مبحث الصفات الله
لە کتێبی:
عەقیدەی مەرزیە
بەرهەمی:
مەولەوی (1806-1882)
3 خولەک
893 بینین
ئەزەلییەت بۆ ئەسما سابیتە
لە وەجهی رجووع ئەباڵ قودرەتە
سیفاتی زاتی هەر وەکوو زاتن
خارج لە دەرکی گشت مەخلووقاتن
هیچ مەعلووم ناون بۆمان «كما هيعەرەبی»
ئەزەلی و ئەبەد ناموتەناهی
با تەعەلووقیان واحید «بالذاتعەرەبی»ن
«حيث التعلقعەرەبی» بێ نییهایاتن
گشت زائید لە زات نە عەین و نە غەیر
«من حيث الايجاد آثارها خيرعەرەبی»
وەک «ما اسابكعەرەبی» دەکا، بێ گومان،
ئیما «ما تري في خلق الرحمن...عەرەبی»
با وجوود موکەللەف نییەن بەمانە
سیفاتی ئایا زائیدن یا نە؟
یا خۆ ئەمیانە عەینی ئەوەیە
یا تەغایوریان لە بەیندا هەیە
بۆ زاتی ئایا غەیرن یا خۆ عەین؟
حەواڵەی کەشفی ئەسفیای دەدەین
ئێمە مەحجووبین با لاچین لە بەین
قسەی لێ نەکەین چاکە و دەیچیکەین
بۆچ؟! ئەهلی هەوا غاڵبن تەواو
«لاعلاجعەرەبی» ئینسان تێرنە ئەو جەواو
ئەگەر سیفاتی نەفسی زات دەوێ
لزوومی چەندێ مەحاڵات دەوێ
ئەووەڵ: دەوێ حەمل «بلاافادةعەرەبی»
دووەم: مەسەلا عیلمە ئیرادە
سێیەم: عەقڵی تۆ دەشێ جازم بێ
مەسەلا بە بوون واجب عالم بێ
بێ حاجەت ئەباڵ ئیسبات بە بورهان
چت نەفسی خۆیە زەروورە و عەیان
چارەم: بۆی عیلم «واجب الوجود»عەرەبی
«بالذاتعەرەبی» سانیعی عالەم و مەعبوود
قسەیچ لە نەحوی «عالِمعەرەبی»دا نییە
کەوا حەملیان «مواطاهعەرەبی»ییە،
بەڵ قسە لە بەحس نەحوی «علمعەرەبی»یە
کەوا حەملیان ئیشتیقاقییە
هەرگاە کە نەفسی زات بن ئەوانە
مەحاڵاتەکە زاهیر بزانە...
ئەر دەڵێ ئەوسا لێی لازم دەوێ
کە تەغایووری ئیعتیبار نەوێ
چە مەحاڵێ هەس ئەگەر بڵێ: «ذات،عەرەبی
حيث التعليق بذي المعلومات،عەرەبی
عالمُ، بل علمّ.عەرەبی» «على ذا القياسعەرەبی»
تەقریری باقیی سیفاتیچ هەر واس
مەعنای حەملیان یانییهای زاتی
«متعلّقُ بالمعلوماتِعەرەبی»
«وهكذاعەرەبی» وا فایدەی بوو عەیان
ئیفتیقاریچی بوو ئەبال بەیان
تەمایوزی بەین ئیعتیبارات بوو
تەکەسسوریچ بۆ وجوود نەیدا ڕوو
هەر وەک ئەو جوملە مەشهوورە لە بەین:
ئەڵێن «الواحد نصفّ لِلاثنينعەرەبی»،
سولسی سیانە، ڕوبعە بۆ چوار،
تا هەرکوێ بڕۆت نایەتە شومار
دیارە مەوجوود هەر واحید دەوێ
حەملی موفیدە و نیسفییە جگێ
دەڵێین بوونی زات پاکی عەلییە
بە نەفس و عەینی ئەو تەعەلووقیە
باتیلییەتی زۆر بەدیهییە
«ككون الواحد نفس النصفيهعەرەبی»
«بل أّنما هو عالمُ، قدير،عەرەبی
حيٌّ، مريدُ، سميع، بصيرعەرەبی»
پەس ئەوا ماوە لەم ڕەواقەدا
کەلام لە مەئخەز ئیشتیقاقەدا،
وەکوو قودرەت و عیلم، «وَإنّهعەرەبی
معنيُ زائدّ ليس نفسهُعەرەبی»
بۆچ؛میسلی قودرەت «ربّ البريّهعەرەبی»
لە ئیعتیبارات عەقڵییە نییە
بەڵ لە مەعانیی حەقیقییەن گشت
لەم دوو شیققانە یەکێ بگرە مشت
ئەر عەینەن عەدەت بۆ مەحاڵاتە،
وەر وەرای زاتەن مەتلەب ئیسباتە
نییە دەلالەت سەمعی و عەقڵییە
لە بۆ ئیزاحی مەعنای غەیرییە
«نَعَم في صفات جنات الباريعەرەبی»
هەیە ئیتتیافاق بۆ ئوممەت جاری
کە مەنعی ئیتلاق غەیرییەت دەکەن
ناویان بۆ زات وەک ئەغیار نابەن
«بناء عَلى ذاكَ الإتّفاقعەرەبی
تحن نقطع بمنع الإطلاق»عەرەبی
تەعریفی غەیریچ وا کە مەشهوورە
بۆ بەڵەدییەت لەگرە زەروورە
غەیر ئینفیکاکیان لە بەیندا دەوێ
یا خۆ دوو زاتن ئەمیان ئەو نەوێ