٢
هاوردۆر هەیەجان ددە جەلادەت بەگ. ئەو ب هەیەجان ل تیرێژێن تاڤێ کۆ ل هەمبەر وێ هلتێن، ل چیایێن ئاسێ و ل رەفێ تەیرێن کۆ دفرن دنهێرە. رۆ، ب رەنگەکێ هەلەسۆر، ل پەی چیان، هێدی هێدی، هلتێ. ژ دوور ڤە، دەنگێ دیکن تێ. دنیا زەلال و هنەکێ سایی یە. دنیا کراسێ بەلەک ئێ هاڤینێ ل خوە کریە. هاوردۆر ب رەنگێن تێڤەل خەملیە. دنیا هشیار دبە و حازریا رۆژەکە نو دکە.
رۆژەکە نوۆ یا هاڤینا ١٩٢٩ -ئان دەست پێ دکە. جەلادەت بەگ ب هێدیکا دەری ب پشتکێ دگرە و دەردکەڤە بەر دەری. ئەو ل وەلاتێ باڤ و کالان، ل دەڤەرێن بەهدینانێیە. ژ بۆ گەراندنا کار و خەباتێن خۆیبوونێ، ئەو و چەند هەڤالێن وی، ب هەڤ رە، هاتنە ناڤ کوردان، وەلاتێ عیراقێ. ئەو خوە ددە هەڤ، جاکێت و پانتۆلێ خوە هنەکێ راست دکە و دەرە چەند میترا ژ دەری ب دوور، ل بەر دیوارێ خێنی، ل سەر تۆتکان رۆدنە.
ئەڤ ئارامی، ئەڤ بێدەنگی! ئەڤ زەلالی، ئەڤ پاقژی! د جیهانەکە دین و هار دە سئەڤ بهوشت!..
بەلێ، من ژی د دەفتەرا خوە دە وەلێ نڤسی. ب کوردی؛ ئەڤ بهوشت... تشتێن کۆ من دنڤیسین، بیر و هزرێن من، حس و دەنگێن من بوون. گاڤا ئەز ب تەنێ دمام و دفکریم، ئەو تشتێن کۆ من دخوەستن ژ خوە رە بگۆتنا، من ل سەر کاخز دنڤیسین. وێ رۆژێ ژی وەلێ بوو؛ ئارام، بێدەنگ، زەلال و پاقژ. جارا یەکەمین بوو کۆ ئەز ل هەرەمێ بەهدینانێ بووم. ئەز هاتبووم دلێ وەلاتێ کوردان. زارێ باڤ و کالێن من، دەڤۆکا جزیرا بۆتان و هەکاران، ل ور، بێراوەست، دهاتە پەیڤین. زمانێ کوردی، زمانێ ژین و جڤاتێ بوو! کال و پیر ب کوردی دوا دکرن، سۆند دخوارن. ژنەبی ب کوردی نفر ل دۆرا خوە دباراندن. شڤان و گاڤان ب کوردی ناخر و کەریێن خوە دچێراندن. زارۆک ب زمانێ مادەرێ دگریان و دکەنیان. دێ زارۆکێن خوە یێن دەرگووشێ ب کوردی دلۆراندن. جڤات ب زمانێ کوردی رادبوو و رۆدنشت و دگەریا. دەنگبێژ و چیرۆکبێژ گۆتنێن کوردی، مینا ئالماس، یاقووت و زبەرجەد، ل هەڤ دگەراندن. زمانێ کوردی ژی، مینا وێ رۆژا نۆ، زەلال و پاقژ بوو.
ئەڤ یەکا هانێ، ژ بۆ من، کوردێ موهاجەرەتێ، مەهکوومێ زمانێن بیانی، بوویەرەکە گرینگ بوو.
لێ بەری کۆ ئەز گۆتنا خوە بدۆمینم، من دڤێ کۆ ئەز شاشیەکە تە راست بکم. ئەو رۆژا کۆ تو نها بەحس دکی، راستە، رۆژەکە هاڤینێ بوو، لێ نە یا ١٩٢٩ -ئان. یا ١٩٢٨ -ئان بوو. ئەڤ یەکا باش تێ بیرا من، ژ بەر کۆ ئەز ب تەنێ سالا ١٩٢٨ -ئان چووم عیراق و ئیرانێ. ژ دەستپێکا تیرمەهێ حەتا داویا سالێ، ئەز ل وان دەران مام. گەرا من و چیرۆکا من و وان رۆژان درێژە. من هن بوویەرێن موهیم ئێن وان رۆژان د دەفتەرا خوە یا بچۆک دە، د دەفتەرا جانانێ دە، نڤیسینە. گەلەکی د سەر رە و ب چەند گۆتنان... (هەیە کۆ وەها هین چێتر بوو.) تشتێن کۆ من هنگێ نەنڤیسین، نە هەوجەیە کۆ ئەز نها ژی ببێژم. تشتێن کۆ من د دەفتەرێ دە نڤسین، نە هەوجەیە کۆ ئەز نها دوبارە بکم. ب کورتی، ئەز وەها ببێژم؛ خۆیبوون، هەبوونا کوردان خورت دبوو. پارتی چێبووبوو، ب رێ کەتبوو، ل هەر ئالی دەنگ دابوو. ب گۆتنا کوردان، مە موو ب موو ریهەک چێدکر. ژ هەر ئالی کوردان دخوەستن ب مە رە پێوەندی ئاڤا بکرانا. هەروەها ژ عیراق و ئیرانێ ژی. ل عیراقێ پەرچەیەکێ مەزن ئێ ملەتێ کورد دژیا. (ژخوە حەتا سالێن ١٩٢٠ -ئان، وەلاتەکێ ب ناڤێ عیراقێ نین بوو، ئەو دەڤەر ژی پەرچەیەکێ دەولەتا ئۆسمانی بوو و پەرچەیەکێ مەزن ئێ وەلاتێ کوردان ژی تێ دە بوو...) ل سەر تخووبێن ئیرانێ، ل ئالیێ ترکیێ، کوردان ب رێبەریا پارتیێ و کوماندارێ کورد ئیهسان نووری، سەرهلدانەک ل دار خستبوون. پارتیێ دڤیا خوە ب وان دەڤەران بگهاندا. لۆما ئەز وێ رۆژا کۆ تو قال دکی، ل ور بووم. ئەز ل رێ بووم و بەر ب ئیرانێ دچووم. من ئێ هەم ل عیراقێ هەم ل ئیرانێ گەلەک کەس بدیتنا، گەلەک تشت بکرنا و خوە ب تخووبێن سەرهلدانێ بگهاندا...
جەلادەت بەگ ژ بەریکا خوە پاکێتا جخارێ و هەستە دەردخە و جخارەیەکێ ڤێدخە. ئەو ل گوند و خانیێن گوند دنهێرە. خانیێن مینا خربە، ب کەڤرێن رەش، پەرەگەندە، لێبوونە. ل پێشیا وی، ب قاسی پێنجی میترا ژێ ب دوور، مەیدانا گوند و کاهنیا گوند خوەشیەکە ئارام ددە گوند. جەلادەت بەگ ل خوشەخوشا ئاڤا کاهنیێ گوهداری دکە. ئەو نەفەسەکێ ژ جخارا خوە دکشینە و ل چیایێن هەمبەر خوە دنهێرە. چیا مینا شەریدەکێ، مینا زنجیرەکە رەش ل بەر وی رێز بوونە.
- چیا و کورد، ئەو ب دەنگ دفکرە و دبێژە... چیا و کورد... ما کسەنەفۆنێ یەونانی، بەری نها ب هەزار سالان، نەگۆتبوو کۆ کورد و چیا عاشقێ هەڤن؟..
- جەلادەت، ئەو ددۆمینە و دبێژە، جەلادەت، جەجۆ... تە پشتا خوە دایە کۆ؟ تە بەرێ خوە دایە کۆ؟
ئومر ژ سیهێ دقولپە سەر چلێ. ژین دقولپە سەر خەونەکە تەڤلیهەڤ. باڤ چوو، یار چوو، وەلات چوو، ژینا ستەمبۆلێ چوو، خەیالا ڤەگەرێ چوو... دووماهیکا ڤێ ریێ چیە، ل کۆیە؟
هنگێ دەریێ خانیێ کێلەکێ ڤەدبە و ژێ کەچکەکە ٦ -٧ سالی دەردکەڤە. کەچک ل جەلادەت بەگ دنهێرە و ب شەرمۆکی ژی رۆ باددە. جەلادەت بەگ بانگ کەچکێ دکە،
- دەلالێ، مەترسە، وەرە، وەرە نک ئاپێ خوە.
کەچک ب هێدیکا تێ با وی. ئەو ب دەستێ کەچکێ دگرە و ب دەستێ راستێ پۆرێ وێ ددە هەڤ.
کەچک پۆرزەر و چاڤشینە.
- ناڤێ تە چیە، دەلالێ، کەزیزەرێ؟
- رۆشەنە، کەچک ل پێشیا خوە دنهێرە و دبێژە.
- وەی... ناڤێ تە پر خوەشکە. ناڤێ داپیرا من ژی رۆشەن بوو. ناڤێ دۆتمامەکە من ژی رۆشەنە. تو رۆ ب شێن بی، کەچا من...
- مامۆ، تو دێ ل گوندێ مە بمینی؟
- ما تو دزانی ئەز کی مە، رۆشەنا دەلال؟
- ئەرێ، بابێ من گۆتە من... تو مامۆ یێ، میر جەجا... جەد...
جەلادەت بەگ دکەنە و کەچکێ هەمبێز دکە.
- تو دێ ل گوند بمینی؟ میر جەجا... جەد هاتیە مە خەلاس بکە؟..