هیلال و میسال
لە کتێبی:
خەزنەی جەواهێر
بەرهەمی:
مەلا ئەحمەدی قازی پێنجوێنی (1920-1983)
3 خولەک
639 بینین
هیلال کە کاتت بۆ حیساب ئەکا
جگەری مادیت بۆ کەباب ئەکا
بە پێی تقابل ڕۆژ بە جوزئی مانگ
تا چواردە نووری زیاد ئەکا شەش دانگ
دووبارە «محاقعەرەبی» ە زەعفی پێ دێنێ
لە سیدا نووری گشت لێ ئەسێنێ
ئەمیش حیسابی مانگ و ساڵ ئەکا
لە ژەنگی خەیاڵ دڵ بێخاڵ ئەکا
وەک هێزێ «تجفيفعەرەبی» بە ڕۆژ دراوە
مانگیش بە «طرتيبعەرەبی» «توظيفعەرەبی» کراوە
«حُجة الاسلامعەرەبی» شێخی غەزالی
ڕەحمەت لە خۆی و ئەهل و عەیالی
کە سەرپاک ئەهلی فەنی فەلسەفە
بە عیلم و فەزلی ئەو «مُعترِفعەرەبی»ە
فەرموویە: ئەو گشت ئەستێرە بەرزە
هەر یەک وان لەسەر شکڵی ئەم ئەرزە
بەعزێکی بچووک بەعزێکی گەورەیە
لە ڕەنگیشیانا تەفاوت هەیە
ئەمە لەو نزیک یا ئەو لەم دوورە
«اقتضایعەرەبی» حیکمەت بەوە زەروورە
جا هەر کەس تەمی «اغوایعەرەبی» شەیتانی
دانەگرێ نووری چرای ئیمانی
ئەزانێ کە ئەم نەزمە غەریبە
بینای ئەم قەسرە ئابەم تەرتیبە
چۆن لە خۆیەوە وا پەیدا ئەبێ
عاقڵ لە قسەی وا شەیدا ئەبێ
لەو شێتە پرسە کە وا لە هەردا
خاکی بێهۆشی ئەکا بە سەردا
بڵێ ئەو بینا کەوا دیارە
بێ دەس لێدانی وەستا و میعمارە
وە یا لە بەرما ئەم پارچە کەوا
بێ وەستا تەنرا بێ خەیات دروا
بزانە چلۆن شان کا بەچێوا
خرابتر لە خۆی بتکا بە کێوا
گسکی ئەم بیرە بۆ شەخسی عاقڵ
خەوش و خاڵی غەش ئەماڵێ لە دڵ
ئەوە ش بە «مادیعەرەبی» و «الحادعەرەبی» مەوسووفە
بە چاو ئەوەوە شێت فەیلەسووفە
مەعلوومە لەلای گشت ئەهلی عیرفان
کەون قەسرێکە زۆر درێژە و پان
سەقفی ئاسمان جوان و ڕازاوە
مانگ و ڕۆژی پیا هەڵواسراوە
بە ئەستێرەی گەش زینەت دراوە
هەر یەک چەند ئیشی پێ سپێرراوە
زەمینە فەڕشی ئەم قەسرە گەورە
بە نیعمەتی زۆر دراوە دەورە
هەور و ڕەعد و بەرق لە بۆ ئاو ڕشێن
سروەی شەماڵیش پانکە و باوەشێن
فریشتەی خودای ئەهلی ئەم بینا
چ لە ئاسمان چ لە زەمینا
«تصرفعەرەبی» ئەکەن لە خوار و لە ژوور
ئەم فریشتانە بە گوێرەی دەستوور
خاوەنی ماڵیش حەق تەعالایە
ئاگای لە ئەهلی پەست و باڵایە
لای بەعزێ فەهمی ئەمە گرانە
چون فکری گێژی چەرخی ژیانە
میسالی ئەمە وەک ماڵێکی عال
پڕ لە ئەساس و تفاق و عەیال
لەو ماڵەدا بێ دوو شارە مێروو
تەسادف بکەن بە یەکتری دوو
لە ئەوزاعی یەک بکەونە پرسین
ئەحواڵتان چۆنە تێرن یا برسین
بە غەیری وەزعی ژیانی خۆیان
مەوزووعێکی تر نابیسی لێیان
ئیتر نازانن کە ئەمە ماڵە
پڕ لە ئەساس و ئەهل و مناڵە
بێ عیلم و خەبەر لە وەزع و ئەحواڵ
نە ماڵ ئەناسن نە ساحێبی ماڵ
ئێمەش هەر ئەونە لەمە ئەزانین
دیارە وەک مێروو بەستە زوبانین
ئەمما چون مێروو یا باقی حەیوان
دووربینی عەقڵ نەدراوە پێیان
کەس نیسبەت بەوان ناکا تەسەوور
قابل بن لەبۆ بیر و تەفەککر
بەڵام خۆ ئێمە وەکوو ئەوان نین
لە کەونا ئەگەر تووی بیر بچێنین
لە مەزرەعەی بیر هەڵ ئەگرین خەرمان
دەغڵی عیبرەت و برنجی عیرفان
خودا بە چاکە کەسێک وەسف ئەکا
کە بیر لە سەما و زەوی «صرفعەرەبی» ئەکا
بڵێ ئاسمان هەر ئەوە نییە
بڵێی ئەبینم شینی و پانییە
چۆنیش ئەو گشت شینی و پانییە
ئەبینێ و لایەق مەدحی خوا نییە
«مجملاعەرەبی» بیرێ لە خەلقی ئەعزات
بکە بە سەرمەشق بۆ ئەرز و سەمات