بیرێ بە کورتی لە ئەندامی لەش
لە کتێبی:
خەزنەی جەواهێر
بەرهەمی:
مەلا ئەحمەدی قازی پێنجوێنی (1920-1983)
7 خولەک
903 بینین
بزانە ئەسڵت نەختێ مەنی بوو
چڵمە لەتەیە خوار و دەنی بوو
گەر تۆزێ لەسەر زەویت دانایە
ئەبوو بە تۆزێ تۆزی بێ مایە
ئەو جار بۆ ئەوە کە پەروەردە بێ
خوا حوببی خستە بەینی نێر و مێ
لە وەختی «وقاععەرەبی» ئیجرای پێ ئەکات
تا لە مێ بە جێی مەخسووسی ئەگات
ئەم نوتفە سپییە لە پاشی بەینێ
سوور ئەبێ ئەبێ بە پارچە خوێنێ
دووبارە ئەویش لە پاش چەند زەمان
گۆشت پارە ئەکا ئەبێ بە ئێسقان
سەیری ئەم نەختە نوفتە ئاوییە
کە ئەجزای هەموو متساوییە
چۆن ئەبێ بە خوێن بە ڕەگ و ئەعساب
بە گۆشت و بە ئێسک بە وردە ئەسباب
ئەندامی دەرت وەک «تدويرعەرەبی»ی سەر
لێ جیا بوونەوە چاوت بۆ نەزەر
وە یا «منافذعەرەبی» دەم و لووت و گوێ
«محلیعەرەبی» «خروجعەرەبی» ئیتر چیت ئەوێ
«تمديدعەرەبی»ی دەست و نینۆک و پەنجە
وەک ئەعزای بەدەن کە یەکەم گەنجە
گەر بەدەن دارای جمگە نەدەبوو
مەحاڵ بوو لەبۆ بەشەر هاتووچوو
«صانععەرەبی» ئەیزانی تۆ بە هاتووچوو
موحتاجی بۆیە عیلاجی فەرموو
دەروونیش جەرگ و سی و میعدە و دڵ
مەسانە و زرا و ڕیخۆڵە و سپڵ
ئەم ئەندامانەش کە ناو براون
بە چەند ئەجزایە تەقسیم کراون
مەسەلا کە چاو حەوت تەبەقەیە
هەر یەک وەسفێکی مەخسووسی هەیە
یەکێک لەم حەوتە ئەگەر نەمێنێ
ئەو چاوە ئیتر کوێرە نابینێ
وەرە سەر سەیری ئەم گشت ئێسقانە
لەو نوتفەوە ئەو ئێسکە ڕەقانە
دارای ئیختیلاف شکڵ و «مقادرعەرەبی»
بەعزێکی درێژ بەعزێ «مستدرعەرەبی»
پتەو و کلۆر باریک بەعزێ پان
بە گوێرەی حاجەت حەرەکەی ئینسان
وەتەر یانێ ژێ سەری «مفصلعەرەبی»ی
پێکۆ بەستووە بە «مكملعەرەبی»ی
سەریش لە پەنجاوپێنج پارچە ئێسقان
شکڵ و میقداریان لە یەکتری جیان
شکڵی «كُرَویعەرەبی» لێ هەڵخراوە
شەشیان بۆ کەللە «تخصيصعەرەبی» کراوە
چواردەیان لە بۆ شەویلەی سەروو
دووی تریان عاید شەویلەی خواروو
باقیش عیبارەت لە خرێ و لە دان
لەوانیش بڕێ تیژ و بڕێ پان
ئەو قیسمە تیژن لە بۆ بڕینن
باقیش بۆ چشتی «غليظعەرەبی» هاڕینن
«مركبعەرەبی»ە مل لە حەوت مورۆلە
یانێ حەرەزە گەورە و بچکۆلە
بە میقدار لەگەڵ یەک موختەلیفن
ئەمما «مستديرعەرەبی» دارای «تجويفنعەرەبی»
لە گەردنەوە تا ئێسکی عەجەز
لە پشتا هەیە بیست و چوار خەرەز
عەجەز سێ ئێسکی پێوە « مختصعەرەبی»ە
هەرە خواروویان ناوی «عصعصعەرەبی»ە
«عصعصعەرەبی»یش بە سێ جوزئا «مقسومعەرەبی»ە
لە علمی «طبعەرەبی»ا هەمووی مەعلوومە
مەتڵەب ژمارەی ئێسک و ڕەگ نییە
غەرەز مەعریفەت بە «مكونعەرەبی»ییە
«فنعەرەبی»ی «تشريحعەرەبی» و عیلمی « اطباعەرەبی»
ناوی هەموویان بە تەفسیل ئەبا
بەڵام نەزەریان هەر بۆ عیلاجە
بزانن نەخۆش بە ی موحتاجە
بەمە « استدلالعەرەبی» ئەکەن « اكابرعەرەبی»
لەسەر کەماڵی قودرەتی «قادرعەرەبی»
زۆرە فەرقی بەین ئەم دوو تەماشا
نیسبەتیان لەگەڵ یەک نییە حاشا
ئەو بۆ نەخۆش و ئەم بۆ ئیستیدلال
لەسەر گەورەیی خودای «ذوالجلالعەرەبی»
چی هەیە وەک مس یا ئاسن قایم
ساڵێک لەسەر یەک کار بکا دایم
بێ شک ئەبینی یا تەنک ئەبێ
یا ئەڕزێ و ئەپوێ و بێ بنک ئەبێ
جا تەماشا کە بە موددەی ژیان
زوان هەڵئەسووڕێ و نایەنێ زیان
وە یا مەعیدە بەو خەفیفیە
سەد ساڵ کار ئەکا دڕانی نییە
وە یا میزەڵان ئەویش هەر وەها
ئیش ئەکا تا ژین دیتە ئینتیها
بۆ بەشەر فکرێ وا ئەبێ بە هۆی
قووەتی یەقین بە خالقی خۆی
لە بۆ تەحریکی ئێسقانیش دیسان
خەلقی فەرمووە خودا بۆ ئینسان
چەند «عَضُلعەرەبی»ەیەک مەجمووعی ئەمە
لە پێنجسەد و سی یەکێکی کەمە
لەو «عضلاتعەرەبی»ە بیست و چوار تەواو
موحەرریکە بۆ برژانگ و بۆ چاو
ئەگەر ناقیس بێ یەکێک لەوانە
ئەو چاوە ئێتر بە کز بزانە
هەروا هەر عوزوێ بە چەند «عضلاتعەرەبی»
تەقیید کراوە لە بۆ حەرەکات
باسی «وريدعەرەبی» و ڕەگ و «شَريانعەرەبی»
لەگەڵ ئەعسابا گەر بکرێ بەیان
ئەبێ کتێبێ تەشریح بهێنی
یەکە یەکەیان بە دەرس بخوێنی
ئەمما مەجالی هەیە کە بڕوا
«تفكرعەرەبی» بە هەر ئەعزایە لەوا
خوا ئەمانەی لە یەک قەترە ئاو
بە ڕەحمەتی خۆی هێناوەتە ناو
پشتی ئەساسە لە بۆ ئەدەنی
سکی بۆ ئالات غەزا و خواردەنی
سەری جامێعی هەموو حەواسە
دارای تەبەقات شکڵ و ئەساسە
لە دەنکە نیسکێ لە ڕەشایی چاو
«منعكسعەرەبی» ئەبێ ئاسمان تەواو
پێڵو بۆ «سيقلعەرەبی» گەردی هەوایی
برژانگ بۆ جەمعی نووری بینایی
چون وەک سپییەتی نوور بڵاو ئەکا
ڕەشاییش جەمعی نووری چاو ئەکا
«توديععەرەبی» بەو بووە قووەی «باصرهعەرەبی»
عەکسی ئەجسامی تێدا زاهرە
هێزێ «سامعهعەرەبی»یش بە گوێ دراوە
دەنگ ڕائەکێشێ لە ڕووی هەواوە
بە دیواری بەڵگ دەورە دراوە
خەفیف و تەنک دروست کراوە
نە نەرمە نە ڕەق بە جۆرێکی وا
ئەگەر دەعبایەک بەسەریا بڕوا
کڕە و دەنگێکی وایە لێوە دێ
گەر نووستبێتیش زوو بە خەبەر دێ
دووبارە دەنگیش کۆ ئەکاتەوە
تا باش لە کڕناخ دەنگ بداتەوە
کردەوەی خودا پڕە لە حیکمەت
تاوێکی تاڵی بە مەحزی ڕەحمەت
داناوە لە ناو گوێی ئەم بەشەرە
بۆ دەفعی هەوام «موذیعەرەبی» و حەشەرە
دیسان لووتیش بە شکڵێکی جوان
لە ناوەڕاست ڕوو دروست کرد بۆمان
«مشتملعەرەبی» بەسەر دوو کون و یەک بەین
بەو دوو کونانە ئەڵێن «مِنخَرَينعەرەبی»
بە دەماغەوە ڕەبت دراوە
«حاسهعەرەبی»ی «شامهعەرەبی»شی تیا دانراوە
تا باش بزانین بە «حاسهعەرەبی»ی «شامهعەرەبی»
لە بۆنا خۆشی و ناخۆشی کامە
پێیشی وەرئەگرین هەوای ساف و ڕوون
بۆ «مدافعهعەرەبی»ی گەرمایی دەروون
لە کاتی خەو وەختی ئاو و نان
دەماغە کۆمەک بۆ هەناسەدان
بوخاری کەللەت بۆ ڕائەکێشێ
تا بەهۆی دەردۆ سەرت نەیەشێ
لە لووتا نەختێ مووی تەڕ دیارە
بۆ گلدانەوەی تۆز و غوبارە
ئەو پارچە گۆشتە کە لە دەم دایە
هێزی «ذائقهعەرەبی» و لەمسیی تێدایە
ئالەتی زانین تامی تەعامە
کامیان بە لەزەت کامیان بێتامە
چونکە قسەی دڵ خەفی و نیهانە
تەرجمانی ئەو سەری زمانە
حەنجەرەش دارای نەوعێ شکڵ و ڕەنگ
بەعزێکی واسع بەعزێ تریش تەنگ
درێژ و کورت و پتەو و خەفیف
زبر و نەرم و ڕەق ئەستوور و زەعیف
حیکمەتی فەرقی ئەم شکڵ و ڕەنگە
لە بۆ ناسین و تەمیزی دەنگە
ئەمانە هەرچی کە ناو براوە
لە سەد یەکێکی بەیان کراوە
ئەمە بێ سانیع بێ «مدبرعەرەبی»ێ
لەو ئاوە چلۆن وا دروست ئەکرێ
نینۆک کە ئەدنای هەموو ئەعزایە
هەر کەس کە نەیبێ هیچی لێنایە
نە وردە هەرگیز هەڵئەگرێتەوە
نە گرێ گۆڵەی بۆ ئەکرێتەوە
سەر پەنجەی هەموو لە کارا ئەخورێ
بۆی ناخورێ ئەگەر جێیەکی بخورێ
جا هەرچی عاید بە مەعیدەیە
جەرگ ئەیکا بە خوێن لە پاش موددەیە
سپڵ و گورچیلە و زراو بە جارێ
خزمەتچی جەرگن هەر یەک بە کارێ
سپڵ ئەکێشێ بەشی سەودایی
زراو جەزب ئەکا قیسمی سەفرایی
نەوعی ئاویشی بە كليهعەرەبی ئەدرێ
دوایی مەسانەش لەوێ وەرئەگرێ
بە قەزای حاجەت موحتاجی ئەکا
لە ڕێی خۆیەوە «اخراجعەرەبی»ی ئەکا
ئەم هەموو خەلق ڕەبت ئەسبابە
سەنعەتی دەستی «رب الاربابعەرەبی»ە