٥
رۆنی، رۆناهی، هنەکی دن رۆناهی. لێ ژ کوو، چاوان؟ تارییە، هەر دەر تارییە، مینا بنێ بیرێ تارییە. ب قاسی مسقالەکێ بە ژی، رۆناهی ناخویێ. خەبەرێن کۆ تێن، رەشن؛ بوویەرێن کۆ دقەومن، رەشن؛ گاڤێن کۆ تێن ئاڤێتن، گاڤێن بێگاڤیێ نە. جەلادەت بەگ ل مالا نو، ل ئۆدا خوە یا خەباتێ، جخارە د دیڤ دە، ل بەر ماسێ رونشتیە و ل دەر دنهێرە.
ب هێڤیێن مەزن، جەلادەت بەگ و رۆشەن خانمێ مال گوهەستبوو تاخا موهاجیرینێ. وان ل ور مالەکە ل گۆرا دلێ خوە، ب کرێیەکە ئەرزان، پەیدا کربوو. ئەڤ مالا نو ژی، مینا مالا سالهیێ، دوقات، لێ پرژوورە بوو. تێ دە حەوشەکە فرەهـ و د حەوشێ دە ژی، مینا مالا دن، بیرەکە ئاڤێ هەبوو. ئەو ب مەهان ل شامێ گەریابوون دا کۆ مالەکە وەها ببینن. مالەک کۆ دێ فرەهـ و پر ئۆدە بوویا، تێ دە حەوشەک هەبوویا و د حەوشێ دە ژی بیر. مالەکە وەها هەوجە بوو، -ژ بەر کۆ سەفتەر ئان ژی سینەمخان ئێ بهاتا، بەر ب ئێڤاران، جەلادەت بەگ ئێ ل حەوشێ، کێلەکا بیرێ، رونشتا و رۆمانا خوە هەیڤەرۆن بنڤیسا. هەڤال و دۆست ئێ بهاتنا، برا و خوەهـ ئێ بهاتنا و ل مالا وان مێڤان بوونا ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی و دەنگبێژێن دن ئێ، د شەڤێن درێژ دە، مال ب دەنگێن تاریخی یێن ژیانا کوردی تژی بکرانا. گاڤا هەرکەس رادزا، ئەو ئێ رابوویا و وی دێ رێزێن شیر و رۆمانا خوە هشیار بکرا. د بەربانگێن رۆژێن نو دە، وێ دێ شەنگێ و بێلەنێ، تاژیا نو کۆ کوردێن چیایێ کورمێنج دیاری وی کربوون، بگرتانا و بچوویا سەید و نێچیران. د بن پەردا رەنگێ سۆر ئێ هنگوورێن شامێ دە، وی دێ ل قەپقەبا کەوێن خوە یێن ربات گوهداری بکرا، مێکەو و ماریێن خوە بفراندا و ل وان بنهێریا.
لێ ئەگەر بوویەرێن کۆ وان نەهەسباندبوون، نەقەومانا.
درێژ مەکە، خۆرتێ هالناس، درێژ مەکە. بوویەرێن رەش بێهەژمار، مووسیبەت پر بوون. تو دێ بەحسا کیژانێ بکی و کیژانێ نەکی؟ دەڤ ژێ بەردە، نە تو سەرێ خوە پێ بێشینە، نە ژی خوەندەڤانێن بیرا قەدەرێ خەمگیر بکە. هەکە تە دل هەیە کۆ تو گۆتنێ بینی سەر هەیڤەرۆنێ، هەما ب جارەکێ، ئەز ببێژم تە کۆ من تاقەت نین بوو ئەو بنڤیسا. ژ بەر کۆ بوویەرێن رەش و مووسیبەتێن کامباخ پر بوون. نە هەوجەیە کۆ ئەز ژی نها، یەک ب یەک، بەحسا وان بکم. لێ ئەز ئێ ب تەنێ و پر ب کورتاهی، بەحسا هن ژ وان کۆ ئەز ژ تاقەتێ خستم، بکم.
سەفتەر ل نەخوەشخانا فرانسزی یا شامێ هاتە دنێ. کێفا مە بێپایان بوو. سەفتەرێ بچوک، ب راستی ژی، ب سەفتەر دما. من ئێ سەفتەر، مینا سەفتەرێ برا، مەزن بکرا. ژخوە من ئێ رۆمان ژی، ب بیرانینا سەفتەرێ مەزن، ژ بۆ سەفتەرێ بچوک بنڤیسا. سەفتەر هات، لێ یانزدەهـ رۆژ ب دو هاتنا خوە رە، ئەو دیسان چوو. بەری کۆ سەفتەر بێ دنێ، رۆشەن ژ ئاپاندسیتێ ئەمەلیات بووبوو. ئەمەلیاتا وێ زێدە ب سەرکەتذ نەبوو. ئو وێ ئەمەلیاتێ تەسیر ل سەفتەرێ بچوک کربوو. ئەو نەخوەش هاتە دنێ، لێ مە هێڤی هەبوو کۆ ئەو ئێ ساخ بوویا. دەهـ رۆژ و دەهـ شەڤان، ئەز ل سەر سەرێ وی بووم. رۆژا داوین، ژ بۆ کارەکێ، ئەز دەرکەتبووم دەر. چاخا ئەز دەرکەتبووم، وی ژی، بێزار و بێزمان، خاتر خوەستبوو و چووبوو...
مەزۆ و سعادەت ئابلایێ نامەیەکە کورت، ل ستەمبۆلێ، نڤیسیبوون و ب ئالیکاریا دۆستەکێ، ب من گیهاندبوون و تێ دە بەحس دکرن کۆ وان حازریا هاتنا شامێ دکر. ئەو ئێ بهاتنا شامێ! من ئێ خوەهـ و دۆتماما خوە بدیتا! ب هەیەجانێ، ئەز ل هێڤیا وان بووم. لێ ئەو نەهاتن. دەوسا وان، نامەیەکە دن کۆ ژ یا بەرێ کورتر بوو هات؛ سعادەت ئابلا ب قەزایەکە کامباخ مربوو. گاڤا وێ خوەستبوو ژ بیرێ ئاڤ بکشینە، لنگێ وێ شەمتیبوو و ئەو کەتبوو بیرێ. سەرێ وێ ل کەڤرێن بیرێ کەتبوو و ئەو بێهش، د بیرێ دە، فەتسیبوو و مالباتێ سعادەت ئابلا، یەک ژ نەقشێن رەنگین ئێن ژینا من، د گۆرستانا ئوسکۆدارێ دە ڤەشارتبوو...
کەکێ من سورەیا چووبوو پاریسێ. ژ پاریسێ ژی، ئەو ئێ بهاتا شامێ و دەمەکە درێژ ل نک مە بما. حەتا رۆژەکێ، ئەز ژ پۆستاخانێ، ب تەلەفۆنێ، ب وی و کاموران رە ژی پەیڤیم. وی حال و هەوالێ مە پرسیبوو، رۆشەن مەراق کربوو و ژ رۆشەنێ رە، ژ جل و بەرگێن لوسیەن لەلۆنگ تاخمەکێ کنج کریبوو. دەنگێ وێ هێ د گوهێ من دەیە؛ «جەلادەت، برایۆ، من پر بێریا تە کریە، گاڤا ئەز هاتم، ئەم ئێ ب تێرا خوە بشتەخلن...» لێ ئەو نەهات، ئەو گۆتنێن وی یێن تەلەفۆنێ، بوون گۆتنێن داوین کۆ من بهیستن. وی، کەکێ من ئێ سمبێلبادایی یێ قەدا و بەلایێ، مامۆستایێ من ئێ خوەندن و نڤیسینێ، هەڤالێ من ئێ دلسۆز ئێ پەرا و گالاتایێ، ژ سەکتەیێ دل وەفات کر. کاموران و هەڤال و دۆستێن کورد و فرانسزان ئەو ل ور دەفن کرن.
د ناڤبەرا ڤان مرنان دە، تشتەکی دن، مرنەکە دن، قەومی کۆ ئەز پێ گەلەکی ئێشیام؛ قەتلیعا دێرسمێ. دێرسم، یانێ دەریێن سیم، دەڤەرەکێ خوەش و چیایی یێ وەلاتێ کوردان بوو، جیهێ ئالەویێن کوردان بوو. هەر ئالیێ وێ دار و بەر، نەوال و گەلی، زۆزان و چیا، چەم و لەهی بوو. کوردێن دێرسمێ ل هەمبەر رەژیما ترکیێ سەری نەتەواندبوون. ترکیێ ئێریشەکی گەلەکی خەدار بربوو سەر دێرسمێ. دێرسمیان ل بەر خوە دابوون، ب قاسی دو سالان. لێ دۆرا وان گرتی بوو و عەشیرێن دن ئێن کورد کۆ ل دەر و دۆرێن دێرسمێ دژیان، نەچووبوون ئالیکاریا وان. دێرسمی ب تەنێ مابوون، ل بەر چاڤێن دنیایێ و عەشیرێن دن ئێن کوردان، رەژیما ترکیێ دێرسم شەوتاندبوو، دێرسمی قر کربوون. ل گۆرا هن ئاگاهیان دەهـ هەزار دێرسمی هاتبوون کوشتن، ل گۆرا هنێن دن چل هەزار و هنێن دن ژی سەد هەزار. سێدار، دیسان، ل دار کەتبوون، سەرەکێن عەشیرێن دێرسمێ ب دار ڤە بووبوون. قەتلیعامەکە مەزن هاتبوو پێ، لێ کەسێ تلیا خوە نەلڤاندبوو، ژ کەسێ دەنگەکی دەرنەکەتبوو. نە حەق و هقووق، نە ژی ویژدان و ئەخلەق، دنیا و کوردێن دن ب تەنێ تەماشە کربوون.
ئەز چ ببێژم؟ ما مرۆڤ دکارە ب کیژان گۆتنان مرنێ و ئێشێن وێ ڤەبێژە؟.. مرنێ، ب کێرەکێ کۆ، رەهێن من دبرین. مرنێ دنیا کربوو گۆرستانەکە مەزن و ئەم تێ دە، ل ڤر، ل ور، ڤەدشارتن. مرنێ تایێن سپی یێن پۆرێ من زێدە دکرن، رەنگێ پۆر، ریهـ و سمبێلێ من دقولپی سەر رەنگێ کەفەنێ...
ڤالایە، جەلادەت بەگ دەستێ خوە ب کوو دە داڤێژە، ب تەنێ ڤالاهی تێ دەستێ وی. رۆناهی ناخویێ. راستە، رۆمانا کۆ وی دێ بنڤیسا، دێ بەحسا شەڤێ بکرا. لێ رۆناهی دێ د تاریا شەڤێ دە هەبوویا، هەیڤ ئێ هەبوویا. هەیڤەکە رۆنی دێ رۆناهی برەشاندا سەر رۆمانێ. لێ کا، رۆناهیا ژینێ ل کۆیە، هەما هنەکێ، ب قاسی مستەکێ؟
جەلادەت بەگ دەفتەرا هەیڤەرۆن -ێ دگرە، بەرکێشکا ماسا خەباتێ دکشینە، دەفتەرێ تێدخێ، دەڤێ بەرکێشکێ دگرە و ژ ئۆدا خەباتێ دەردکەڤە.