١
سال ١٩٣٥ە. ل پشتا فۆتۆگرافا دۆنزدان ئا بیرا قەدەرێ، ب ژمارێن عەرەبی، هاتیە نڤسین؛ بەلێ، سال ١٩٣٥، ژ مەهان سبات، ژ رۆژان یەکشەمییە.
سال دقولپن، ئومرێ جەلادەت ئالی بەدرخان و رۆپەلێن رۆمانا بیرا قەدەرێ، مینا هەر ئومرێ تێکەل و کۆزمۆپۆلیت، جارنا ب لەز، جارنا ئارام، دگهیژن ناڤەندا سالێن سیهان.
سالێن سیهان؛ هەیامێن نۆ، گاڤێن نۆ، هێڤیێن نۆ و دەرد و کەسەرێن نۆ.
سالێن سیهان؛ درێژاهیا شەڤێن رەش، بێدەنگیا تاریا شەڤێ، کارکەریا گۆتنێن مری و وندابوویی یێن کوردی.
ئو تەنێتی... د ناڤ خەلک، شێنی و خسمان دە تەنێتی...
سالێن سیهان؛ بریارێن بنگەهین ئێن ژیانێ.
د فۆتۆگرافا دووانزدەمین ئا بیرا قەدەرێ دە دو کەس هەنە؛ جەلادەت ئالی بەدرخان و دۆتماما وی رۆشەن. هەردو، ل کێلەکا هەڤوودو، ل سەر ریەکێ سەکنینە. جەلادەت بەگ، جخارە د دەستان دە، ل دوور دنهێرە. رۆشەن خانم ژی، ب کەن، ل وی. دونیا سار و سەقەمە. ژ بەر کۆ هەما ل پەی وان، تشتەکێ کۆ زوو ب زوو ل رۆهلاتا ناڤین نایێ دیتن، بەرف دخویێ. بەلێ، بەرف... ئەو ل کێلەکا رێ سەکنینە. رێ رەشە، لێ ل پەی رێ، هەموو هاوردۆر سپییە.
بەرفێ هاوردۆر ڤەگرتیە. تەڤی کۆ دنیا سارە، رۆناهیا بەرفێ گەرماهیەکێ رەشاندیە سەر فۆتۆگرافێ. رۆناهی و گەرماهێ ژ فۆتۆگرافێ دخوین.
لێ رۆیێ جەلادەت بەگ تو تشتی نابێژە. ئەو ب ئاورێ خوە یێ کۆ ئێدی ژ بۆ خوەندەڤانێن بیرا قەدەرێ ناسە، ل دوور دنهێرە. ڤالا و کوور. ئو هنەکێ ژی پۆژنی. ئەو ل چ دنهێرە؟ ل چ دفکرە؟ چ حس دکە؟ بێگومان، ئەگەر زمانێ وێنێ هەبوویا، وێ دێ بەرسیڤا ڤان پرسان بدا. لێ فۆتۆگراف، مخابن، بێ زار و زمانە. جەلادەت بەگ راوەستایە، د ناڤ پێچیێن دەستێ راستێ دە جخارەیەکە ڤێخستی، دەستێ وی یێ دن د بەریکا پانتۆلێ وی دە، هنەکێ ستوویێ خوە، مینا پرانیا جاران، خوار کریە و ل دوور دنهێرە. هەیە کۆ شاش بە، لێ مەرڤ ژ راوەست، ئاور و نێرینا وی دکارە دەرخە کۆ حسێن وی تێکەلن. ئەو دفکرە، لێ نە ل تشتەکێ، ل پر تشتان.
جەلادەت بەگ، مەرڤێ خوەدیێ ژیان و خەونێن تێکەل، د ناڤ حسێن تێکەل دەیە.
رۆشەن خانم، سەرێ خوە هنەکێ بلند کریە لێ دنهێرە. ب حەز و ب کەن. ژ فۆتۆگرافێ باش دخویێ کۆ رۆشەن خانم ژ رەوشێ رازییە. ئەو کێفخوەشە. وێ دەستێن خوە، ژ هەردو ئالیان، بەر ب ژێر کرنە، لنگێ خوە یێ راستێ هنەکێ دەرخستیە پێش، ستوویێ خوە بلند کریە و ل پسمامێ خوە دنهێرە. چاڤێن وێ دکەنن، نە ب تەنێ دکەنن، ئەو دبرقن ژی.
ئەو ژ کۆ تێن و دەرن کۆ؟ ئەگەر مەرڤ ب چیرۆکا ڤێ فۆتۆگرافێ نزانبە، مەرڤ نکارە بەرسڤا ڤێ پرسێ بدە. فۆتۆگراف، ب تەنێ، کورتە -دەما کشاندنا فۆتۆگرافان نیشان ددە، وێ کورتە دەمێ دکە نەمر، لێ چ مخابنە کۆ فۆتۆگراف نکارە سەرپێهاتیا وێ کورتە دەما کشاندنا فۆتۆگرافێ ببێژە. لۆما ژی مەرڤ دڤێ ب چیرۆکا فۆتۆگرافێ بزانبە دا کۆ بکاربە فۆتۆگافێ ڤەژینە و زمانەکێ نۆ بدیێ. دا کۆ فۆتۆگراف بکاربن بژین و دەست ب سالخدانێ بکن.
پسمام و دۆتمام ل سەر ریەکێ راوەستانە، ئەو ژ دەرەکە تێن و دەرن دەرەکە دن. بەلێ ل پشتا فۆتۆگرافێ تاریخا کشاندنا ڤێ فۆتۆگرافێ نڤسییە، لێ ئەگەر ئەو نەهاتا نڤسین ژی مەرڤ دکاربوو ژ بەرفێ و کنجێن وان فاهم بکرا کۆ وەخت چلەیە، دنیا سارە.
کنجێن وان؛ نیشانا وەخت، دەم و سالان؛ نیشانا حەز، تاهم و پیڤانێن وان؛ نیشانا عەدەت و ئووسلێن وان، نێرین و پێوەندیێن وان.
جەلادەت بەگ پالتۆیەکە بۆز و گران، رۆشەن خانمێ ژی مانتۆیەکە سپی یێ هنەکێ ڤەکری ل خوە کریە.
پالتۆ و مانتۆ درێژن، حەتا بەر لنگان دادکەڤن. جەلادەت بەگ پێشیا پالتۆیێ خوە ڤەکریە و دەستێ خوە یێ چەپێ خستیە بەریکا پانتۆلێ خوە. پێشیا مانتۆیێ رۆشەن خانمێ، حەتا قرکێ، گرتیە. ژ بن پالتۆیێ جەلادەت بەگ، تاخمێ کنجێن رەش، کراسێ سپی و کراواتێ رەش دخوین. مینا هەر جارێ، جەلادەت بەگ، ب گۆتنا فرانسزان «کۆستیمەکە» رەش، گۆملەگەکێ سپی ل خوە کرنە و کراواتێ خوە یێ رەش ژی پێ ڤە کریە. ریها وی ژی مینا خوەیە؛ کن، کورت و قوت. پۆرێ بەر ب پاش شەهکری، سمبێل، ریهـ، کنجێن تاخم، کراوات و پالتۆ، هەموو، پر خوەش، ل هەڤ هاتنە. هەموو ب هەڤ رە تشتەکێ نیشان ددن؛ رەوشەنبیرەکێ هەیاما خوە، رۆناکبیرەکێ شارەزا، بیربر و ئەهلێ کێف، مەرڤەکێ تێگهیشتی و سەرهلدار ئێ کۆزمۆپۆلیت کۆ روهێ وی ب رەنگێن تێکەل هاتیە هووناندن.
هەرچی رۆشەن خانمە، راوەستن، نێرین، پۆر و جل و بەرگێن وێ ژی، لهەڤهاتی نە. نەرینا وێ نەرم، راوەستا وێ خوەش، لخوەکرنا وێ نۆ و کنجێن وێ نۆژەنن. بەژن، بال و بەدەنا وێ، ل گۆرا یا جەلادەت بەگ، گەلەکێ کن و هوورە. لێ نەرینا وێ، ب تایبەتی نەرینا وێ، گەرم و ب شەفقەتە...
گەرماهی و شەفقەتا کۆ جەلادەت بەگ د وەلاتێ غەریبیێ دە ل پەیە، گەلۆ د نەرینا ڤان چاڤێن جوان دە نە؟..