هەڤاڵی بێ شوێن
از کتاب:
کاروانی خەیاڵ
اثر:
هیدی (1927-2016)
8 دقیقه
827 مشاهده
لە وێش دانەنێ کاڵە و پێتاوێ
بەردەباز بگرێ لەسەر دەراوێ
دەشتێ دابێژێ دوندان نەبوێرێ
پەیتی کەڤڕان بێ و چوستی هەڵدێرێ
نە کۆخێک بێڵێ، نە کۆشک و هەیوان
هەر لە هەڵەبجە تا گردی سەیوان
گەیشتە هەر کام لە یاران سەرێ
ڕاوەستێ و بەسەر کوڕنوشێ بەرێ
سۆریاو، دە کانی قەڵاچۆ کردوو
دەگەڵ شێخ وەسان پەڕاوپەڕ کەوتوو
ئەوڕۆ بێن وێڕای قوشتەپە و هەریر
ئێسک و کەللەسەر بکەنە سەفیر
ئەگەر ناو جەرگە ئەگەر لاپەڕە
تا چاو بڕ دەکا مەیدانی شەڕە
ڕێگەی لێ نەگرن کەند و قوڵی دێ
ئالودەی نەکەن گاشە بەردی ڕێ
پیاوانە هەستێ بە ئەرکی تەتەر
بێزاری نەکا ماندوویی سەفەر
بۆ کاولە وڵات نەگری وەک بەهار
وەک نەسیم بکشێ ئەوجار بەرەو شار
وێژەوانانی گەورەی کورد لە کوێن
هەم قوربانیان بێ هەم دەستەوداوێن
حاجی قادر
ڕێی کۆیە بگرێ پێش هەموو جێیە
چونکە بارەگای حاجی لەوێیە
بڵێ هێدیتخلصم کرد بەسەر گەردی تۆ
هێدی به تەنیا مەهێڵە ئەوڕۆ
حاجی، سەردەستەی وەتەن پەرستان
حاجی، بوێژی شەیدای کوردستان
بەرزەفڕ بازی سنوور بەزاندوو
هومای پیرۆزی پەڕاوازە بوو
سەرچاوەی واژە لەناو سەرچاوان
گەورە وێژەری شانازی لاوان
ئەوڕۆ بێ دەستێ بگرێ لە شایی
نەک هەر بە چەپکێک گوڵی سەحرایی
کە هات بەهارێک لەگەڵ خۆی بێنێ
پشتی زستانی خەمان بشکێنێ
قانع-گۆران
نیزیک بۆتەوە ئەوجار ڕێگەی دوور
لەوێوە ڕێیەک بخە شارەزوور
پێدەشت بگەڕێ بگرە بناران
تا بەدی دەکەی هەوارگەی یاران
دێنێ دوو گوڵی بۆنخۆشی سۆران
پاییزی قانعشخص، قژزەردی گۆرانشخص
بێکەس
نە ڕێ بە ترسە، نە سیروان لێڵە
ڕاست و چەپی شار ڕێبازی خێڵە
مزگێنی دەبا بۆ زێیە بەستۆڕ
تانجەڕۆ بە ملان هەڵدەگرێ پاپۆڕ
دوای پشوودانێک لە سای سەرچنار
بە سولەیمانیدا تێپەڕه ئەوجار
هەموو جێی بەڵگەی شانازی پێوە
دار و بەردی شار ماچ کە لەڕێوە
ئەودەم شێخ مەحموود پێی نایە سەری
خاکی شار بردی نرخی گەوهەری
هاتی هات بەسەر هەرێمدا باری
کاری سیخوڕان کەوتە دژواری
لەوێ قەڵب ئیتر نەماوە باوی
کە چووی سکەی زێڕ لێدە بەناوی
با کردەوەی شێخ نەنووسێ زەمان
هەتا وەدەنگ دێ بەردە قارەمان
گەورە پیاو دەڵێی مەپرسە لە کەس
بە ئاڵقەی دەرگای بێکەس بگرە دەس
سەرگەرمی دڵپڕ فەرزانەی بەناو
دڵاوای سروشت بەرز و دەس بڵاو
تا هەبوو گەنجی بەخشی بە کوڕ و کاڵ
ئێستەش گەنجی خۆی پێ نەکرا بەتاڵ
ڕۆژێ خۆی کردە مانگی سەرزەوی
تریفەی دابووی لە بەرز و نەوی
ئەوڕۆش بێ تیشکێ بۆ سەر من باوێ
کە مانگ خۆی هەبوو «ئەی مانگاعلام» م ناوێ
هێمن
شنێک لە شەماڵ سۆزێک لە زریان
با بێن بماڵن ڕێگای موکوریان
ئەوڕۆ هەردووکیان دەبێ کارساز بن
بێن لەگەڵ قاسید لە سنوور دەرباز بن
کە گوتیان سنوور پێت وابێ چییە
مستێک خۆڵ نەبێ، هیچی تر نییە
بستێک خاکی خۆم لێم بۆتە سنوور
لێکی دابڕین سنە و شارەزوور
کوڕ لەو دیوەی خەت، باوک لەو دیوە
ئاوای باوک و کوڕ لێک هەڵبڕیوە
لە بیرمە وتێک لە گەورە پیاوێ:
کردەوەی دوژمن گازندەی ناوێ
هەر پیاو بوو کە هات سنووری دانا
سنوور لاش دەچێ بە پیاوی زانا
ئەگەر چی شەماڵ پەیکی شاترە
تەتەرم لەوی شارەزاترە
ڕێ بۆ وی تەختە چ بان و چ دەشت
نە گوێی لە تۆفە نە سێڵاوی وەشت
دەخوازێ باڵی فڕین لە بازی
بەرەو «مەهابادمکان» پایتەختی «قازیشخص»
ئەو بێ پەڕوایە ئەو تیژ دەروانێ
ئەو بە بارەگای «هێمنشخص» دەزانێ
ئەو لەجیاتی من هێمن دەدوێنێ
ئەو دەست لە ئەستۆی هێمن وەردێنێ
هێمن کە هێنای «ناڵەی جودایی»
ئەو هەر لەڕێوە دەیکاتە شایی
تاق هەڵدەبەستێ لەسەر ڕێبازی
پێشمەرگەی سنوور دەچنە پێشوازی
ئەو گاو گەردوون دەکا لەسەر ڕێی
ئەو غەزەلی من داوێتە بەر پێی
هێمن بناڵێ کۆڕ دەهەژێنێ
ئەو بێ، گیان وەبەر شێعری من دێنێ
خانی
چەپەر ماویەتی یەک دوو هەنگاوێ
دەبێ بازێ بۆ جەزیرمکانیش باوێ
ژیرانە ببڕێ قۆناغی ئاخر
شادی گوڵ ناکا بێ «خانیشخص»ی نەمر
چ سەردەمی خۆی، چ دوای نەمانی
کێ بوو شان بدا، لە شانی خانی؟
ئەو جارێکی خوێند تەڕانەی ئەڤین
تا دنیا مابێ، «مەم و زین» دەژین
جگەرخوێن
کەحێلی تەتەر هەوێکی دەوێ
تا وەردەگێڕێ بۆ شام جڵەوێ
بۆ لای جگەرخوێن ئازادەی ئازا
کە تا بوو لەگەڵ چەوتی نەسازا
زمان وەک تیغی بە بڕشت و بە کار
دای دێنایە سەر هەیکەلی زۆردار
ئەو پشت ئەستوور بوو بە چەکی دەستی
دەیزانی سەختە «ڕێکا سەربەستی»
بەندی دی بەڵام کۆڵدانی نەدی
«ئاگرا سۆراعلام» بوو دەستە چیلەی وی
بارزانی
ڕێگەت هەتا بێی بیزا و مەندێیە
پێ لە بیزا نێ بازدە لە زێیە
وەرە تەتەرێ سەرکەوتووی دڵسۆز
ئەوجار بادەوە بۆ خاکی پیرۆز
بڵێ بارزانی سەروەری من بێ
بەڵام جێگای وی سەر سەری من بێ
کە ئەو کەوتە ڕێ ئیدریسی لەدوو
وەرە مزگێنی بێنە بەڵام زوو
دێم گیانی شیرین لەبەر پێی داوێم
تا چیای شیرن بەرەو پیری دێم
هەر گیانێک بۆ وان ئەویش وا بێ تین
زۆر کەمە و چ بکەم گیانی من دوو نین
خۆزگە ئەو گیانەش لەگەڵ وان دەچوو
یا گیان لەڕێی وان ئەوڕۆ دوو دەبوو
تا لەوان دەدوێم بە وتەی کرچ و کاڵ
زمان دەگیرێ وەزمان دێ خەیاڵ
ئەو گەورەیی خۆی ئەوڕۆش دەنوێنێ
ئەو شابەیتی من لەگەڵ خۆی دێنێ
بۆیە دڵ دەبا چاو بە سوورمەوە
سوورمە وەک تۆزی کەڵاشی ئەوە
خۆشەویستی وی مەی بوو من خواردم
گەرمی داهێنا دەروونی ساردم
پڕی کرد پەستوو و کەلێن و قوژبن
تێکەڵ بوو لەگەڵ گۆشت و خوێنی من
ژەنگی برد لە دڵ، کردیە ئاوێنە
هەناو دای بەسەر، بوو بە گلێنە
بۆیە لە هەموو قۆناغی ژینم
هەر کوێ دەڕوانم هەر ئەو دەبینم
کە چاو دەبینێ جێگەی وی بەتاڵ
وێنەی ڕادەگرێ ئاوێنەی خەیاڵ
ئەودەم من خۆشم لە یادی ئەودا
خەیاڵ هێند دەکشێ، دەبێتە هەودا
سەر دەبا دەڕوا بۆ دەریای بێ پەی
نە جێی جەم دێڵێ نە دیوانی کەی
هەڵوەدا دەبێ بەدوای واژەدا
سەر لە خەزێنەی بێ بن لادەدا
سەودای هێند هێنا و هێندی تاسە برد
بەینی من و ئەو خەیاڵ بۆتە پرد
کاتێک بە یادی من خۆم خومارم
دەکەوتە چۆپی وشەی سەرزارم
لە دڵ دێنە زار، لە زار دێنە دڵ
وەک مەلی بزۆز دەفڕن چڵاوچڵ
سەد جار خوار و ژوور دەبن و سەر و بن
هەتا دەردەبڕن مەبەستێکی من
کۆرپەی ساوای من وا دەگرن زمان
بەڵام پیر نابن بە ساڵ و زەمان
ئەوانیش ڕازی منیان خستەڕوو
دەنا کەس ئاگای لە دڵی من نەبوو
نهێنیم کەوتە بەر دەستی مەحرەم
لەوێڕا ئیتر تەنیەوە عالەم
٭٭٭
ناودارانی کورد ئەگەر گەینە جێ
ئەو کاتە نۆبەی گۆوەندی من دێ
جا با بێ دەنگی حەیران و قەتار
سواری ڕێشمە زێو بۆ جلیت و دار
شمشاڵژەن، شمشاڵ بێنێتە ناڵین
لەولاتر چاوەش بدوێ لە ئەڤین
یار کۆڵێم، گەردن کێلێ، حەیرانێ
هۆ شەم، هۆ شیرن، هۆ گوڵە جوانێ
کیژی کەڵەگەت مەچەک هەڵکردوو
زێوی لەش لە تاێ واڵدا وەشاردوو
با بێن لەولاوە، بە جلی ئاڵ و سوور
کۆلکەی زێڕینەی بنگێون لە دوور
سینەی ساف یەک و گوێ بن ئێخە دوو
پێکەنین سیحر و ڕوانین جادوو
لفکەی شەدەی مۆر، شۆڕ و گوڵینگ ڕێز
ئۆیه دەسماڵی کردوون پەڕاوێز
سێ پێیی پێدان هەلی خۆڕانان
ئەژنۆ چەماندن، پەنجەی پێ دانان
ڕۆینە بە چۆپی، ڕادەگرێ لەنگەر
هەر پێیە و جارێ بادانی کەمەر
هاڕەی لەرزانە و لەرزینی پەڕەنگ
وەک دەنگی تاڤگە لە شیوی بەرتەنگ
هەیاسه و پشتێن لۆی لێک دەخوازن
بە ئاواتی یەک خڕخاڵ و بازن
بۆ خشڵ ئاڵقەی بسکان بوونە گەو
سۆلی بێ بزمار کەوتوون لە برەو
جار جار سۆرانی ڕەسایە دەخشێن
هەر بسکە و گەردن دەکا باوەشێن
لەسەر مەمکۆڵان دەلەرزن بەرمور
لەناو باخەڵدا مات بووە کلتوور
تروسکەی تاس و کرمەک و گوارە
سنوور ناناسن، بوونە ستارە
ئەگەر وا گیرا دەستی دیلانێ
کێ بێ و سەرچۆپی وەک خۆم بزانێ
ئاهورامەزدا بۆ نەخشی زەوی
فریشتەی هێنا و ئەهریمەن ڕەوی
گەڕی شاییم وەک دێری چارەنووس
دێ و بۆی دەچەمێ سەری زاگروس
سپی ڕێز هەواڵ بۆ بێخاڵ دێنێ
ئاگری داخ سەر لە توروس هەڵدێنێ
تا پەریی ئەڤین دادەبەزێنم
سروود لە واژەی سەرکەوتن دێنم
ئەوە هات تەمی خەمان بڕەون
ئەوڕۆ دیم جوان و دزێو ڕێک کەون
وەک خەوی دەریا، وتەی من ئاڵۆز
کۆڕیش وا بەپێی عەزیزان پیرۆز