تدبیر نمودن خسرو در کار فرهاد، در باب شیرین
از کتاب:
شیرین و خوسرەو
اثر:
خانای قبادی (1704-1778)
7 دقیقه
245 مشاهده
مەعلووم بۆ جە لای نازک خەیاڵان
سەر حیساب جە ڕەمز ویەردەی ساڵان
ڕاقیم بە ڕەحشەی عەنبەربۆی قەڵەم
پەی مەرگ فەرهاد بەی تەور کەرد ڕەقەم
سالار پڕ سام، سانیی ئەسکەندەر
خوسرەو جە بەزم، فەرەیدوون ئەفسەر
پەرێ خاس و عام شیرین سوبح و عام
نە جوستوجۆ بی «دایم للدام»
بینا بەی سوخەن شەخسێ سوخەن چین
عرز کەرد بە جەناب شای دارا نگین
وات: ئەو ڕۆ شیرین شەهزادەی ئەرمەن
پەی سەیر سەنعەت فەرهاد کۆکەن
پێکا نە شەو بەند دەستەی تاوس پەڕ
شی وە بێستوون چون ستوون زەڕ
نۆشا بادەی ساف ڕەخشانتەر جە دوڕ
چەنی ئەو ئوستاد دڵ خەستەی سەنگ بۆ
هەر جەو وەختەوە ئەو ئوستای سەرکەش
دەماخش بە دین شیرین بیەن وەش
ها وەختەن بە زەرب قوڵنگەی سەنگی
بە تێشەی دەسکار ئوستات فەرەنگی
بکەرۆ ڕێزە ئەو کۆی پۆڵا ڕەنگ
چون شیشەی گوڵدار شیرازی بە سەنگ
یە خەیلێ عەیبەن شاهان جەم تەرز
ئەگەر بشنەوان جە هەر بووم و مەرز
خوسرەو ئێد شنەفت شی نە جامەی قار
تەڵەب کەرد بە جەخت یاران هوشیار
وات: چەنی کۆکەن نە بێستوونەن
چ تەور بکەرمێ، تەدبیرش چوونەن؟
ماچان ها وەختەن بە نەیرووی نەبەرد
قوللەی بێستوون بکەرۆ بە گەرد
جە باب شیرین شۆخ هام دەردەن
من چەنی فەرهاد یەک شەرتێم کەردەن
عەیبەن پەی شاهان خودا پێ دادە
هۆرگێڵیان جە شەرت هەم قەرار دادە
عەرز کەردەن یاران: هەر ئێدەن تەدبیر
شەخسێ شەیتان شکڵ، بە غایەت شەریر
واچۆ پێش: شیرین بە سەد داخ و دەرد
گیان شیرین بە قابیز سپەرد
تا شنەفتەن ئێد ئەر سەد گیان دارۆ
بە جارێ هەر سەد دەرلاد مسپارۆ
وەختێ کە فەرهاد بەدکێش پڕ وەی
جە سەمت سانیی ئەجەڵ نۆشا مەی
نە بەحر دەروون شا ئەی پەژارە
نە عەرسەی دەوران مب ئاوارە
سا کە ئێد شنەفت ئەوب شای دەریا دڵ
بە «حسب التَدبيرعربی» یاران قابڵ
تەڵەب کەرد شەخسێب فراوان بەد تەور
موحیلل ڕا چەفت، حەرەمزادەی دەور
جە شوومیش شەیتان مەلعوون مگورێزا
جە حەرفیش ئاهیر فیتنە مخێزا
وەش حاڵشان کەرد بە تەڵا و سیمش
بەو تەور کە واتن کەردن تەعلیمش
ئەو شەخس شەریر ڕوو تەش و ڕەنگ و تاڵ
شی بە لای فەرهاد تەن خەستەی بەدهاڵ
واتش: ئەرێ هەی نادان غافڵ
پەی چێش مویاری عومرت بە باتڵ
پەی چێش مشکاوی ئەی جار و سەنگە
گاهێ بە تێشە و گا بە قوڵنگە؟
فەرهاد وات: ئەی شەجسێ نەزان حاڵ دەرد
ئەبلەی هەرزەکار، سەگ ڕووی سوخەن سەرد
یە پەرێ شەخسێ من مشکاووم سەنگ
نییەن نە دەروون دنیای بەد ئاهەنگ
بە شیرینیی ئەو شێوە شیرینێ
شۆجی شا پەسەند زوڵف عەنبەرینێ
موژەش چون خەدەنگ نە چۆی فاقە زەڕ
نیشتەن نە پەردەی جەرگم تا وە پەڕ
خەیاڵش زەوقم بە غارەت بەردەن
دەوام هیچ نییەن سیوای جە مەردەن
ئێد وات چون خەستەی خاتر تەنگ ناڵا
ناڵەش ئەئەر کەرد وە چەرخ باڵا
وەختێ دیش ئەو فەرهاد کۆکەن
جە عەشق شیرین زامن جە ئەرمەن
ئاهیر لێش کەفتەن ئەو وێنەی قەقنەس
نیم گیانش مەندەن چەنی نیم نەفەس
کێشا ئاهـ سەرد، کەرد داد و بێ داد
وات: شیرین خۆ مەرد، نەشنەفتی فەرهاد؟
وەی ڕۆ پەی ئەو شەخس شیرین غەمزە و ناز!
پەی ئەو لەب شەکەر شەکەر ڕێزەی ڕاز!
وەی ڕۆ پەی ئەو چەرخ تۆڕ پۆڵا چەنگ!
پەی ئەو سپی باز، شۆخ تەڵا ڕەنگ!
وەی ڕۆ پەی ئەو سەوڵ کڵاف سۆسەنی!
پەی ئەو شازادەی شۆخ ئەرمەنی!
چەرخ بێ مروەت بێ وادە بەردش
خەریک نە سای سەنگ ئەڵحەدا کەردش
مەحرووم بی نە تەخت قەسر زەڕ نیگار
نیاشان نە قەبر سیای سەنگ خار
درێغ جە دمای ئەو سیم ئەندامە
ئەو زەریف ئەنداز، زوڵف خیاتە خامە
جەی دنیای فانی شووم بەد ئاهەنگ
زەڕڕرێی نمەند سەنگ وە بان سەنگ
«خانا» ئەو بەدگۆ جە زوبان لەنگ بۆ
جەرگش ڕێزەی ژار تاسەی فەرەنگ بۆ
چون ئاماش نە دڵ، چۆن جورئەت کەردەن
واچۆ شەش دانگێ چون شیرین مەردەن؟!
وەختێ کە واتش پەی شیرین درێخ
درێغ بووڕیات زوانش جە بێخ
ئاخر ڤە ئەو شەخس شووم بەد نیهاد
تا شنەفت ئەی حەرف بێچارە فەرهاد
پارە کەرد دەرسات سەرتاپا بەرگش
دوور باش چمان کەفت تیر نە ڕووی جەرگش
جەو شاخ بڵند سەنگ بێستوون
بی بە گوڵۆڵە و ئاما سەر نیگوون
کەفت وە پای شکاف تێشە تاش وێش
چێش ئاما وەسەر نمەز واچوو چێش
کێشا بەو دەستوور ئاهێ نە دەروون
لەرزا جە هەیبەت نۆ تاق گەردوون
وات: ئەرێ ئەی شەخس جە زوان لەنگ بای!
تەن خەستەی شمشێر تەرسای فەرەنگ بای!
هەر دوو پات وە باد ئیستیسقا ڕەق بۆ
فەرقت چوج شامی وە شمشێر شەق بۆ
مەودای میل سەرد نەدیدەت خار بۆ
سەرتاپات بە دەرد فەتار فەتار بۆ
شەریر بی شەرم، شووم بەد ئالەت
تف بە ڕەنگ و ڕووت، جینست، بنەماڵەت
هەرگیز نەنیشی وە بێ ئاهـ سەرد
چۆن ئامانت دڵ ماچی شیرین مەرد؟
ئێد وات وخێزا بە غەزەب فەرهاد
هەڵمەتدا هۆرگرت قوڵنگەی فۆلاد
بە یەک زەربەتێ فرقش شکاوا
ڕێزەش بە ئاسان هەفتەمین یاوا
وەختێ کە فەرهاد بەرگەشتەی ڕووی دەور
واسیل کەرد ئەو شەخس بە دۆزەخ بە تەور
ئەمجار وات: ئاخ ڕەنج لافا بەردەم ڕۆ!
فەڵەک دانەی خاس تاراج کەردەم ڕۆ!
شیرین شەش دانگ شای ئەرمەنیم ڕۆ!
کەچیی بەخت شووم، نامەدەنیم ڕۆ!
جە پا کەفتەی سەیل، سەوڵ باخم ڕۆ!
شای تاج و تۆمار، بەرز دەماحم ڕۆ!
سالار سوپای مەهوەشانم ڕۆ!
باش باڵا دەست چاو ڕەشانم ڕۆ!
وەی وەی پەرێ وێم بێ ئەجەل مەردم!
بە بێ سوود بەرشی ڕەنجێ کە بەردم!
ئیسە جە دمای ئەو سۆسەن خاڵە
ئەو ڕێزەی ڕاز قەند، شۆخ نەوهاڵە
زیندەگی پووچەن، زقیچ بەتاڵەن
شیرینیی شەربەت دنیایچ خۆ تاڵەن
ئێد وات و کێشا نە دڵ ئاهـ سەرد
سوجدەش بەرد نە خاک دەرلاد گیان سپەرد
ئافەرین هەی چەرخ نەڕڕاد کەچ گەرد
فەرهادیچت ها خۆ سەرنیگوون کەرد
بەڵێ کۆ وە پووش بێ پۆی کوهەن ساڵ
گوستاخیەن لێت مپەرسوو ئەحواڵ
کێت نەکەرد وێنەی فەرهاد دێرین
جە عەشق ڕازان شیرین دەم شیرین؟
ئاخر پێت نەچەشت تەڵخیی بادەی مەوت
نەکەردت نە دەور دنیا فەناو فەوت؟
کام بی جە شەهان نە عەرسەی کیشوەر
زاڵم، بە شایان نەکەردت ئەو بەر؟
کام جە مەحبووبان جە قاف تا بە قاف
نەوستت نە گۆڕ، بەدڕای بێ ئینساف؟
مارێ نەپێچای نە گێسووشەو
بە دەستەی زوڵفان عەنبەر بۆ شەوە؟
سا کێن چون فەرهاد، حەق دۆ شکستت
فەرهاد نییەن ڕوی نە دەستت؟
دنیا نەکەری لێش بە ژار مار؟
نامەحرووم نەبی ئەو جە وەسڵ یار؟
موینی هەرکەس بە سەد عیزز و ناز
خاستەر جە شاهان سکەندەر ئەنداز
بە فەڕڕ و ئیقباڵ نادیاردیت کەرد
جە و دما مدیەی شەلاخ کاریت کەرد
عەجەت شەرت و شۆن خاس تان و پۆتەن
نالەت بە دادەت! فرێ بەد خووتەن
یاران هەر شەخسێ نە ڕووی سەرزەمین
بکەرۆ حیساب وێش نە ئەهل دین
ئەو شاد بە دادەی چەرخ چەپگەرد بۆ
نەمەرد بۆ، نامەرد، سەدجار نامەرد بۆ!
بە میسقەبەی فیکر ئەر موو شکاوی
مەناز بە دەوڵەت دادەی سەماوی
پەی چێش؟ بێ شۆنەن هەی نەفم شێت
دەوڵەت ئەر مدۆ، مستانۆوە چێت
چون بەی دەستوورەن چەرخ ستەمگەر
بە ڕەویەی دۆستیش هەرگیز شاد مەوەر
پەی چێش؟ کە مارەن، دۆستی چەنی مار
هیچکەس نەکەردن نە ڕووی ڕۆزگار
چونکە بەی تەورەن ئەی چەرخ بەدتەور
خۆش بە زات ئەو کەس نە ڕووی عەسەی دەور
ئەر بوورەشان پێش هەر نەستانۆ ئەو
شاهیی هەفت ئیقلیم دنیا بە نیم جەو
جە ئیستیغنای عەشق بکەرۆ داخش
نەزانۆ وجوود بەرز دەماخش