١

چار دەرکەتی، چار برا؛ جەلادەت، کاموران، تەوفیق و سەفتەر. ل وەلاتەکێ غەریب، ل باژارەکێ غەریب، هەر چار ل کێلەکا هەڤوودو راوەستانە و ب کەن ل هەڤوودو دنهێرن. سال، دەستپێکا سالێن ١٩٢٠ -ئانن. وەخت، وەختا سەرووبنێ، تەڤلهەڤێ و گەرەمۆلێیە. جیهـ، ناڤەندا گەرەمۆلیا دنێ، دەریێ دۆ و ئیرۆ، مونیخە.

چار برا، چار لاوێن ئەمین ئالی بەگێ بەدرخانی، چار نەڤیێن میرێ کوردان بەدرخان، ل پێ، ل نک هەڤوودو راوەستانە و ب هەڤ رە دپەیڤن. وەلێ دخویە کۆ هایا وان ژ فۆتۆکێشی نینە. فۆتۆکێش، دەستگرتیا برایێ بچۆک سەفتەر، پەلکان، بێیی کۆ هایا وان ژێ هەبە، پێ ل قومچکا ماکینێ دکە و فۆتۆگرافەکە دن ل فۆتۆگرافێن رۆمانا بیرا قەدەرێ زێدە دکە، -بێیی کۆ هایا وێ ژێ هەبە.

د هەموو ئومرێ وان ئێ درێژ، بالکێش و ژ هەڤوودو پر جهێ دە، هەیە کۆ ب تەنێ ئەڤ فۆتۆگراف، هەر چار برایان ل نک هەڤوودو نیشان ددە. باهۆزا شەرێ جیهانێ و ئالۆزیا دەستپێکا سالێن ١٩٢٠- ئان، ئەو ل مونیخێ ئانینە نک هەڤ. لێ دەور و دەورانێن بێ دێ وان، یەکجار، ژ هەڤ ڤەقەتینە. ڤەقەتن و حەسرەتا کۆ دو ستوونێن ئەساسی یێن جیهانا کامباخ ئا دەرکەتنێ نە، دێ، ب هەر ئاوایی، مۆهرا خوە ل ژیان و قەدەرا وان خینە. لێ د ڤێ فۆتۆگرافێ دە، تو شۆپێن رۆژێن بێ ناخوین. هایا وان هێ ژ رۆژێن بێ نینە. ئەو ل کێلەکا هەڤوودو سەکنینە و ب کەن دپەیڤن. سەفتەر دەستێ خوە بەر ب تەوفیق کریە و ب کەن ژێ رە تشتەکێ دبێژە. سنگا وی دەرکەتی، سەرێ وی هنەکێ ل پێشە. تەوفیق دەستێ خوە یێ راستێ راکریە و ب تلێ سەفتەر نیشان ددە. ئەو ژی دکەنە. کاموران دەستێ خوە بریە سەر سەرێ خوە و ب پۆرێ خوە دلیزە. ئەو ژێ ب ئووسل دکەنە. هەرچی جەلادەت، برایێ مەزنە، وی ژی، مینا پرانیا جاران، هەردو دەستێن خوە خستنە بێریکێن پانتۆلۆنی، خوە هنەکێ بەر ب پێش خوار کریە و ل سەفتەر دنهێرە. کەنەکێ گەش ل سەر رۆیێ وییە ژی.

کەن، کێفخوەشی و گەشی حاکیمی ڤێ وێنێیە. مینا کۆ ئەو ژ مرنێ، شەوات و هلوەشینێ نەرەڤیانە. مینا کۆ مرن، بێگاڤی و زەحمەتیێن نەدیتی یێن دەرکەتنێ نە ل پێشیا وانە. پەلکان، کەچا دلسۆز و پۆرزەر، ئەڤینا مان و نەمانێ یا سەفتەر، ب ماکینا خوە یا نۆکری، نێرین و کەنا وان ئا بۆش دکە نەمر.

هەر چار برایان هەڤوودو، ژ نۆ ڤە ل مونیخێ دیتنە. مونیخ، باژارێ مەدەنیەتا گەرمانی، ناڤەندا چاندا ئاوروپا ناڤین، ژ وان رە بوویە قۆناغەک. بەلێ، قۆناغەکە نۆ کۆ ل سەر ریەکە درێژە. ئەو ژ وەلاتێ رۆژهلاتێ، ژ شەرەکێ خەدار کۆ ئەو ژ هەڤوودو ڤەقەتاندبوون، ژ دۆز و تێکۆشینەکە بسەرنەکەتی تێن. د هەیاما دۆ دە، وان زێدە وەخت نین بو کۆ ب هەڤ رە بونا، هەڤوودو بدیتنا. هەر یەک ل دەرەکێ، ب شخولەکێ مژوول بو. ژ لەورە، ئەو هەڤوودو زێدە باش ناس ناکن. ژ بلی تەربیە و پەروەردەییا مالێ، عەدەت و ئووسلێن مالباتێ، تشتێن وان ئێن یەکگرتی نە زێدە نە. ئەو ل مونیخێ، ژ نۆ ڤە، دگهێن هەڤ، هەڤوودو دناسن... لێ پشتێ مونیخێ؟ ب دۆ قۆناغا مونیخێ رە؟

ژ کەنا وان دخویە کۆ ئەو زێدە ل ڤێ یەکێ، ل قۆناغێن بێ نافکرن. بەرڤاژیێ بوویەر و سەرپێهاتیێن مونیخێ، ئەڤ فۆتۆگراف چار برایێن ژخوەرازی، بەختیار و کەنێ وان ئا کۆ هەموو فۆتۆگراف ڤەگرتیە، نیشان ددە. ب کنجێن خوە یێن مۆدەرن، ب راوەستانا خوە یا سەربەست، ب نەرینا خوە یا باوەرتژی، مینا کۆ هەر چار برا دخوازن، د ڤێ فۆتۆگرافێ دە، ب کەن، ڤێ یەکێ ببێژن؛ دنیا ب دۆرە، رۆژەکێ گەشە، رۆژەکێ زۆرە. ئیرۆ دۆرا مەیە، پێر دۆرا میر بەدرخان بوو، دۆ یا باڤێ مە بوو، ئیرۆ یا مەیە. دگەل هەر دژواریێ، ئەم ئیرۆ ب هەڤ رە نە، گهیشتنە هەڤ، ب هەڤ رە قووەتن؛ دەست دەستان دشۆ، ڤەدگەرە رۆیان دشۆ. بێگومانە کۆ بەری ئیرۆ ژی وەختەکە ژیایی هەبوو، پشتی ئیرۆ ژی دێ هەبە، لێ ئیرۆ، ئەساسە، ناڤەندە.

ل سەر هەموویان جل و بەرگێن نۆ و مۆدەرن هەنە. هەموو ب گۆملەگێن سپی و ب کراواتن. ژ یێن سەفتەر پێ ڤە، کنجێن هەموویان، کنجێن کلاسیک ئێن ئەوروپایێ نە. کنجێن سەفتەر، ب گۆتنا پەلکان، «سپۆرتیڤ» ن. د ئەساسێ خوە دە، تو فەرق د ناڤبەرا کنجێن وان ئێن دۆ و یێن ئیرۆ دە نینن. دۆ ژی، وان، ل باژارێ پرالی، پرچاندی ستەمبۆلێ، دیسان، کنجێن ئەوروپایێ ل خوە دکرن. کنج و لخوەکرنا وان نێرین، فکر، حیس و دیتنێن وان ژی دیار دکن؛ ئەو نە دووری جیهان و مەدەنیەتا ئەوروپایێ نە. رابوون و رۆنشتنا وان هەرچەند یا کوردان و وەلاتێ رۆژهلاتێیە، ئەوچەند ژی یا ئەوروپایێ یە. تەربیە، خوەندن و پەروەردەییا کۆ وان وەرگرتیە، ئەو کرنە پرێن ناڤبەرا دو جیهان و مەدەنیەتێن ژ هەڤ پر جهێ. ژ لخوەکرنا وان دیارە کۆ ئەو ب قاسی جیهان و مەدەنیەتا رۆژهەلاتێ، ئایدێ جیهان و مەدەنیەتا رۆژئاڤا نە ژی. لۆما ژیێ یە، مەرڤ دکارە ببێژە، د فۆتۆگرافێ دە، کەنێ وان بۆش، راوەستانا وان رەحەت، تەڤگەرا وان سەربەستە.

فۆتۆگراف ل سەر کۆلانەکێ تێ کشاندن. وەلێ دخویە کۆ ئەو ل رێ نە، بەر ب دەرەکێ دەرن. ل پەی برایان چەند خانیێن کۆ ب لێکرنا گەرمەنی ئاڤا بوونە، دخوین. ل سەر دیوارێ خانیێ هەما ل پەی وان، د ناڤ لەوحەیەکە بچۆک دە، ب تیپێن لاتینی یێن گەرمەنی، گالەری ستراسە، دنڤیسە. ل پەی خانیان ژی، دێرەک و برجا وێ دخویە. کەن، راوەستان و تەڤگەرا برایان نە ل دژی ڤان ئاڤاهی و پەرچێن دن ئێن وێنێ نە، ژ بەرڤاژیێ، ئەو هەڤوودو تەمام دکن.

برایێن بەدرخانی، نەڤیێن رێبەرێ کوردان، ژ وەلاتێ خوە پر دوور، ل سەر کۆلانەکە مونیخێ راوەستانە و بێیی کۆ ل رۆژێن بێ بفکرن، ب چاڤێن گەرم، ل هەڤوودو دنهێرن و دکەنن...