلوم المذكورعەرەبی
لهذا المراد، في ذاك المقدورعەرەبی
عالماً به، مُريداً لَهُ،عەرەبی
قديراً عليه، فذر من لَهواعەرەبی
و ليست نفسُ ذي المبادياتعەرەبی
كذلك، فهي كانت عينَ الذاتعەرەبی
و ان لم تكن عينها يلزمعەرەبی
في تلك الخواصَ لله الأعظمعەرەبی»
ئیحتیاج ئەباڵ غەیری زاتی خۆی
ئەمرێ شەنیعە، دەشێ لێی لادەی
«و اِن يَستَند ذا الغيرُ لهُعەرەبی
يعني اليه، جلّ شَأنَهُعەرەبی
ئەو کەس کە دەڵێ سیفات عەینییە
قەسدی بە سیفات «پێ» مەبادییە
لاکین کام مەعنای لێ دەکەی تەما
«قُل هذا المعني و هو انّ ماعەرەبی
مَع تلك الصفات يَصدُر عن الذاتعەرەبی
يصدر عنه بدون الصفاتعەرەبی
يَعني: لا يحتاج ال الصفاتِعەرەبی
و تلك الخواصّ لنفس الذاتعەرەبی»
ئەگەر عەینییەت بەم مەعنا نەوێ
بڵێ، بزانم بە چە ڕەنگ دەوێ
لە لای خۆی کەسێ تەسەوور بکات
کە موتتەحید وێ سیفەت دەگەڵ زات؟!
ئەر چاوی عەقڵت بینش ئالوودە،
دەوینی سیفەت وەک زات مەوجوودە،
ئەو بە غەیرەوە قیامی هەیە،
زات خۆ قیامی بە نەفسی خۆیە
«و ما يكونُ الي غيرِهِعەرەبی
محتاجاً في أن يقومُ بهعەرەبی
كيف يكونُ عيناً لِما لاعەرەبی
يحتاجُ الي غيرِهِ أصلا؟!عەرەبی
لذا نفاها رأساً ذو اعتزالعەرەبی
واثبَتَ الخواصّ ريمت بالأحوالعەرەبی
فيما لسان البيان قررَّعەرەبی
دَقَّقِ النظر الى ان يظهرعەرەبی
أنَّ المالَ واحِدّ في الكلّعەرەبی
والله أعلمُ بالدّقِ والجُلّعەرەبی»