mibḧis alٲnibya’ walirsil ’ilîhim alsilam
Li pirtûka:
Eqîdey Merziye
Berhema:
Mewlewî (1806-1882)
13 Xulek
695 Dîtin
esłî çwarem bebê qûleqûl
îz’ane be cem’ nebîy û řesûł
le şerî’etda be qewlî muxtar
řesûł şexsêke řas fî’il û guftar
le benî adem saḧîb feza’îl
azad, muzekker, pak le řeza’îl
ekmel û efzel «’iqlaً û xulqaًErebî»
quةe rٲy, fitinة, xelqaًErebî
be şeca’et û be ḧîkmet û cûd
’îffet û teqwa û xeşyet le me’bûd
be ’îlim û be ḧîlim le gişt haw’esran
sîway sînfî xoy yanê enbyan
«binesbîhî qetّû lim tequmErebî
dina’ة alٲbi, xina’ةً alٲmّeErebî»
pak wê, her le wext îbtîday be’set
ta be îstîqrar emrî nubuwet,
le gulî, lałî û kwêrî û her afet
kewa teb’î xełq lêy bika nefret
berî wê le ’eyb kemîy muruwet
le dûnîy sen’et wekû ḧecamet
’uqdey zwanî mûsay zû labird
ḧeq lew wexteda ke řewaney kird
«û la yirdu bila’ ayّwibErebî
û ’emî niḧwî ḧizirة yi’qubErebî;
ٳzî alimqarin kane za alٳzirarErebî
û hima kana be’d alastiqrarErebî»
me’sûm bê le gişt gunahan sercem
ledway nubuwet lewêwberîç hem
«’elî alimxtarî, bil hu alsiwabErebî
fî «aliftiḧ alimbîn» qalh alşihabErebî»
herçî le qeses tefsîrda heye
le muxalîfî ew mezkûreye
erçî naqîlî şe’nî qewî wê
wekû ewḧedî ya beẍewî wê
«فەاردûدهû û la te’nemîd ’eleyhErebî,
ٳn kan al’aḧad, la tinzir ٳlîhErebî»
«û ma twatir kima fî alqir’anErebî
min ٲsibat alzilim û niḧu al’isyanErebî»
«û men ’itab bi’iz minhumuErebî
’ilî ٲmur him biha hemّwaErebî»
xatirit cem bê to, lew babete
hîç xelel nîye, boç? lew babete
seyîd degeł ’ebid memlûk, yeqîne,
be herçî xîtab deka şîrîne
«û mîn bab ٲn عەاتەبە almulîErebî
’ibehu ’ilî xilaf alٲwilîErebî»
wek mu’atebey ehlî xetîyet
leser îqtîraf îsim û me’sîyet
«ٳz şuhîrّ men kan meḧirmaًErebî
fibniqitة sar mucirmaًErebî»
ḧeseney ebrar ba şewq û edeb
seyî’es lelay guroy muqeřřeb
lêy geřêt, çake, bê sefay meḧcûb
le esrarî beyn muḧîb û meḧbûb
«ٲdiّy za alxilaf bitilk alٲlifazErebî
cinab aliḧqّy zicraً lilٲyiqazErebî»
boç? elfazî wa derḧeq ekabîr
tehdîde û ’îbret derḧeq esaẍîr
enbyay kîram «’ilîhim silamErebî»
efzeln le gişt mela’îk temam
efzel le me’sûm lemla me’lûme
ełbet be terîq ewla me’sûme
bełkû bo adem ’îtabîç nebû
«ٳnّy ca’ilErebî» be gwêteda çû
hat beseryanda ewe ke wa hat
«lîkey yutḧefwa bifzil ma fatErebî»
meḧamîl zorin teqrîrim tûl da
bêyn we tetîmmey ḧeddî řesûlda
«ٲwiḧî alîhî şir’aً almulîErebî
lih kitab ٲnizle ٲû laErebî»
«û qid sidir alٲmiru ’ilîhîErebî
bitbilîẍîh almuḧî ٲlîhîErebî»
er be geyandin pê me’mûr nîye
weha bizane ewe nebîye
be qewlê herdû her be yek me’nan
emir be teblîẍ şerte bo herdiwan
çun řusul dełê ḧedîsî îman
em qewlyane be çaktir bizan
boç: axir îman wacbe be kul
ferqyan nîye enbya û řusul
erçî em qewle bê te’wîl řase
bîna le qewlî muxtarîç xase
çun dirûs nîye îman be mursel
îman be hemûy er newê degeł
’eddeyan weha «zu alaştiharErebî»e
ke sed û bîst û çwar hezare
be řîwayetê tir wa dyare
ke zyatirin le em şumare
«falٲwilî quluk likil ٲḧid:Erebî
la tinsّ ’ilî şî’ min ’ededErebî»
selbî nubuwet dekey le nebî
ya musbîtî bo ẍeyr nebî debî
«û bima qilna yişîru alîk:Erebî
rimzu «minhim min qissina ’ilîk»Erebî»
mursel sêsed û sêzde meşhûre
ewîç ’ededyan her bew dustûre
’ededî cem’î «awliwal’izimErebî» yan
er «abwalbişirErebî» newê degełyan
meşhûr pênc kesin: nûḧ û îbrahîm
ḧezretî mûsa mewsûf be kelîm
«’îsî binu mirîmErebî» peyda «bila abErebî»
«kilimةû alilhErebî» û «ruḧ alilhErebî» leqeb
pêncem muḧemmed «seyd al’alimErebî,
selّy ’ilîhî ribّy û selّemErebî»
«û ’ilî albaqî min alinbîّyinErebî
we ’elî al kilّ acmi’înErebî»
wa debê pêyan îman awirdin
baweř bikey: ḧeq hełî bijardin
hemûyan be meḧiz feził û mewhebet
bê sebebî kesb, ta’et, řyazet
bo nubuwet û weḧî û şera’î’
bo def’î îşkal, ḧellî weqa’î’
bo řehnumayî û îrşadî ’îbad
bo îtmamî emir me’aş û me’ad
«mibilّẍîn ’in alilh aliḧqErebî»
kul muxbîr sadiq, nasîḧî mutłeq
be her terzê ḧeq emrî pê fermûn
bew terze ejêr barî teblîẍ çûn
degeł ew hemû duşminî zore
ew te’ne û lome û ew şeřuşoře
geyandyan be se’î bê ḧedid û ẍayet
peyẍamî xuda ayet be ayet
beyanyan fermû beyanî mubîn
«ٲsilaً û fir’aًErebî» gişt eḧkamî dîn
«tabit aldinya bid’uthimErebî
cizahim alilh ’in ٲmitّhîmErebî»
le esłî sibût nubuwetyanda
tefawit nîye le beynyanda
her kesê tekzîb bika yekêkyan
îmanî nîye be hîç kamêkyan
ḧeq hemû bo sîdiq de’way nubuwet
da be mu’cîzat bahîre quwet
muxalîf pêyan gişt le kar derçû
tab mu’arezey ewanyan nebû
řasî wîlayet, welê be kesbe
kesbî muḧtemîl bo ’ezil û nesbe
bełê nubuwet be meḧzî fezłe
mensebî nebî berî le ’ezłe
da’îm muraqîb perwerdigarin
le ’eynî xewda gişt dił bêdarin
«zahîraًErebî» new’e mematêkyan hes
le gořda new’e ḧeyatêkyan hes
xak nařzênê cîsmî pakyan
hîç zerer nada le îdrakyan
le ḧedîsda hes ke nwêj deken
teşrîfyan be ḧec «bît alilhErebî» deben
hîç kes le melek, le cîn, le însan
negeyge û naget e řutbey ewan
bełê şeref hes lenaw xoyanda
bo be’zê be ser be’zêkyanda
«ḧesbe azdîyadîErebî»y adab û ḧeseb
be îstîfay esił tayîfe û neseb
be î’tîbarî ’umûmî de’wet
ẍełebey ḧîlim û ’îlim û me’rîfet
le îstîmrarî mu’cîzateda
le zorîy eḧkam firû’ateda
le ḧedîsîyetî kesretî ummet
be metanet û tûlî şerî’et
be xesa’îs û keramatî çend
mumtaz bê û, zîkir û şuhretî bułend
«felîzaErebî» ḧezret seyîdî serwer
fezłî hes we ser hemûda yekser
«ٲwilwal’izimErebî» yan le ẍeyr û, mursel
le ẍeyre mursel bizan be efzel
ewweł le ewweł enbya adem
le nubuwetî qełem deda dem
bo adem heye nubuwet îsbat
«balkîtab ٳz tidilّ al’ayatErebî»
«’elî ٲnّehu qid ٲmîr, nihîErebî
û la nibîّe fî zimanîhîErebî»
pes bo ẍeyrî weḧî hîç mebe sa’î
«kiza balsinّة û balacma’îErebî»
înkarî meke wek berahîme
kufir û zelalî yekcar qayme
duwem le xatem enbya û řusul
«xîr almirişdîn lixîr alisbilErebî»
axîr mû’exxer, ewweł muqeddem
«zu alẍînîErebî» û «zwalifqirErebî» ekmel û etem
hadîy û mehdî, muntefî’, neffa’
’ebdî mutî’ û seyîdî muta’
ḧeqîqetêkî mechûl û me’lûm
mensûs û mentûq, muqteza û mefhûm
mucessem, muzlîm, mukeyyef, kesîf
«nurّ û ruḧ cuhirّ litîfErebî»
ayîney wesfeyn celal û cemal
«balẍ biٲqisî ẍayat alkimalErebî»
mukeřřeř emma şîrîn mukeřřeř:
«min şicir alkun û minh alişcirErebî»
«’înuhu ٲsitfaz min biḧir allahutErebî
ẍînuhu ٲfaz lizir’ alnasutErebî»
«miriḧba fî alٲmir ٲbu alٲcidadîErebî
’icba fî alxelq mîn alٲwiladîErebî»
«balqul balfi’il û bizî alٲḧwalErebî»
şer’ û terîqet ḧeqîqet me’al
«qalbaً, cismaً, surةErebî» ferşî
«qilbaً û ruḧaً we sîrّaًErebî» ’erşî
bo deryay weḧdet hîmmet narî fulk
zîbî seray ẍeyb melekûtî mulk
le her cê boy hes îsmî mucedded
«ḧikimةًErebî»: eḧmed, meḧmûd, muḧemmed,
«qimir lehu almenazîlu qidّrErebî
bil şims ticrî alî mesteqerErebî»
mekke meşrîq û medîne meẍrîb
bawik ’ebdułła ’ebdulmutellîb
dayk amîne kenîşkî weheb
le «kilabErebî»da «milaqî alnesebErebî»
nesebî her ta ’ednan meşhûre
tî’dadî legre ẍeyre zerûre
zerûr emete dem leme bideyn
îzharî pakîy sîlsîley bikeyn
bîna le teḧrîr nîḧrîrî «razî»
xuda û pêẍember lêy bûwin řazî
«û qid wafeqّ zilk alamamErebî
cima’ةّ mîn kiram ٲ’ilamErebî»,
aba û ummehat seyîdî ’alem
her le walîdeyn her ta be adem
«bîٲdîlّeة kalqisir almeşîdErebî»
bê şîk û zelal kul «’ilî altuḧîdErebî»
xusûs walîdeyn macîdeynî ew
esłeynî necîb nacîyeynî ew
’eqîdet bwê «’ilî altiḧqîqErebî»e
ehlî necatin bem sê terîqe:
ewweł negeyşit elayan de’wet
leber bûnyan le wextî fetret
degeł emîçe cwan bûn mirdin
îmkanyan nebû bo sefer kirdin
ḧukmî kesêkîç pêy neget de’wet
necate, daxil bûne be cennet
duwem bûn leser dînî îbrahîm
bûn leser tewḧîd, bê terdîd, muqîm
salîs: îḧyay ḧeq merḧemetî kird
zîndig bûnewe, îmanyan awurd
em guzarşe manî’î çîye?
«’iqlaً û şir’aًErebî» mumtenî’ nîye
le dest [«miḧilErebî»y îman «bi’d almutErebî»
hîç nef’î nîye] nawê bwî fewt;
meḧellî ẍeyrî xusûsîyete,
sîway keramet î menqebete
îḧyabûnewe le dway mirdin
mayey îmanî pê ’eta kirdin
be řutbey bułend ta bûn mutḧef
bew zyadey fezil, kemal û şeref
bwê bo ewan ferq û tefawit
degeł sa’îrîn le ehlî fetret
her muxalîfê ke pêy hate beyn
eger ze’îfe qisey lê nekeyn
werne «ٳn ٲmikin fiqid yؤûّliErebî»,
ya mensûxe, ya «mitruk al’imilErebî»
«kima yif’il fî bi’iz alimsٲliةErebî
aza ti’arz fîha alٲdilّةErebî»
ḧedîsî ze’îf er pêy lenawe
bem ḧedîse kar munkîr tewawe
«fîh yiqulu, celّe we’elaErebî
ٳnّy ḧerّemtu ٲlinّare ’elîErebî»
«sulb ٲnizelek, bitin ḧemelekErebî»
«ḧicir kifelek, fima beqî lekErebî?!»
welḧasił ew bedir zułmet zîday leyl
ew mîhrî eyyam le zyay ew keyl
we burcî eslab teyîbateda
we darey erḧam tahîrateda
hemûy ewcî burc se’adet, şeref
ḧezîz berkenar, webal berteref
ře’is û zenebî zelalî tekda
ser û dûçkey řûy be yekda
le nîşane û cêy ew zatî piř nûr
řasî le tîrî nuqsanî mehcûr
le xusûfî ’eyb dena’et berî
le kusûfî řeyb xena’et ’erî
tilû’î serda û ẍurûbî awird
ḧereke û seyr û dewrî tewaw kird
ta be şinoy boy nesîmî ezel
le wextî řebî’ «ribî’ alٲwilErebî»
be sed nezaket le toy perdewe
ẍunçey wicûdî xende kerdewe
’eceb xendeye ḧîkmet çend terz kerd
ẍulẍuley giryey bulbulan berz kerd
bew řastîy serwî bałakey ała
tuxmî çeftîy bext tezerwan kała
şêwe û şîme pak, řesim û řewye çak
ayîney bê gerd, ayîn şerefnak
batîn le zahîr çake ’ecîbtir
xełwet le celwet edeb ẍerîbtir
kirdar ḧemîde, pesendîde ḧał
’umrî şerîfî geyşte çil sał
te’lîmîy namûs dîsan pêřawe
wereqê tirî bo hełgêřawe
ew hat, em řoyî û gum, ew dyarî
«ana aliḧqErebî» le kwê û «min nîyem qarî»
xum ḧewsełey kird, erbe’în bigird
mey saf bû bê durd, ehlî meşreb gird
cam nîşte ser des, saqî hełsaw pê,
hemû eczay gwê, seday: dey key tê?
řeşḧey neway saz ḧîcazî awird
îbrahîmî nar ahengî serd kird
řas newrozî bû, muxalîf ḧezîn
«bu’îse alî alxilq اەجمعینErebî»
îddî’ay menseb nubuwetî kird
bo sîdqî şahîd mu’cîzey hawird
îsbatî herdû be tewature
munkîrî yeqîn «zalّErebî» û kafre
mu’cîze emrês xarîqî ’adet
zahîr le saḧîb de’way nubuwet
«’ind tiḧdّy firqة alankarErebî»
be wefqî de’way ewan ka îzhar
munkîrîn her çend teqala biden
mumkînyan newê mu’arezey ken
lewdiwa ’îlmî qet’î be teḧqîq
ḧasłe û bo şexis wacbe tesdîq
îḧtîmalatî ’eqłî û wehmîye
munafîy ’ulûm qet’îye nîye
«ٱleyse kima qale zwalcilal:Erebî
sedeqe ’ibdî fî kilّ miqalErebî»?
dił wek perwanan ḧa’îre û da’îr
le dewrî çiray ehlî besa’îr
ew çîhrey sîmay munewwirey ew
ew xulq û sîret mutehherey ew
ew deryay ḧîkmet piř duřiř û gewher
le menbe’î lefiz ew dehate der
îzhar û beyan ew ḧeqa’îqe
ew me’arîfe û ew deqa’îqe
ew nîkataney ke coşyan dawird
ḧukema seryan lê dernedekird
ba wicûd ew qewme ew bû têyanda
neş’unumay bû le nawyanda
ummî û cahîl û naxondewar bûn
be’îd le ehlî ’îlim û eḧbar bûn
le kesêkewe hîç boy nebû «qitّErebî»
te’lîm û te’dîb, mumaresey «xitّErebî»
ew sexawete û ew futuwete,
ew şeca’ete û ew muruwete
ew sebate û ew îstîqamete
ew beqay asar ta qyamete
ew zuhd û wer’e û new’e ’îbade
ew tekmîlî nefis derḧeq ’îbade
ew teslîke û ew terze îrşade
ew al û esḧab, ew îstîrşade
ew le gişt dinya serdî û suluwe
«qibil alinbuّة, bi’d alinbuّةErebî»
bebê mu’cîze û derdîserîy ew
bes bû bo îsbat pêẍemmerîy ew
leme ’ecîbtir mu’cîze meşnew:
omî û ’ellame, hetîw be edew