٦

بایەکی هوونک رۆیێ جەلادەت مست ددە. کەشتی ب هێدیکا خوە دلڤینە و ب رێ دکەڤە. جەلادەت، جارا داوین، ل سەر کەشتیێ، ل ترەستە -یێ، باژارێ ئیتالی، باژارێ داوین ئێ ئاوروپایێ دنهێرە. جەلادەت، تەڤی برازیێ خوە، لاوێ کەکێ وی سورەیا، حەقی، ئاوروپا تەرک دکە و دەرە مسرێ، نک کەکێ خوە، باڤ و دیا خوە، نک خوشکا خوە یا دەنگشالوور.

- ب خاترێ تە ئاوروپا، جەلادەت دبێژە، ژ بۆ ڤێ جارێ ئەڤچەند خزانی تێر دکە. یەزدانێ پاک ژ جارەکە دن رە کەریمە... حەتا جارەکە دن، د خوەشیێ دە بمینە.

ئیرۆ، رۆژەکە خوەش، ٢٢ -ئێ گولانا ١٩٢٥ -ئانە. ب قاسی سێ سالێن جەلادەت ل ڤی ئالیێ دنێ دەرباس بوون. نها ئەو روویێ خوە ددە ئالیەکێ دن ئێ دنێ. ئەڤ ئالیێ دنێ، ئاوروپا، مینا هێلەکانەکە بێسەری، د ناڤ ئالۆزیان دە دەرە و تێ. ئاورووپا ئاڤسە، گوهەرینێن نۆ دێ، ل هەر ئالێ، بقەومن. ل ئالەمانیایێ هتلەر و هەڤالبەندێن وی شکەستەکە مەزن خوارن، لێ ئەو ژ نۆ ڤە خوە ددن هەڤ دا کۆ حکوم ب دەست خینن. ل ئالیێن دن ئێن ئاوروپایێ ژی تەڤگەرێن وەها، رۆژ ب رۆژ. خورتتر دبن. ئەڤ ئالێ وەها، لێ ئالیێ دنێ کۆ جەلادەت نها بەر بێ دەرە؟ هەما چ بگرە، جەلادەت تشتەکێ نزانە. دگەل کۆ ئەو بەرێ ژی چووبوو مسرێ، هایا وی ژ گوهەرینێن داوین ئێن مسرێ نینە. وی ئەساس دل هەبوو، مینا برایێ خوە تەوفیق، ڤەگەریا ستەمبۆلێ، باژارێ خوە یێ قەدیم کۆ هەر خەونێن وێ دنەقشاندن. لێ ڤەگەر ئیرۆ نە مومکن بوو. ژێ رە، ژ ستەمبۆلمکانێ وەها نڤیسیبوون؛ ڤەگەرا تە، مرنا تەیە. لۆما ئەو نها بەرێ خوە ددە ئالیەکێ دن ئێ دنێ. لێ وی پر بێریا باڤ و دیا خوە یێن پیر ژی کریە. کەکێ وی سورەیا د ناما خوە یا داوین دە ژێ رە بەحسا نەخوەشیا باڤێ وی ژی کربوو. نەخوەشیا کۆ سورەیا بەگ ب «intérmatterce parsuit d-arteras chlorose origine cardiaque» ب ناڤ دکر، رۆژ ب رۆژ، خرابتر دبوو.

جەلادەت دخوەست باڤێ خوە ببینە، ل کێلەکا وی رۆنە، ل ریهـ و رۆێ وی بنهێرە، ل دەنگێ وی یێ کوور و گۆتنێن وی یێن کیبار گوهداری بکە.

دنیا رۆنێ و گەرمە. رۆژێ چاڤێن خوە ڤەکرنە، رۆ ب قاسی چەند بهوستان هلهاتیە. جەلادەت سەرێ خوە هنەکێ رادکە و ل باژێر دنهێرە؛ خانیێن رەش و بۆز ل پشتا هەڤ سوار بوونە، ئەسمان ب کەسکاهیەکە ڤەکری چەند ئەورێن سپی هەمبێز کرنە و ب نازداری ل ژێر دنهێرە.

- ئەوروپا، ب خاترێ تە، جەلادەت دیسان دبێژە.

هەڤالێن رێ یێن جەلادەت و حەقی، هەما چ بگرە، هەموو جهوو نە. جهوویێن رووسیایێ کۆ کۆچ دکن و دەرن فلستینێ.

ئەم رێوی یێن بێوار و وەلات، کەتی و دەرکەتیێن جیهانێ، کورد و جهوو، د کەشتیەکێ دە گهیشتبوون هەڤ. ئەز ژ وەلاتێ خوە یێ خەونان هنەکێ دن ب دوور دکەتم، ئەو بەر ب وەلاتێ خوە یێ خەونان دچوون. ئەو ژ رووسیایێ دهاتن، ل وارشۆوایێ، یەکتیا دەرکەتیێن جهوویان ئەو وەردگرتن و ب ٢.٥ لیرایێ ئینگلزی، ب کەشتێ، ئەو دشاندن فلستینێ. جهوویان ژ دەرس و تەجروبێن خوە دەردخستن کۆ جیهان دیسان ل وان تەنگ دبوو. ئەو ل پەی ستاریەکێ، وارەکێ ب هوزوور و ئاخاکە رەحمەتێ بوون.

هەچی ئەز بووم، مینا پێلێن کۆ کەشتیا مە ل پەی خوە دانین پێ، بەر ب ژۆر و بەر ب ژێر بووم. ژ بۆ رۆژ و دەورێن بێ، نە فکرەکە من، نە ژی زانینەکە من هەبوو. گەرچی من پلان و پرۆژەیێن سیاسی، چاندی و ئەدەبی هەبوون. لێ کەنگێ، ل کوو و چاوان؟.. من ب ڤان یەکان نزانیبوو. ئەوروپا کۆ ئەز ژێ گەلەک تشتێن نۆ هین بووم، ئێدی ل پەی من دما. ئەوروپایێ ئەز فێری تەنێتیێ و برچیبوونێ کرم. ئەز کۆ ژ بۆ هەر تشتی، هەر، هەوجەداری کەسان و تشتان بووم، ب خێرا ئەوروپایێ، فێری خوەسەریێ بووم. من ئێدی ب خوە دکاریبوو قیما خوە ب خوە بانیا. ئەز هەو هەوجەداری قەرواش و بەردەستان بووم، هەو ل پەی خزمەت و خزمەتکاران بووم. ئەز فێری دەرس و تەجروبێن گەرمەنی، رابوون و رۆنشتنا وان، عەدەت و ئووسلێن وان بووم. ل عەدەت و ئووسلێن کەڤن ئێن کوردێ، میر و میریتی، ئۆسمانی، بیر و باوەریێن شۆرەشگەری یێن فرانسزی، رۆسو، ڤولتێر، دیدرو، یێن ئالەمانی زێدە بوون.

لێ د وێ رۆژا خوەش ئا گولانێ دە، بایێ فەلەکێ ئەز بەر ب دەڤەرێن دن دبرم. حەقی، برازیێ من ئێ کۆ پر ل باڤێ خوە دشبوو، ب من رە بوو. ئەو ژ بۆ خوەندنێ هاتبوو ئالەمانیایێ. لێ خوەندن ئێدی ژ ئالەمانیایێ ب دوور کەتبوو. سەفتەر، رۆنیا چاڤێن من، پەلکان، مۆنیکا کۆ من ژی رە شیرێن ئۆمەر خەیام و چیرۆکێن شەهرەزادا هەزار و شەڤەکێ ب فرانسزی دخوەندن، ئۆدا من ئا بچۆک ئا تارێ و بێهاوا، کارتۆلێن من ئێن چەلمسی، شووشەیێن ڤالا یێن بیرایێن بایەرنێ، قەلوون و خوەلیدانکا من، دەرپیێن من ئێن پینەکری، ئێدی ل پەی دمان... لێ من دەفتەرا بچۆک ئا یادیگارا یارا ستەمبۆلێ کۆ وندا بووبوو، دیسان، خستبوو بێریکا خوە، ئەو ب من رە بوو.

جهوویێن کۆ بووبوون هەڤریێن مە، مەرڤێن نەچار، بێدەنگ و ب تەربیە بوون. گاڤا ئەو هین بوون کۆ ئەم کورد بوون، گەلەکی کێفا وان هات. وان گەلەکێ قەدرێ مە گرتن. لێ تشتێ کۆ هەری زێدە بالا من کشاند، داخوازا وان ئا زمانێ هەبری بوو. وان ب ڤی زمانێ کۆ زمانێ وان ئێ رۆژین بێ، هێڤیێن وان بوو، نزانیبوون. لێ داخوازا وان ئا هینبوونێ بێسینۆر بوو. حەتا ئەم گهیشتن مسرێ، وان هەر، ب دەنگ، مامۆستەیەکێ ل سەر وان، خوەندن. وان دگۆت، «زمان روهێ مە جهوویانە.» ڤێ یەکێ گەلەکی تەسیر ل من کر. و گاڤا من هاوار وەشاند، د هەژمارەکێ دە، من سەرپێهاتیا جهوویان و زمانێ وان نڤسی و ئەو یەک ژ بۆ کوردان کۆ ژ زمانێ خوە ب دوور دکەتن، مینا میسالەکە باش پێشکەش کر.

- باڤۆ دێ ل ئیستاسیۆنا ترێنێ یا قاهیرێ ل هێڤیا مە بە، حەقی دبێژە.

جەلادەت ژ بەریکا خوە دەفتەرا خوە یا بچۆک دەردخە و بەری کۆ ئەو ل سەر کورسیێ روونە، ب دەنگەکێ پر نزم کۆ ب زەحمەتی سەهـ دبە، بەرسڤا حەقی ددە،

- ئەز دخوازم، ئەم زوو، زووترین وەخت، بگهێن مسرێ. من بێری کریە، بێریا باڤێ تە، باپیرێ تە، داپیرا تە، مەتا تە کریە...