لەپەنای ماڵە حاجۆ
لەپەنا دیوەخانی ماڵە حاجۆ وەتاغێکم بۆ تەرخان کرا. ساڵێک مامەوە. لە ماڵ و منداڵم هیچ خەبەرم نەبوو، حاجی مەلا ساڵحێکیان ڕاسپارد کە منداڵەکانم بۆ بێنێ. مەلا لە بەغدا دیبوونیەوە و هێنابوونیە مووسڵ و لەوێوە بە قاچاغ بۆ سووریە. لە ڕێگە، شەو پۆلیس تفەنگیان پێوە نابوون؛ بەڵام دەرباز ببوون. بە ناو عەشیرەتی کۆچەردا تێپەڕیبوو؛ کە مەعسووم گۆتەنی: ژنەکانیان عەگاڵیان بە سەرەوە بوو!
کە من لە سووریا و ماڵ لە بەغدا بوو، وەهابی بلووری و مینەی شەرەفی هاتبوونە بەغدا و لە منیان پرسیبوو. وەباڵ بەستۆی خەڵک، گوتیان لەلایەن ئێرانییانەوە هاتبوون بتبیننەوە! لە زەمانی قاسمدا نامەیەکی شەرەفیم بۆ هات. سوێندی خواردبوو کە لەو تۆمەتە دوورە و پاکانەی خۆی کردبوو. جارێک مەعسووم گوتی: بە منداڵی بیستوومە کابرایەک چەند ساڵ دیار نەبووە، گەیبووە وڵاتی شەیتانپەرستان؛ ئەرێ لە کوێیە؟ گوتم: ئێمە سێ ڕۆژە ڕێ وڵاتی شەیتانپەرستانمان بەجێ هێشتووە!
ڕۆژێک زۆر بە سەبرۆکە پرسی: ئەرێ ئێمە تا کەی ماڵەوماڵ و ئاوارە دەبین؟ گوتم: تۆ چاوت بەرەوژوور دەڕوانێ. لە ماڵە دۆمان بڕمانە! هەر حەوتەی لە دێیەکن، زۆریش بە ژیانی خۆیان ڕازین. وەبزانە ماڵە دۆمین... ئیتر نەمدیتەوە هەرگیز گلە لە بەختی خۆی بکا.
لەم بەینەدا من لە وەڕەزییان چووبوومە شاری قامیشلی، وەتاغێکم گرتبوو. سووکە ناوماڵێکم بۆ پیاوێکی ڕەبەن هەبوو. ئێوارەیەک کوڕێکی ماڵە حاجۆ هات: هەستە ماڵت بپێچەوە! ماڵ و منداڵت هاتوون و لە ماڵە محێددین حاجۆن. چۆن ماڵێک؟ دایک و دوو منداڵ وەک خۆ ماون. بەڵام ماڵ؟ کوا ماڵ! هەرچی هاتبوو باری کەرێک نەدەبوو! بیستمەوە کە دەگەڵ عەبدوڵڵا عەلی برای عەزیز گەڕاونەوە؛ عەبدوڵڵا ئەسپابی ماڵە خۆی جێبەجێ کردووە و ناوماڵەکەی ئێمەی لە حەسار هەڵڕشتووە.
- کاکە! ئەدی ئێمە؟
- دەتوانن چاوە خانوویێک بۆ خۆتان پەیدا کەن!
چاری ناچار پەنایان بە کاک محەممەدی ئیمامی بردووە. لە حەسارێکدا - کە خۆی ئیجارەی کردووە و سێ وەتاغە، وتاغێکی داونەتێ - خۆی و ژنەکەی وەک خوشکی دایک و بابی لە مەعسووم ئاگادارییان کردووە و چاویان لە منداڵەکان بووە. کاک محەممەد لە زەمانی عوروسی هەووەڵیەوە کەوتبووە وڵاتی تورکان.جەندرمەیی، قاوەچییەتی، فەعلەیی و زۆر کاری دیکەی فەقیرانەی کردووە. لە شۆڕشی شێخ مەحمووددا بەشدار بووە. بۆتە کرێکار لە بەنزینخانە و بازخرید کراوە و دووکانی داناوە و دووکان دزراوە و لەوپەڕی دەستەنگیدایە؛ بەڵام لە پیاوەتی و شەرەف زۆر باڵایە و کەمتر وێنەی و دیتراوە. وا بزانم شکسپیر دەڵێ: «ئەی شەرەف! تۆش وەک پێغەمبەران هەر لە جێگەی نەوی و کۆخی وێرانەدا دەژی!». ژنەکەیشی خەڵکی «خەفتەخاری» دەوری کەرکووک بوو؛ بە بێوەژنی مێردی بە ئیمامی کردبوو. دوو منداڵی لە مێردی پێشوو هەبوو؛ ئیمامی بەخێوی دەکردن. ناوی ژنەکە «بەهیە» بوو؛ پێیان دەگوت «دایکی کەریم».
دایکی کەریم، مستەفای وەک عەولادی خۆی و زیاتریش دەزانی. کاتێ ئیمامی لەبەر کرێ گرانی و دەستەنگی لە خانووەکەی گوێستبۆوە، منداڵی منیشی بردبووە ماڵی تازە بەکرێگیراو، لە وەتاغێک دایمەزراندوون کە هەمیشە ئاگای لێ بن.
- ئەدی حیزبی پارتی و دوازدە دیناری؟!
- پارتی چی و دیناری چی؟! تەنانەت نەیانزانیوە لە کوێین و چمان بە سەر هاتووە! لەم ساڵەدا، وردەوردە ناو ماڵمان فرۆشتووە و ژیانێکی نەمر نەژی گوزەراندوومانە و ئەوەندەمان ماوە کە هێناومانە...
لەناو گوندی تربەسپی - کە نیمچە شارۆکەیەک بوو - ژوورێکمان لە ماڵە کلدانییەک بە کرێ گرت و حەسیر مەسیرمان لێ ڕاخست و دیسان لێک کۆ بووینەوە. مستەفام - کە هاتە سووریا دوو ساڵانە بوو - تا ماوەیەکی زۆر ناوی مامە محەممەد و دایکی کەریمی هەر لەسەر زمان بوو. محەممەدی کوڕم - کە لە سابڵاغەوە هات و لە ماڵ دەرسم پێ دەگوت - پاییزی ساڵی ئایندە بردمە مەدرەسە. ئەزموویان، لە کلاسی سێهەمی سەرەتایی قبووڵ کرا. کە هاتە سووریا، لە کلاسی چوار دامەزرا و ساڵی تر پێنجمی تەواو کرد کە لە جێگەی پێنج و شەشی عێراق بوو.
ماڵەکەمان زۆر ڕووت بوو. هەر حەسیری لێ ڕاخرابوو. جۆڵایەکمان دیتەوە جلە کۆنی بۆ ڕیشاڵ ڕیشاڵ کەین و بە تەشی بۆی بادەین، میتری بە لیرەیەکی سووری دەیتەنێ. کۆنە پاتۆڵ و کراس و هەرە جۆرە کۆنەیەکمان باریک دادڕی و جۆڵا دوو بەڕەی میتر لە میترونیودا بۆ تەنین.
سەکۆیەکی دەوراندەور لە وەتاغەکەمان بوو، لەسەر وێم ڕاخستن. گوتم: «جێگەی میوانە، جێ گەورەکانە» بەڵام ئەوەی خراپ بوو کە داوەکانمان دەناسییەوە: «ئەوە داوی پاتۆڵی خۆمە! ئەوە هیی کراسی تۆیە! ئەوە و ئەوە و ...».
نان گەنم و پێخۆر ساوارە. مەعسووم قۆڵی لێ هەڵماڵی و بە تەندوور نانی دەکرد. هەرگیز لەوێ برسی نەبووین. گەنم لە ماڵە حاجۆ بۆمان دەهات و ئەوان خۆیان بەبێ ئەوە بە من بڵێن بە زەکاتیان حیساب دەکرد. شەوانە وەک هەموو خەڵکی گوند دەچوومە دیوەخانی ئاغا. چەقە و هەرای گوندییان، قسەی قۆڕ و لابەلا. هەرچی نەبیستراوە دەتبیست. دە پێشدا لام وابوو ئاغا هەموو وەک ئەوانەی موکریانن، بەڵام خراپی تێگەیبووم ماڵە حاجۆ ڕەئیسی عاشیرەتی هەوێرکان بوون کە گەورەتر عەشیرەتی دەوری سعێرت و میدیادن. بەشێکی زۆر دەگەڵ حاجۆ ئاغا لە چنگ تورکان هەڵاتوون و لە جزیرەی «ئیبن عومەر» - نێوانی دەجلە و فورات - گیرساونەوە. دێمەکار و دەشتی زۆریان داونێ؛ چەند گوندێکیان ئاوەدان کردۆتەوە و نیشتەجێ بوون. بەشی هەرە زۆریان لە تورکیان. هەموویان موسوڵمان نیین؛ یەزیدیی هەوێرکیش زۆرن.