تعریف جلال پادشاهی خسرو
از کتاب:
شیرین و خوسرەو
اثر:
خانای قبادی (1704-1778)
6 دقیقه
519 مشاهده
زەڕڕاب زەڕ سەنج ئەی زەڕڕابخانە
بەی تەور پێکا سککەی شاهانە
چون خوسرەو شاهێ سورەییا ئەفسەر
ئەنجوم ئیحتیشام، مەلایەک نەزەر
جە قاف تا بە قاف، جە ماهـ تا ماهی
نەنیشت نە ڕووی تەخت فەرخوندەی شاهی
ڕۆی هەیجا هوجووم هوژەبران جەنگ
کەففەی پێڵ ئەبڵەق، گڵ کۆی خەدەنگ
ناڵەی نای زەڕڕین نرکەی نقارەش
سەدای چەرم کووس گوڕەی قوونپارەش
قورتەی قورتەمەی فیلان جەنگیش
نەڕڕەی هوژەبران پڕ سام سەنگین
سوپای سەهمناک شاهان جەم جەم
مکەرد چون سەرعی ئاشفتە و سەرسام
ئەسحاب تەئریخ و یەردەی ساڵان
دانایان پێش، ساحێب کەماڵان
جە پێشگاهشدا ماچان سوبح و شام
مداربێ پەنج سەف جە خاس تا بە عام
ئەووەڵ سەف جە ئەهل دارای بێ ئەندێش
دووەم گەدایان بێ نەوا و دەروێش
سێیەم بیماران خەستەی خاتر تەنگ
جە زۆر ئازار زەعفەرانی ڕەنگ
چارەم بەندیان عاسیی موستەمەند
گەردەن بە زەنجیر، پا بەند بە پابەند
پەنجەم هوونیان عاسیی خەتاکار
دڵ پڕ جە مەینەت چەرخ کەگ ڕەفتار
یە گشت فایز بین بە لاڵ بەخشیی ئەو
سەنا خوانش بین بە ڕۆ تا بە شەو
قاپیی وێش ب عەدڵ، بە ئینساف و داد
کەردەبێ چون میسر بە شەککەر ئاباد
ئەورەنگ شاهیش بە شکڵ گەردوون
جە دانەی یاقووت، جە دوڕڕ مەکنوون
ڕەسەد بەستەبێ بە قورس خورشید
بە ماهـ و بەهرام، بەرجیس و ناهید
بە سایر نەجم بورج مەنازیل
هەر چێوە بە عیلم نوجووم بۆ شامیل
غەرەز بە تەرکیب چەند دانە و گەوهەر
درەخشان چون قورس خورشید خاوەر
سەوابیت تەمام تا سەبعەی سەییار
دەقیقە و ساعات، بە لەیل و نەهار
ئەختەر شناسان ئەفلاتوون جەناب
بە جایی موحیت قورس ئوستورلاب
هەر چار گۆشەی تەخت شای فەڵەک ئەفسەر
کەردەبێن مەنقووس چون چەرخ ئەخزەر
ئەو تەختدا سەعد و نەحس هەر نوجووم
ئەختەر شناسان مکەردن مەعلووم
تەحتێ بەو دەستوور ئەعلای هومایوون
موزەییەن چون سەقف سیمابیی گەردوون
هیچ پادشاهێ کەیخوسرەو شیەم
نە عەرسەی دەوران نەدیەنش وەچەم
بەرز بی چون پەروین پایەی شەوکەتش
وەسیع بی چون چەرخ خوان نیعمەتش
هەر ڕۆ جە ڕێزەی سفرەش پارسەگەر
مبەرد ئازووخەی ساڵێ زیاتەر
نەبی جە دەورەی دنیای بەینەت کەم
بە وێنەش نە «سەیف» نە «مەعن» نە «حاتەم»
بڵێ هەر کەسێ ساحێب ئەندێشەن
عالی هیممەتەن، سەخاوەت پیشەن
ئەر دەرکارتەن سەعد بۆ ئەنجامت
چون بەعزێ بزورگ مەنشوور بۆ نامت
با بە سەخا و مەیل، بە بەخشش خووت بۆ
کاففەی خاس و عام هەر دوعا گۆت بۆ
ئەمانەت فەرزەن، خەسیس گومڕاهـ
مەوانەش بزورگ ئەر مبۆ بە شاهـ
پەی چێش؟ کە خەسیس چەم تەنگ چون گورگەن
چەم تەنگ خەسیس جە کۆ بزورگەن؟
حەق پەی ئێد بەخشان بە تۆ ماڵ و گەنج
بدەی، ببەخشی بێ لار و بێ لەنج
خۆ وێت مزانی گەنج و ماڵ تەمام
بە جا ممانۆ ئاخر سەرئەنجام
قاروون کە تەپڵ گەنجش مژەنیا
غەیر جە ئاهـ سەرد چێش بەرد جە دنیا؟
سا تۆیچ چون خوسرەو جام جەمشید جەم
مەرتەبەی شاهیش زەڕڕە نەبی کەم
بە گەنج ئەفشانی با دایم خووت بۆ
زومرەی خاس و عام هەر دوعاگۆت بۆ
تەبع هومایوون ئەو شای حاتەم تەور
بەو تەور مایل بی بە بەخشش نە دەور
مبەخشا بە ئەهل فەقیر سوبح و شام
خۆرش چەنی زەرف، بادی چەنی جام
وەختێ مکێشا تەعام بە چەند ڕەنگ
زەرفش ڕووی زەمین مگرت سەد فرسەنگ
بەس کە بی چەند ڕەنگ حەڵوا نە خوانش
جە سەرفش عاجز مبی میهمانش
بە وەخت و بێ وەخت عوود و عەنبەرش
خەراج هیند بی خەرج مەجەرش
دەستوور ئاداب ئەو شای جەم نگین
بەی تەور بی نە ڕووی عەرسەی سەرزەمین
جە غەوواس بەحر دوڕ شەب ئەفرۆز
شا بە دامەن زەڕ مسەندش بە سۆز
هەر شەو یەک دانە جەو دوڕڕ خۆشاب
مساوا و مکەرد سەرف چەنی کەباب
پەی چێش! نافیع بی خەیلێ پەی قووەت
هەم پەی ڕەفع دەرد سەردیی ڕوتووبەت
ماچان یەک ئەسپێ تازەی ئەرزەق چەم
بە شیر پەروەردەی قەتاران ڕەم
سەرتاپای ئەو ئەسپ مەغروور نەوزاد
موعەتتەر بە عەتر ڕیحان بەغداد
بە فەرمان ئەو شای گەردوون کیرباش
زەبحش مکەردن بە تێغ ئەڵماس
پەرێش مژەندن تەنوورێ جە سیم
مکەردن خەرجش دەخڵ یەک ئیقلیم
پەرێ بوریانش بە جای هێمەی خوشک
مسۆچناشان چۆی عوود بۆ موشک
دایم هەر کەباب نە خوانش ئێد بی
تەنوور ئالەت بوریانش ئێد بی
تەعەججوبتەر ئێد ئەو شای دارا فەڕ
بێشتەرجە هەزار هەفسەد مسقاڵ زەڕ
چەنی شیرەی قەند نوقڵ و ئەنگەبین
منیا نە گۆشەی هەر خوان ڕەنگین
وەختێ کە مدی موحتاجێ جە دوور
ئەو خوان و ئاو زەڕ، چەنی ئەو تەنوور
مبەخشا پەنەش نە ڕووی بیهتەرین
ئافەرین خوسرەو، هەزار ئافەرین!
چون ڕۆیێ هەنی جە یاقووت خۆر
ڕەنگین مبی ڕەنگ سیمابیی سەحەر
باز هەم ئەو ئەسباب ئەو نادیرەی دەور
تەنورێ بەو تەرح، خوانێ هەم بەو تەور
جە «مُدة العُمرعربی» هەر ئێد بی کارش
بەی داد و بەخشش گەرم بی بازارش
بەڵێ سا وەختێ ئەو یاوا وەختش
تەختەی چۆی تابووت بی بە جای وەختش
ناما بە کارش ئەو پادشاهی
ئەو بەخشندەگی و ئەو داد خواهی
ئەمما جە ڕەویەش دڵ پێ شکاوان
فرێ کەس بە فەیز سەعادەت یاوان
دەیتر چێش واچوون عارفان عەهد
سەخا پیشە مەرد، بێ سەخا نامەرد
ئەر نەدۆ ئاهوو دەم جە پەڕەی گوڵ
جە نافش بۆی موشک کەی مبۆ حاسڵ؟
ئەر دەرکارتەن سوحبەت بەو ئەنوەر
بە شەمع ئیحسان چرات ڕەوشەن کەر
ئەر ساحێب عەقڵی، پڕ شوعوور و هۆش
بۆ وەعز «خاناتخلص» بگێرە نە گۆش
جە بێ دەوڵەتان شووم شەیتان ڕەنگ
بوویەر بە ئیحسان چون نەی چۆی خەدەنگ
ئەگەر متاوی بگێرە پەیوەست
دامان ساحێب دەوڵەتێ بە دەست
پەی چێش؟ هەر ئێدەن پەی خود پەسەندی
ڕەویەی بزورگی، ڕای دانشمەندی