٥
- ب کێفخوەشی... شەڤە، شەڤەکە درێژ و چکسایی یا تاخا سالهی یێ یە. شام، باژارێ کەڤنارە یێ رۆهلاتێ رۆژەکە ب کەفت و لەفت ل پەی خوە هشتیە و کەتیە خەوێ. پەردا بێدەنگیێ ب سەر شامێ دە گرتیە. ژ دەنگێ دەنگبێژ پێ ڤە، ب تەنێ دەنگێ بایێ تەنک، ژ دەر ڤە، تێ. کەنگێیە؟ کیژان وەختا شەڤێیە؟.. کی پێ دزانە! شەڤ گهیشتیە نیڤێ، هەیە کۆ ژێ قولپیە ژی. لێ تشتەکی هەیە؛ ستێرکێن کەروانکوژ و قوروخ هێ نەچوونە ئاڤا، ژ پەنجەرێ، هێ رۆنیا وان دخویە. ئو ئەزانا دەستێ سبێ هێ دەست پێ نەکریە. یانێ هێ باژار هشیار نەبوویە و وەختا خەوێ نەهاتیە؛ هێ ژی جەلادەت بەگ، د ئۆدا ژۆرین ئا خێنی دە، ل پەی گۆتنێن کۆ خوە ل هلبینا چرا بچۆک گرتنە، یە.
- ب کێفخوەشی، ئەز ئێ جارەکە دن لێ گوهداری بکم، ئەو دبێژە و خوە هنەکێ ددە هەڤ. لێ تو ژی، هنەکێ گرانتر، ببێژە. ئەز پێ رە ناگهێم...
جەلادەت بەگ و دەنگبێژێ وی ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی، د وەختێن رازانێ یێن باژێر دە، هێ ژی رۆنشتنە و ل سترانێن کوردی هوور دبن. ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی دبێژە، گۆتنێن کەڤن ئێن کوردی، مینا مەرجان، ل پەی هەڤ رێز دکە، جەلادەت بەگ ژی دنڤیسە، وان دکە تیپ، هەڤۆک، رێز. ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی، ب ئاواز و دەنگێ خوە، گۆتن، دەور و دەورانێن ژبیربوویی یێن کوردی ب جەلادەت بەگ دگهینە. ئەو ئێ ژی وان، مینا رێزێن نڤساندی، د هاوار-ێ دە، ب کوردێن هەیاما سالێن ١٩٣٠-ئان بگهینە.
ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی، دەنگبێژێ دەور و دەوراندیتێ، خوەدیێ دەنگێ مینا قەدیفە، چاڤێن خوە دگرە، سەرێ خوە، ب هێدیکا، دهەژینە و دبێژە؛ دلۆ لۆ!... ڤێ سبەکێ خەلکێ من ێ دەلال چوو وەلاتێ غەریبیێ... کەسەک ل مالا تو نینە، وەزێ سەبرا دلێ خوە پێ بینم... دەردێ دلێ من پرن، شەڤێ کانوونا شەڤنە درێژن... ئەز ئێ رابم لێوک ل دەرگووش خینم... ژ دەردێ دلێ خوە رە رەبەنێ، بلۆرینم، بلۆرینم، بلۆرینم... هێسترێ خوینێ، سەر سێ بسکێ دشێ، هنارێ رووکا ببارینم... دە باژۆ ئەمرێ دلێ من پێ رە...
- هێسترێ خوینێ... ئەز پێ رە ناگهێم... ژ کەرەما خوە، وان هەردو رێزێن داوین دوبارە بکە...
دەنگبێژ دبێژە؛ هێسترێ خوینێ...
جەلادەت بەگ پشتا خوە دایە دیوێر، چۆگێن خوە بەر ب سینگا خوە کشاندیە و ل سەر تەختێ خوە یێ رازانێ رۆنشتیە. وی دەفتەرەکە مەزن دانیە سەر چۆگێن خوە و ب پێنووسەکە زراڤ و درێژ گۆتنێن دەنگبێژ دنڤیسە. چاڤێن وی ل سەر دەفتەرێ، گوهێن وی ل سەر دەنگبێژە. دەنگ و گۆتنێن دەنگبێژ، بەدەن و روهێ وی ڤەدگرە، ئەو پێ رە دەرە. مینا پێلێن دەریا، دەنگ، جار ب جار، ب سەر وی دە تێن. مینا قراخێن ئاڤێ، بەدەن و روهێ وی پێلێن دەنگان وەردگرن. هەموو دیقەت، هەموو بهیستیاریا وی ل سەر دەنگانە. ئەڤ دەنگ دڤێ وندا نەبن، تو کتەکتێن وان ژ بیر نەبن. جەلادەت بەگ دڤێ وان قولت ب قولت ڤەخوە، سینگ و بەدەنا خوە بدە بەر پێلێن وان دا کۆ بکاربە بکەڤە ناڤ جیهانا وان، ب وان رە ببە یەک، بکاربە یەکیتیەکە ئابادین، ئەبەدی و ئەدەبی بینە پێ.
دەنگبێژ ل سەر تەختێ رازانێ کۆ ل هەمبەر تەختێ جەلادەت بەگە، رۆنشتیە، چاڤێن خوە گرتنە و ب دەنگەکێ زیز و نەرم، دبێژە؛ دەنگان ئەو ل هەسپەکێ رەوان ئێ میرێن کوردان کریە و ئەو برنە بەرێ، دەشت و زۆزانێن وەلێت، نک کۆنێن عەشیر و کۆچەرێن کوردان. ئەو ژ شەڤا رەش ئا شامێ چوویە شەڤەکە رۆنی ئا وەلێت. د بن شەوقا هەیڤەرۆنێ دە، ل سەر هەسپێ چیرۆکان، ئەو دفرە. وی چاڤێن خوە گرتنە، گوهێ خوە دایە سەر پەژن و دەنگێن دەور و دەورانێن عەشیران. بایەکی سڤک ئێ دەستێ سبێ رۆیێ وی مست ددە، بیهنێن وەخت و هەیامێن کۆچەران د ناڤبەرا موویێن سمبێلێ وی رە خوە ب دفنێن وی دگهینن.
دەنگبێژ دبێژە؛ ل سەر هەسپەکێ رەوان، ب لەزا بایێ سبێ، د بهور، گەلێ و نەوالێن تاریخێ رە دەرباس دبە...
جەلادەت بەگ ژی دنڤیسە؛ ب هەموو قووەت و دیقەتا خوە هەول ددە دا کۆ لەزا بایێ سبێ یێن دەور و دەورانێن بهوری بقولپینە سەر گۆتنێن نڤسکی...
شەڤ بوو، مە بانگ شەڤێ کربوو. شەڤ هاتبوو، -ژ بۆ دیلانا کەسەرکوور ئا تاریخێ، نالینا دەور و دەورانان و سەرهلدانا روهێ شکەستی. با بوو، شەڤێ بانگ با کربوو. با هاتبوو، -ژ بۆ هەڤالتیا دەنگبێژێ هاوارێ، شاهیدیا دەنگ و گۆتنێن کەڤنارە و هەڤکاریا ڤەژاندنا گۆتنێن مری. با و شەڤ ژ کووراهیێن تاریخێ، ژ پێلێن بەهرێن سپی و رەش و بلنداهیێن زۆزانان هاتبوون و مینا رەقاسا هەری بەدەو ئا چیرۆکێن عەرەبی، خوە ل دۆرا دەنگێ ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی ل با دکرن. ستێرک هێ ژی دچرووسین و ب کێفخوەشی ل بەست و هەستا با، شەڤ و ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی تەماشە دکرن. رۆناهیا وان، ب قاسی مستەکێ بوویا ژی، ژ پەنجەرێ، خوە ب رۆیێ دەنگبێژێ من، هەڤالێ من ئێ نۆ یێ قەدەرێ، دگهاند. رۆیێ وی، ب رۆناهیا ساف و پاقژ ئا ستێرکان، مینا رۆیێ زارۆکەکێ دەرگووشێ دخویا. یان ژی مینا رۆیێ لەهەنگەکێ وان ستران و دەستانێن کۆ وی دگۆتن.
ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی کۆ د کۆڤارا من دە، ب ناڤێ «دەنگبێژێ هاوارێ»، ب ناڤ دبوو، ب راستی ژی، لەهەنگەکێ ژ دنیا لەهەنگێن سترانان بوو. هایا وی ژ دنێ، ژ بایێ کامباخ ئێ فەلەکێ نین بوو. وی نزانیبوو کا پەرە چیە. چاڤێ وی نە ل مال و مولکێ دنێ، نە ژی ل هەبوون و میراتێن ئینسانان بوو. دنیا وی ستران بوو، گۆتنێن سترانان بوو.
هێ د گەرا من ئا یەکەمین ئا ١٩١٩-ئان ئا وەلێت دە، من ناڤێ وی بهیستبوو. ئەو دەنگبێژەکێ یەکتا یێ عەشیر و مالمەزنێن کوردان بوو. لێ گاڤا کۆ من کۆچی شامێ کر، کۆزکا خەون و خەیالێن خوە ل وێ مالا دوتەبەقە ڤەدا و دەست ب وەشینا کۆڤارێ کر، من بریارەک ستەند؛ من و هاوار-ێ دەنگبێژەک دڤیا... چەند دەنگبێژێن کۆ دکاریبوون ببوونا دەنگبێژێ کۆڤارێ هەبوون. لێ ژ ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی چێتر نین بوو. گاڤا ١٩٢٩- ئان، قەدری و ئەکرەم بەگێ جەمیلپاشا ژ ترکیێ داکەتن بن خەتێ، وان ژ من رە، بەحسا کیکی کرن. من دیسان ناڤێ ئەحمەد هلدابوو... من دا سەر شۆپا وی. مینا دەنگبێژێن ناڤدار، وی ژی خوە سپارتبوو چیان. وی دەڤ ژ دەنگبێژیێ بەردابوو و چووبوو ل سەر خەتێ، یانێ ل ئالیێ ترکیێ، ل گوندەکێ د قونتارا چیان دە جیوار بووبوو. پشتی کۆ من شۆپ هلدا، د شەڤەکە رەش دە، ب دزی، تەڤی دو خۆرتان، ئەز هلکشیام ژۆر، ئالیێ ترکیێ و چووم گوندێ وی.
ئەو شاش مابوو، نزانیبوو چ بگۆتا! میرەکێ کوردان، نەڤیێ میر بەدرخان، کەتبوو پەی وی، تەڤی هەموو تەهلووکان، هاتبوو ئالیێ ترکیێ و ژێ دخوەست کۆ ئەو پێ رە بچوویا شامێ!.. ئیشێ میر جەلادەت نە ئیشێ ئاقلان بوو! د ناڤ چەند ساعەتان دە، دگەل هەر کتەکتێ، من ژێ رە بەحسا حال و هەوالێ خوە، داخواز و مرازێن خوە کرن. وی بێدەنگ ل من گوهداری کر. پشتی کۆ خەبەردانا من ئا هنەکێ درێژ و هنەکێ حسی قەدیا، وی کومێ خوە دا سەرێ خوە، کولاڤێ خوە ئاڤێت ناڤ ملێن خوە، پێلاڤێن خوە یێن قاوجک پێ کرن و ژ من رە گۆت، «دە فەرمۆ میرێ من، ئەم بکەڤن رێ...» گاڤا ئەم ئێ ژ دەری دەرکەتنا، وی راهژت بلوورا خوە، ژ مالێ ب تەنێ بلوور گرت. بەری کۆ تاڤ ل مە هل وەرە، د ئەینی شەڤێ دە، ئەم دیسان داکەتن بنێ خەتێ، ئالیێ سووریێ... هەڤالتیا من و ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی وەلێ دەست پێ کر و حەتا کۆچا داوین ئا ئاخرەتێ دەوام کر. ژ وێ شەڤێ و پێ ڤە، گۆتنێن کەڤن و بژارتە یێن کیکی، تەڤی موسیکا ئۆسمانی، ماهلەر و ئوم کالسوومێ بوون نەقشێن ژینا من.
ئەو گۆتنێن کیکی... ئەو گۆتنێن زێرهێلێ کۆ دچرووسین، کۆ ژ خەونا سەدسالان هشیار دبوون و ڤەدژیان. ئەز ئێ بەحسا وان ژی بکم، بەحسا وان و بلوورا کیکی... بەلێ بێیی وان، بیرا قەدەرێ نایێ هووناندن...
- ئەم دڤێ ل وان چەند رێزێن داوین کۆ تە دوبارە کرن، دیسان، ڤەگەرن...
- باڤێ من، کالکێ پیرکا من، ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی چاڤێن خوە ڤەدکە و دبێژە، بیهنا من چکیا، تە بیهن ل من چکاند... دە بسەکنە، ئەز هەبکێ بیهنا خوە بەردم.