جەختی وەسپ بە وەکوو خوسپ

یەکێکی تر لە هونەری جوانکاری گوزارەیی «جەختی وەسپ بە وەکوو خوسپ»ە. بەلاغەی عەرەبی بە «تاكيد المدح بما يشبه الذمعربی» ناوی ئەبا. منیش لە ڕەوانبێژی کوردیدا بەو ناوەوە دامناوە.

ئەم هونەرەش دوو جۆرە؛ جۆرێکیان - کە ئەمەیان ڕەنگبێ چاکتر بێ - ئەوەیە کە سفەتێکی خوسپ لە شتێکا نییە، لەمە وەسپێک جیا بکەیتەوە بۆ ئەو شتە. گوایە وای دابنێ کە ئەم وەسپە لە ناو خوسپەکەدایە. وێنە وەکوو «شێخ ڕەزا» ئەڵێ:

سەیر ئەکەین هێناویە وەسفی ئەو دۆستەی خۆی کردوە بەو هەموو وەسفانە کە کردوویەتی. ئەمجا هاتووە جەختی کردۆتەوە بە شتێک کە لە شێوەی «استثنا» دایە، ئەم جیاکردنەوەش وا لە پیاو ئەکا کە خوسپە، کەچی واش نییە، بەڵکوو جەختی وەسپەکەیە و وەسپەکەی زیاتر چەسپاندووە. چونکە ئەڵێ:

لە هەموو وڵاتاندا ئەو یەکەم کەسێکە کە ئەو هەموو سفەتانەی تێدا هەبێ، یەعنی ئەم تاقە کەسیەی بۆ ئەو هەموو سفەتەچاکانەی لێی کردووە بە عەیب! دیارە عەیب بوونی ئەم سفەتانەش ماحاڵە، چونکە ئەم سفەتانە زیاتر پایەی مەوسووفەکە بەرز ئەکەنەوە.

چەسپاندنی ئەم جۆرە شتانەش لە مەعنادا وەکوو ئەوە وایە کە تۆ شتێک ببەستی بە مەحاڵەوە، شتێکیش کە بەند کرا بە مەحاڵەوە، خۆی بە مەحاڵ دەرئەچێ!. بەڵکوو لێرەدا وای لێی دێتەوە کە تۆ داوای شتێک بکەی بە بەڵگەوە؛ چونکە پێچەوانەی داواکەی بەستووە بە مەحاڵەوە، شتێکیش کە بەسترابێ بە مەحاڵەوە، بە مەحاڵ دەرئەچێ.

کە واتە نەبوونی عەیبەکە شتێکی زۆر دیارییە و ئەو سفەتانە هەموو لەودا هەن بە بێ گیر و گرفتی.

جۆرەکەی تر ئەوەیە کە سفەتێکی مەدح بۆ شتێک دابنێ، پاشان شتێکی وەکوو «استثنا» بێنێتەوە، پاش ئەو سفەتێکی مەدحی تر بۆ شتەکە دابنێ. وێنەی ئەمەش دیسان هەر وەکوو «شێخ ڕەزا» ئەڵێ:

تەماشا ئەکەی سفەتێک - کە بەرزکردنەوی ئیسلامە - داویە بە صلاح الدین، پاشان وشەیەکی داناوە کە «ئەوەند بوو»یە، ئەمە وەکوو «استثنا» وایە، پاش ئەو سفەتە مەدحێکی تری داوەتێ، کە ئەڵێ ئەو پیاوە لە نەتەوەی کورد بوو.

ئەم جۆرەیان لە هەموو شتێکا وەکوو یەکەمەکە وایە، ئەوەندە هەیە لێرەدا سفەتە خوسپەکە نییە تا وەسپەکەی لێی دەرکەی بۆ مەوسووفەکە، یا بۆ مەمدووحەکە.