بیرێ بە کورتی لە ئەندامی لەش
از کتاب:
خەزنەی جەواهێر
اثر:
ملا احمد قاضی پنجوینی (1920-1983)
7 دقیقه
683 مشاهده
بزانە ئەسڵت نەختێ مەنی بوو
چڵمە لەتەیە خوار و دەنی بوو
گەر تۆزێ لەسەر زەویت دانایە
ئەبوو بە تۆزێ تۆزی بێ مایە
ئەو جار بۆ ئەوە کە پەروەردە بێ
خوا حوببی خستە بەینی نێر و مێ
لە وەختی «وقاععربی» ئیجرای پێ ئەکات
تا لە مێ بە جێی مەخسووسی ئەگات
ئەم نوتفە سپییە لە پاشی بەینێ
سوور ئەبێ ئەبێ بە پارچە خوێنێ
دووبارە ئەویش لە پاش چەند زەمان
گۆشت پارە ئەکا ئەبێ بە ئێسقان
سەیری ئەم نەختە نوفتە ئاوییە
کە ئەجزای هەموو متساوییە
چۆن ئەبێ بە خوێن بە ڕەگ و ئەعساب
بە گۆشت و بە ئێسک بە وردە ئەسباب
ئەندامی دەرت وەک «تدويرعربی»ی سەر
لێ جیا بوونەوە چاوت بۆ نەزەر
وە یا «منافذعربی» دەم و لووت و گوێ
«محلیعربی» «خروجعربی» ئیتر چیت ئەوێ
«تمديدعربی»ی دەست و نینۆک و پەنجە
وەک ئەعزای بەدەن کە یەکەم گەنجە
گەر بەدەن دارای جمگە نەدەبوو
مەحاڵ بوو لەبۆ بەشەر هاتووچوو
«صانععربی» ئەیزانی تۆ بە هاتووچوو
موحتاجی بۆیە عیلاجی فەرموو
دەروونیش جەرگ و سی و میعدە و دڵ
مەسانە و زرا و ڕیخۆڵە و سپڵ
ئەم ئەندامانەش کە ناو براون
بە چەند ئەجزایە تەقسیم کراون
مەسەلا کە چاو حەوت تەبەقەیە
هەر یەک وەسفێکی مەخسووسی هەیە
یەکێک لەم حەوتە ئەگەر نەمێنێ
ئەو چاوە ئیتر کوێرە نابینێ
وەرە سەر سەیری ئەم گشت ئێسقانە
لەو نوتفەوە ئەو ئێسکە ڕەقانە
دارای ئیختیلاف شکڵ و «مقادرعربی»
بەعزێکی درێژ بەعزێ «مستدرعربی»
پتەو و کلۆر باریک بەعزێ پان
بە گوێرەی حاجەت حەرەکەی ئینسان
وەتەر یانێ ژێ سەری «مفصلعربی»ی
پێکۆ بەستووە بە «مكملعربی»ی
سەریش لە پەنجاوپێنج پارچە ئێسقان
شکڵ و میقداریان لە یەکتری جیان
شکڵی «كُرَویعربی» لێ هەڵخراوە
شەشیان بۆ کەللە «تخصيصعربی» کراوە
چواردەیان لە بۆ شەویلەی سەروو
دووی تریان عاید شەویلەی خواروو
باقیش عیبارەت لە خرێ و لە دان
لەوانیش بڕێ تیژ و بڕێ پان
ئەو قیسمە تیژن لە بۆ بڕینن
باقیش بۆ چشتی «غليظعربی» هاڕینن
«مركبعربی»ە مل لە حەوت مورۆلە
یانێ حەرەزە گەورە و بچکۆلە
بە میقدار لەگەڵ یەک موختەلیفن
ئەمما «مستديرعربی» دارای «تجويفنعربی»
لە گەردنەوە تا ئێسکی عەجەز
لە پشتا هەیە بیست و چوار خەرەز
عەجەز سێ ئێسکی پێوە « مختصعربی»ە
هەرە خواروویان ناوی «عصعصعربی»ە
«عصعصعربی»یش بە سێ جوزئا «مقسومعربی»ە
لە علمی «طبعربی»ا هەمووی مەعلوومە
مەتڵەب ژمارەی ئێسک و ڕەگ نییە
غەرەز مەعریفەت بە «مكونعربی»ییە
«فنعربی»ی «تشريحعربی» و عیلمی « اطباعربی»
ناوی هەموویان بە تەفسیل ئەبا
بەڵام نەزەریان هەر بۆ عیلاجە
بزانن نەخۆش بە ی موحتاجە
بەمە « استدلالعربی» ئەکەن « اكابرعربی»
لەسەر کەماڵی قودرەتی «قادرعربی»
زۆرە فەرقی بەین ئەم دوو تەماشا
نیسبەتیان لەگەڵ یەک نییە حاشا
ئەو بۆ نەخۆش و ئەم بۆ ئیستیدلال
لەسەر گەورەیی خودای «ذوالجلالعربی»
چی هەیە وەک مس یا ئاسن قایم
ساڵێک لەسەر یەک کار بکا دایم
بێ شک ئەبینی یا تەنک ئەبێ
یا ئەڕزێ و ئەپوێ و بێ بنک ئەبێ
جا تەماشا کە بە موددەی ژیان
زوان هەڵئەسووڕێ و نایەنێ زیان
وە یا مەعیدە بەو خەفیفیە
سەد ساڵ کار ئەکا دڕانی نییە
وە یا میزەڵان ئەویش هەر وەها
ئیش ئەکا تا ژین دیتە ئینتیها
بۆ بەشەر فکرێ وا ئەبێ بە هۆی
قووەتی یەقین بە خالقی خۆی
لە بۆ تەحریکی ئێسقانیش دیسان
خەلقی فەرمووە خودا بۆ ئینسان
چەند «عَضُلعربی»ەیەک مەجمووعی ئەمە
لە پێنجسەد و سی یەکێکی کەمە
لەو «عضلاتعربی»ە بیست و چوار تەواو
موحەرریکە بۆ برژانگ و بۆ چاو
ئەگەر ناقیس بێ یەکێک لەوانە
ئەو چاوە ئێتر بە کز بزانە
هەروا هەر عوزوێ بە چەند «عضلاتعربی»
تەقیید کراوە لە بۆ حەرەکات
باسی «وريدعربی» و ڕەگ و «شَريانعربی»
لەگەڵ ئەعسابا گەر بکرێ بەیان
ئەبێ کتێبێ تەشریح بهێنی
یەکە یەکەیان بە دەرس بخوێنی
ئەمما مەجالی هەیە کە بڕوا
«تفكرعربی» بە هەر ئەعزایە لەوا
خوا ئەمانەی لە یەک قەترە ئاو
بە ڕەحمەتی خۆی هێناوەتە ناو
پشتی ئەساسە لە بۆ ئەدەنی
سکی بۆ ئالات غەزا و خواردەنی
سەری جامێعی هەموو حەواسە
دارای تەبەقات شکڵ و ئەساسە
لە دەنکە نیسکێ لە ڕەشایی چاو
«منعكسعربی» ئەبێ ئاسمان تەواو
پێڵو بۆ «سيقلعربی» گەردی هەوایی
برژانگ بۆ جەمعی نووری بینایی
چون وەک سپییەتی نوور بڵاو ئەکا
ڕەشاییش جەمعی نووری چاو ئەکا
«توديععربی» بەو بووە قووەی «باصرهعربی»
عەکسی ئەجسامی تێدا زاهرە
هێزێ «سامعهعربی»یش بە گوێ دراوە
دەنگ ڕائەکێشێ لە ڕووی هەواوە
بە دیواری بەڵگ دەورە دراوە
خەفیف و تەنک دروست کراوە
نە نەرمە نە ڕەق بە جۆرێکی وا
ئەگەر دەعبایەک بەسەریا بڕوا
کڕە و دەنگێکی وایە لێوە دێ
گەر نووستبێتیش زوو بە خەبەر دێ
دووبارە دەنگیش کۆ ئەکاتەوە
تا باش لە کڕناخ دەنگ بداتەوە
کردەوەی خودا پڕە لە حیکمەت
تاوێکی تاڵی بە مەحزی ڕەحمەت
داناوە لە ناو گوێی ئەم بەشەرە
بۆ دەفعی هەوام «موذیعربی» و حەشەرە
دیسان لووتیش بە شکڵێکی جوان
لە ناوەڕاست ڕوو دروست کرد بۆمان
«مشتملعربی» بەسەر دوو کون و یەک بەین
بەو دوو کونانە ئەڵێن «مِنخَرَينعربی»
بە دەماغەوە ڕەبت دراوە
«حاسهعربی»ی «شامهعربی»شی تیا دانراوە
تا باش بزانین بە «حاسهعربی»ی «شامهعربی»
لە بۆنا خۆشی و ناخۆشی کامە
پێیشی وەرئەگرین هەوای ساف و ڕوون
بۆ «مدافعهعربی»ی گەرمایی دەروون
لە کاتی خەو وەختی ئاو و نان
دەماغە کۆمەک بۆ هەناسەدان
بوخاری کەللەت بۆ ڕائەکێشێ
تا بەهۆی دەردۆ سەرت نەیەشێ
لە لووتا نەختێ مووی تەڕ دیارە
بۆ گلدانەوەی تۆز و غوبارە
ئەو پارچە گۆشتە کە لە دەم دایە
هێزی «ذائقهعربی» و لەمسیی تێدایە
ئالەتی زانین تامی تەعامە
کامیان بە لەزەت کامیان بێتامە
چونکە قسەی دڵ خەفی و نیهانە
تەرجمانی ئەو سەری زمانە
حەنجەرەش دارای نەوعێ شکڵ و ڕەنگ
بەعزێکی واسع بەعزێ تریش تەنگ
درێژ و کورت و پتەو و خەفیف
زبر و نەرم و ڕەق ئەستوور و زەعیف
حیکمەتی فەرقی ئەم شکڵ و ڕەنگە
لە بۆ ناسین و تەمیزی دەنگە
ئەمانە هەرچی کە ناو براوە
لە سەد یەکێکی بەیان کراوە
ئەمە بێ سانیع بێ «مدبرعربی»ێ
لەو ئاوە چلۆن وا دروست ئەکرێ
نینۆک کە ئەدنای هەموو ئەعزایە
هەر کەس کە نەیبێ هیچی لێنایە
نە وردە هەرگیز هەڵئەگرێتەوە
نە گرێ گۆڵەی بۆ ئەکرێتەوە
سەر پەنجەی هەموو لە کارا ئەخورێ
بۆی ناخورێ ئەگەر جێیەکی بخورێ
جا هەرچی عاید بە مەعیدەیە
جەرگ ئەیکا بە خوێن لە پاش موددەیە
سپڵ و گورچیلە و زراو بە جارێ
خزمەتچی جەرگن هەر یەک بە کارێ
سپڵ ئەکێشێ بەشی سەودایی
زراو جەزب ئەکا قیسمی سەفرایی
نەوعی ئاویشی بە كليهعربی ئەدرێ
دوایی مەسانەش لەوێ وەرئەگرێ
بە قەزای حاجەت موحتاجی ئەکا
لە ڕێی خۆیەوە «اخراجعربی»ی ئەکا
ئەم هەموو خەلق ڕەبت ئەسبابە
سەنعەتی دەستی «رب الاربابعربی»ە