مبحث الٲنبیاء والرسل علیهم السلام
از کتاب:
عەقیدەی مەرزیە
اثر:
مولوی (1806-1882)
13 دقیقه
969 مشاهده
ئەسڵی چوارەم بەبێ قوولەقوول
ئیزعانە بە جەمع نەبیی و ڕەسووڵ
لە شەریعەتدا بە قەولی موختار
ڕەسووڵ شەخسێکە ڕاس فیعل و گوفتار
لە بەنی ئادەم ساحیب فەزائیل
ئازاد، موزەککەر، پاک لە ڕەزائیل
ئەکمەل و ئەفزەل «عقلاً و خُلقاًعربی»
قوةَ رٲی، فطنة، خَلقاًعربی
بە شەجاعەت و بە حیکمەت و جوود
عیففەت و تەقوا و خەشیەت لە مەعبوود
بە عیلم و بە حیلم لە گشت هاوعەسران
سیوای سینفی خۆی یانێ ئەنبیان
«بنَسبِهِ قَطُّ لم تَقُمعربی
دناءة الٲب، خناءةً الٲمَّعربی»
پاک وێ، هەر لە وەخت ئیبتیدای بەعسەت
تا بە ئیستیقرار ئەمری نوبووەت،
لە گولی، لاڵی و کوێری و هەر ئافەت
کەوا تەبعی خەڵق لێی بکا نەفرەت
بەری وێ لە عەیب کەمیی مورووەت
لە دوونیی سەنعەت وەکوو حەجامەت
عوقدەی زوانی مووسای زوو لابرد
حەق لەو وەختەدا کە ڕەوانەی کرد
«و لا يردُ بلاء ايّوبعربی
و عَمي نحوِ حضرة يعقوبعربی؛
ٳذِ المقارن كانَ ذا الٳضرارعربی
و هما كانا بَعد الاستقرارعربی»
مەعسووم بێ لە گشت گوناهان سەرجەم
لەدوای نوبووەت لەوێوبەریچ هەم
«عَلی المختارِ، بل هو الصوابعربی
فی «الفتح المبين» قاله الشهابعربی»
هەرچی لە قەسەس تەفسیردا هەیە
لە موخالیفی ئەو مەزکوورەیە
ئەرچی ناقیلی شەئنی قەوی وێ
وەکوو ئەوحەدی یا بەغەوی وێ
«فَاردُدهُ و لا تَعنَمِد عَلَيهعربی،
ٳن كان الآحاد، لا تنظر ٳليهعربی»
«و ما تواتر كما فی القرآنعربی
من ٲثبات الظلم و نحو العصيانعربی»
«و مَن عتاب بعض منهُمُعربی
علی ٲمور هم بها هَمّواعربی»
خاترت جەم بێ تۆ، لەو بابەتە
هیچ خەلەل نییە، بۆچ؟ لەو بابەتە
سەیید دەگەڵ عەبد مەملووک، یەقینە،
بە هەرچی خیتاب دەکا شیرینە
«و مِن باب ٲن عَاتَبَ المولیعربی
عبَهُ علی خلاف الٲولیعربی»
وەک موعاتەبەی ئەهلی خەتییەت
لەسەر ئیقتیراف ئیسم و مەعسییەت
«ٳذ شُهِرّ مَن كان مَحرماًعربی
فبنقطة صار مُجرماًعربی»
حەسەنەی ئەبرار با شەوق و ئەدەب
سەییئەس لەلای گورۆی موقەڕڕەب
لێی گەڕێت، چاکە، بێ سەفای مەحجووب
لە ئەسراری بەین موحیب و مەحبووب
«ٲدّی ذا الخلاف بتلك الٲلفاظعربی
جناب الحقِّ زجراً للٲيقاظعربی»
بۆچ؟ ئەلفازی وا دەرحەق ئەکابیر
تەهدیدە و عیبرەت دەرحەق ئەساغیر
ئەنبیای کیرام «عليهم سلامعربی»
ئەفزەلن لە گشت مەلائیک تەمام
ئەفزەل لە مەعسووم لەملا مەعلوومە
ئەڵبەت بە تەریق ئەولا مەعسوومە
بەڵکوو بۆ ئادەم عیتابیچ نەبوو
«ٳنّی جاعلعربی» بە گوێتەدا چوو
هات بەسەریاندا ئەوە کە وا هات
«لِكَی يُتحَفوا بفضل ما فاتعربی»
مەحامیل زۆرن تەقریرم توول دا
بێین وە تەتیممەی حەددی ڕەسوولدا
«ٲوحی اليهِ شرعاً المولیعربی
له كتاب ٲنزلَ ٲو لاعربی»
«و قد صدر الٲمرُ عليهِعربی
بتبليغِه الموحی ٲليهِعربی»
ئەر بە گەیاندن پێ مەئموور نییە
وەها بزانە ئەوە نەبییە
بە قەولێ هەردوو هەر بە یەک مەعنان
ئەمر بە تەبلیغ شەرتە بۆ هەردوان
چون ڕوسول دەڵێ حەدیسی ئیمان
ئەم قەولیانە بە چاکتر بزان
بۆچ: ئاخر ئیمان واجبە بە کول
فەرقیان نییە ئەنبیا و ڕوسول
ئەرچی ئەم قەولە بێ تەئویل ڕاسە
بینا لە قەولی موختاریچ خاسە
چون درووس نییە ئیمان بە مورسەل
ئیمان بە هەمووی ئەر نەوێ دەگەڵ
عەددەیان وەها «ذو الاشتهارعربی»ە
کە سەد و بیست و چوار هەزارە
بە ڕیوایەتێ تر وا دیارە
کە زیاترن لە ئەم شومارە
«فالٲولی قولُك لكل ٲحد:عربی
لا تنصّ علی شیء من عَدَدعربی»
سەلبی نوبووەت دەکەی لە نەبی
یا موسبیتی بۆ غەیر نەبی دەبی
«و بما قلنا يشيرُ اليك:عربی
رمزُ «منهم من قصصنا عليك»عربی»
مورسەل سێسەد و سێزدە مەشهوورە
ئەویچ عەدەدیان هەر بەو دوستوورە
عەدەدی جەمعی «اولوالعزمعربی» یان
ئەر «ابوالبشرعربی» نەوێ دەگەڵیان
مەشهوور پێنج کەسن: نووح و ئیبراهیم
حەزرەتی مووسا مەوسووف بە کەلیم
«عيسی بنُ مريمعربی» پەیدا «بلا ابعربی»
«كلمةُ اللهعربی» و «روح اللهعربی» لەقەب
پێنجەم موحەممەد «سَيد العالمعربی،
صَلّی عليهِ ربّی و سَلَّمعربی»
«و علی الباقی من النبيّينعربی
وَ عَلی آل كلّ اجمعينعربی»
وا دەبێ پێیان ئیمان ئاوردن
باوەڕ بکەی: حەق هەڵی بژاردن
هەموویان بە مەحز فەزڵ و مەوهەبەت
بێ سەبەبی کەسب، تاعەت، ڕیازەت
بۆ نوبووەت و وەحی و شەرائیع
بۆ دەفعی ئیشکال، حەللی وەقائیع
بۆ ڕەهنومایی و ئیرشادی عیباد
بۆ ئیتمامی ئەمر مەعاش و مەعاد
«مبلّغين عن الله الحقعربی»
کول موخبیر سادق، ناسیحی موتڵەق
بە هەر تەرزێ حەق ئەمری پێ فەرموون
بەو تەرزە ئەژێر باری تەبلیغ چوون
دەگەڵ ئەو هەموو دوشمنی زۆرە
ئەو تەعنە و لۆمە و ئەو شەڕوشۆڕە
گەیاندیان بە سەعی بێ حەدد و غایەت
پەیغامی خودا ئایەت بە ئایەت
بەیانیان فەرموو بەیانی موبین
«ٲصلاً و فرعاًعربی» گشت ئەحکامی دین
«طابت الدنيا بدعوتهمعربی
جزاهم الله عن ٲمتّهِمعربی»
لە ئەسڵی سبووت نوبووەتیاندا
تەفاوت نییە لە بەینیاندا
هەر کەسێ تەکزیب بکا یەکێکیان
ئیمانی نییە بە هیچ کامێکیان
حەق هەموو بۆ سیدق دەعوای نوبووەت
دا بە موعجیزات باهیرە قووەت
موخالیف پێیان گشت لە کار دەرچوو
تاب موعارەزەی ئەوانیان نەبوو
ڕاسی ویلایەت، وەلێ بە کەسبە
کەسبی موحتەمیل بۆ عەزل و نەسبە
بەڵێ نوبووەت بە مەحزی فەزڵە
مەنسەبی نەبی بەری لە عەزڵە
دائیم موراقیب پەروەردگارن
لە عەینی خەودا گشت دڵ بێدارن
«ظاهيراًعربی» نەوعە مەماتێکیان هەس
لە گۆڕدا نەوعە حەیاتێکیان هەس
خاک ناڕزێنێ جیسمی پاکیان
هیچ زەرەر نادا لە ئیدراکیان
لە حەدیسدا هەس کە نوێژ دەکەن
تەشریفیان بە حەج «بيت اللهعربی» دەبەن
هیچ کەس لە مەلەک، لە جین، لە ئینسان
نەگەیگە و ناگەت ئە ڕوتبەی ئەوان
بەڵێ شەرەف هەس لەناو خۆیاندا
بۆ بەعزێ بە سەر بەعزێکیاندا
«حَسبَ ازدِيادِعربی»ی ئاداب و حەسەب
بە ئیستیفای ئەسڵ تاییفە و نەسەب
بە ئیعتیباری عوموومی دەعوەت
غەڵەبەی حیلم و عیلم و مەعریفەت
لە ئیستیمراری موعجیزاتەدا
لە زۆریی ئەحکام فرووعاتەدا
لە حەدیسییەتی کەسرەتی ئوممەت
بە مەتانەت و توولی شەریعەت
بە خەسائیس و کەراماتی چەند
مومتاز بێ و، زیکر و شوهرەتی بوڵەند
«فَلِذاعربی» حەزرەت سەییدی سەروەر
فەزڵی هەس وە سەر هەموودا یەکسەر
«ٲولوالعزمعربی» یان لە غەیر و، مورسەل
لە غەیرە مورسەل بزان بە ئەفزەل
ئەووەڵ لە ئەووەڵ ئەنبیا ئادەم
لە نوبووەتی قەڵەم دەدا دەم
بۆ ئادەم هەیە نوبووەت ئیسبات
«بالكِتاب ٳذ تدلّ الآياتعربی»
«عَلی ٲنَّهُ قد ٲمِر، نهيعربی
و لا نبیَّ فی زمانِهِعربی»
پەس بۆ غەیری وەحی هیچ مەبە ساعی
«كذا بالسنّة و بالاجماعِعربی»
ئینکاری مەکە وەک بەراهیمە
کوفر و زەلالی یەکجار قایمە
دووەم لە خاتەم ئەنبیا و ڕوسول
«خير المرشدين لخير السبلعربی»
ئاخیر مووئەخخەر، ئەووەڵ موقەددەم
«ذو الغِنیعربی» و «ذوالفقرعربی» ئەکمەل و ئەتەم
هادیی و مەهدی، مونتەفیع، نەففاع
عەبدی موتیع و سەییدی موتاع
حەقیقەتێکی مەجهوول و مەعلووم
مەنسووس و مەنتووق، موقتەزا و مەفهووم
موجەسسەم، موزلیم، موکەییەف، کەسیف
«نورّ و روح جوهرّ لطيفعربی»
ئایینەی وەسفەین جەلال و جەمال
«بالغ بٲقصی غايات الكمالعربی»
موکەڕڕەڕ ئەمما شیرین موکەڕڕەڕ:
«من شجر الكون و منه الشجرعربی»
«عينُهُ ٲستفاض من بحر اللاهوتعربی
غينُهُ ٲفاض لزرع الناسوتعربی»
«مرحبا فی الٲمر ٲبُ الٲجدادِعربی
عجبا فی الخَلق مِن الٲولادِعربی»
«بالقول بالفعل و بذی الٲحوالعربی»
شەرع و تەریقەت حەقیقەت مەئال
«قالباً، جسماً، صورةعربی» فەرشی
«قلباً و روحاً وَ سِرّاًعربی» عەرشی
بۆ دەریای وەحدەت هیممەت ناری فولک
زیبی سەرای غەیب مەلەکووتی مولک
لە هەر جێ بۆی هەس ئیسمی موجەددەد
«حكمةًعربی»: ئەحمەد، مەحموود، موحەممەد،
«قمر لَهُ المَنازِلُ قدّرعربی
بل شمس تجری الی مَستَقَرعربی»
مەککە مەشریق و مەدینە مەغریب
باوک عەبدوڵڵا عەبدولموتەللیب
دایک ئامینە کەنیشکی وەهەب
لە «كلابعربی»دا «ملاقی النَسَبعربی»
نەسەبی هەر تا عەدنان مەشهوورە
تیعدادی لەگرە غەیرە زەروورە
زەروور ئەمەتە دەم لەمە بدەین
ئیزهاری پاکیی سیلسیلەی بکەین
بینا لە تەحریر نیحریری «رازی»
خودا و پێغەمبەر لێی بووون ڕازی
«و قد وافَقّ ذلك الامامعربی
جماعةّ مِن كرام ٲعلامعربی»،
ئابا و ئوممەهات سەییدی عالەم
هەر لە والیدەین هەر تا بە ئادەم
«بِٲدِلَّة كالقصر المَشيدعربی»
بێ شیک و زەلال کول «علی التوحيدعربی»
خوسووس والیدەین ماجیدەینی ئەو
ئەسڵەینی نەجیب ناجییەینی ئەو
عەقیدەت بوێ «علی التحقيقعربی»ە
ئەهلی نەجاتن بەم سێ تەریقە:
ئەووەڵ نەگەیشت ئەلایان دەعوەت
لەبەر بوونیان لە وەختی فەترەت
دەگەڵ ئەمیچە جوان بوون مردن
ئیمکانیان نەبوو بۆ سەفەر کردن
حوکمی کەسێکیچ پێی نەگەت دەعوەت
نەجاتە، داخل بوونە بە جەننەت
دووەم بوون لەسەر دینی ئیبراهیم
بوون لەسەر تەوحید، بێ تەردید، موقیم
سالیس: ئیحیای حەق مەرحەمەتی کرد
زیندگ بوونەوە، ئیمانیان ئاوورد
ئەم گوزارشە مانیعی چییە؟
«عقلاً و شرعاًعربی» مومتەنیع نییە
لە دەست [«محلعربی»ی ئیمان «بعد الموتعربی»
هیچ نەفعی نییە] ناوێ بوی فەوت؛
مەحەللی غەیری خوسووسییەتە،
سیوای کەرامەت ئی مەنقەبەتە
ئیحیابوونەوە لە دوای مردن
مایەی ئیمانی پێ عەتا کردن
بە ڕوتبەی بوڵەند تا بوون موتحەف
بەو زیادەی فەزل، کەمال و شەرەف
بوێ بۆ ئەوان فەرق و تەفاوت
دەگەڵ سائیرین لە ئەهلی فەترەت
هەر موخالیفێ کە پێی هاتە بەین
ئەگەر زەعیفە قسەی لێ نەکەین
وەرنە «ٳن ٲمكن فقد يؤوّلعربی»،
یا مەنسووخە، یا «متروك العملعربی»
«كما يفعل فی بعض المسٲلةعربی
اذا تعارض فيها الٲدلّةعربی»
حەدیسی زەعیف ئەر پێی لەناوە
بەم حەدیسە کار مونکیر تەواوە
«فيه يقولُ، جَلَّ وَعَلاعربی
ٳنّی حَرَّمتُ ٲلنّارَ عَلیعربی»
«صُلب ٲنزَلَك، بطن حَمَلَكعربی»
«حجر كفَلَك، فما بَقي لَكعربی؟!»
وەلحاسڵ ئەو بەدر زوڵمەت زیدای لەیل
ئەو میهری ئەییام لە زیای ئەو کەیل
وە بورجی ئەسلاب تەییباتەدا
وە دارەی ئەرحام تاهیراتەدا
هەمووی ئەوجی بورج سەعادەت، شەرەف
حەزیز بەرکەنار، وەبال بەرتەرەف
ڕەئس و زەنەبی زەلالی تەکدا
سەر و دووچکەی ڕووی بە یەکدا
لە نیشانە و جێی ئەو زاتی پڕ نوور
ڕاسی لە تیری نوقسانی مەهجوور
لە خوسووفی عەیب دەنائەت بەری
لە کوسووفی ڕەیب خەنائەت عەری
تلووعی سەردا و غورووبی ئاورد
حەرەکە و سەیر و دەوری تەواو کرد
تا بە شنۆی بۆی نەسیمی ئەزەل
لە وەختی ڕەبیع «ربيع الٲولعربی»
بە سەد نەزاکەت لە تۆی پەردەوە
غونچەی وجوودی خەندە کەردەوە
عەجەب خەندەیە حیکمەت چەند تەرز کەرد
غولغولەی گریەی بولبولان بەرز کەرد
بەو ڕاستیی سەروی باڵاکەی ئاڵا
توخمی چەفتیی بەخت تەزەروان کاڵا
شێوە و شیمە پاک، ڕەسم و ڕەویە چاک
ئایینەی بێ گەرد، ئایین شەرەفناک
باتین لە زاهیر چاکە عەجیبتر
خەڵوەت لە جەلوەت ئەدەب غەریبتر
کردار حەمیدە، پەسەندیدە حاڵ
عومری شەریفی گەیشتە چل ساڵ
تەعلیمیی نامووس دیسان پێڕاوە
وەرەقێ تری بۆ هەڵگێڕاوە
ئەو هات، ئەم ڕۆیی و گوم، ئەو دیاری
«انا الحقعربی» لە کوێ و «من نییەم قاری»
خوم حەوسەڵەی کرد، ئەربەعین بگرد
مەی ساف بوو بێ دورد، ئەهلی مەشرەب گرد
جام نیشتە سەر دەس، ساقی هەڵساو پێ،
هەموو ئەجزای گوێ، سەدای: دەی کەی تێ؟
ڕەشحەی نەوای ساز حیجازی ئاورد
ئیبراهیمی نار ئاهەنگی سەرد کرد
ڕاس نەورۆزی بوو، موخالیف حەزین
«بُعِثَ الی الخلق اَجمعينعربی»
ئیددیعای مەنسەب نوبووەتی کرد
بۆ سیدقی شاهید موعجیزەی هاورد
ئیسباتی هەردوو بە تەواتورە
مونکیری یەقین «ضالّعربی» و کافرە
موعجیزە ئەمرێس خاریقی عادەت
زاهیر لە ساحیب دەعوای نوبووەت
«عند تحدّی فرقة الانكارعربی»
بە وەفقی دەعوای ئەوان کا ئیزهار
مونکیرین هەر چەند تەقالا بدەن
مومکینیان نەوێ موعارەزەی کەن
لەودوا عیلمی قەتعی بە تەحقیق
حاسڵە و بۆ شەخس واجبە تەسدیق
ئیحتیمالاتی عەقڵی و وەهمییە
مونافیی عولووم قەتعییە نییە
«ٱلَيسَ كما قالَ ذوالجلال:عربی
صَدَقَ عبدی فی كلّ مقالعربی»؟
دڵ وەک پەروانان حائیرە و دائیر
لە دەوری چرای ئەهلی بەسائیر
ئەو چیهرەی سیمای مونەوورەی ئەو
ئەو خولق و سیرەت موتەههەرەی ئەو
ئەو دەریای حیکمەت پڕ دوڕڕ و گەوهەر
لە مەنبەعی لەفز ئەو دەهاتە دەر
ئیزهار و بەیان ئەو حەقائیقە
ئەو مەعاریفە و ئەو دەقائیقە
ئەو نیکاتانەی کە جۆشیان داورد
حوکەما سەریان لێ دەرنەدەکرد
با وجوود ئەو قەومە ئەو بوو تێیاندا
نەشئونومای بوو لە ناویاندا
ئوممی و جاهیل و ناخۆندەوار بوون
بەعید لە ئەهلی عیلم و ئەحبار بوون
لە کەسێکەوە هیچ بۆی نەبوو «قطّعربی»
تەعلیم و تەئدیب، مومارەسەی «خطّعربی»
ئەو سەخاوەتە و ئەو فوتووەتە،
ئەو شەجاعەتە و ئەو مورووەتە
ئەو سەباتە و ئەو ئیستیقامەتە
ئەو بەقای ئاسار تا قیامەتە
ئەو زوهد و وەرعە و نەوعە عیبادە
ئەو تەکمیلی نەفس دەرحەق عیبادە
ئەو تەسلیکە و ئەو تەرزە ئیرشادە
ئەو ئال و ئەسحاب، ئەو ئیستیرشادە
ئەو لە گشت دنیا سەردی و سولووە
«قبل النبوّة، بعد النبوّةعربی»
بەبێ موعجیزە و دەردیسەریی ئەو
بەس بوو بۆ ئیسبات پێغەممەریی ئەو
لەمە عەجیبتر موعجیزە مەشنەو:
ئۆمی و عەللامە، هەتیو بە ئەدەو