٦
هەوا پر هشکە، دنیا سارە. دگەل کۆ چلا ئالەمانیایێ هێ ب خورتی دەست پێ نەکریە، دنیا سەرمایە. جەلادەت، جارەکێ -دو جاران، خوە دلڤینە کۆ رابە، لێ ئەو نکارە. بەدەنا وی، ب گۆتنا دیا وی، بوویە مینا چۆ. بەدەنا وی ژان دکە، سەرێ وی دێشە. ئەو دڤێ داکەڤە باژێر، مونیخێ و هەرە سەردانا سەفتەر کۆ ب سەرمایەکە خەدار کەتیە و د ناڤ جیهان دە رادزێ. لێ ئەو د خوە دە وێ تاقەتێ نابینە کۆ ژ ناڤ جیهان دەرکەڤە. وەلێ دخویە کۆ ئەو ژی ب سەرمایێ دکەڤە.
ئۆدا وان، وی و کاموران، ئا مەزن تو جاری گەرم نابە، ئەو چ ژی بکن، ئۆدە گەرم نابە. ژ بنێ دەری، ژ ئالیێ رۆژاڤا، پەنجەرا مەزن، هەر با، بایەکێ یار و تووژ، تێ. ئەو ل ساعەتا ل سەر ماسا کێلەکا خوە دنهێرە. ساعەت بەر ب نیڤرۆیێ هێدی هێدی دزیڤرە. چارە نینە، ئەو نکارە رابە. ئەو خوە هنەکێ دن دخە بن لەهیفا گەرم و وێ دکشینە سەر خوە.
د وان رۆژێن چلەیا مە یا پێشین ئا ئالەمانیایێ دە، د ئۆدا مە یا مەزن و سار دە، ئەز ب تەنێ بووم. کاموران، ژ خوە رە، کنجن و پالتۆیەکێ گەرم دابوو درووتن و ژ مە خاتر خوەستبوو و چووبوو بەرلینێ، نک دۆستەکێ خوە. من ژێ کنجنە گەرم کریبوون و کنجێن من ئێن شەڤێ و لەهیفا من ئا ب هری یا ئالەمانی ژی گەرم بوون. لێ چ فەیدە! دنیا سار، ئۆدا مە سەقەم بوو. مینا کۆ ئەم نە ل ئۆدەیەکێ، لێ ل زۆزانان بوون!
مە ل مونیخێ نکاریبوو تو جیهـ، ئۆدە، پانسیۆن پەیدا بکرا. ژ بەر رەوشا پشتی شەر، خەلکێ گوندان و دۆرئالێ کۆچێ باژێر کربوون و باژار ڤەگرتبوون. ب ئالیکاریا برایێ مە تەوفیق، مە ل گوندەکێ بچۆک کۆ نێزیکی مونیخێ بوو، ئۆبەرمازنگ، ل نک قەسابەکێ، ئۆدەیەکە فرەهـ پەیدا کر. خانیێ قەساب ب دو قاتان لێبووبوو. قاتا ژێرین دووکانا وی یا قەسابیێ بوو. قاتا ژۆرین ژی مالا وی بوو. ل پاش خێنی، بەخچەیەکێ فرەهـ و درێژ ئێ مالێ هەبوو. ل کێلەکا بەخچێ ژی بیرەکە ئارتەزیەنی هەبوو. د قاتا ژۆرین دە، ئۆدەیەکە مەزن ڤالا بوو. مە ئەو ئۆدە، مەهێ ب هەزار و سێسەد مارکان، کرێ کر و ڤالیزێن خوە و تشتێن خوە یێن هوور کۆ مە ژ ستەمبۆلێ ب خوە رە ئانیبوون، تەڤی کەمانچا کاموران، برن ئۆدێ و ئەم ل ور ب جیهـ بوون. ئۆدە فرەهـ بوو، لێ ئەم، نەمازە کاموران، هینی ب هەڤ رە، د ئۆدەیەکێ دە ماینێ، نەبووبوون. لێ چارە نین بوو، نە جیهێن دن هەبوون، نە ژی ئێدی قووەتا مە دەست ددا.
ژ ستەمبۆلێ، ئەم ب تەڤدیر دەرکەتبوون. مە پەرە و زێرێن خوە قولپاندبوون سەر مارکێن ئالەمانی، مە ب دەهـ هەزاران مارک خستبوون بەریکێن خوە دا کۆ ئەم چار برا، چار نەڤیێن میر بەدرخان، ل ئالەمانیایێ، موهتاجی تو کەسێ، تو تشتی نەبوونا. ل ستەمبۆلێ ئەم وەلێ فکریبوون. چاخا ئەم گهیشتن مونیخێ، مە دیت کۆ حەسابێ مە یێ ستەمبۆلێ شاش بوو، ژ بنی ڤە شاش بوو! مارکێن مە، ئەز نزانم، د سەدێ دە چەند سەد، بەلێ چەند سەد، ژ قیمەتا خوە، وندا کربوون... ڤێ یەکێ ژینا مە، ب جارەکێ، گوهەراند، ژینا مە خست سەر ریەکە گەلەکی کرێت و دژوار. ب دۆ هاتنا مە رە، باڤێ من بهیست هەزار مارکێن دن ئێن ئالەمانی، ژ مە رە، شاندن. لێ مارک بێقیمەت و ژین بوها بوو. د سەر دە ژی، مارکێ هەر رۆژ قیمەت وندا دکر. کوردان گۆتبوو؛ پەرە خولامەکێ قەنج، لێ ئاغایەکێ خرابە. پەرەیێ کۆ حەتا هنگێ خولامێ مە بوو، د وان رۆژێن سار ئێن چلا ئالەمانیایێ دە، ئێدی دخوەست ئاغاتیێ ل مە بکە.
ژینا مە، ب جارەکێ، ب هەر ئاوایی، گوهەریبوو. ئەم کەتبوون، ئەم بووبوون دەرکەتی.
جەلادەتی کۆ تەڤی کنجان کەتیە بن لەهیفێ، ژ خەوا گران، هشیار دبە. زمان و گەوریا وی زوهایە. قرکا وی دشەوتە. ئەو هنەکێ خوە دلڤینە و ل دۆرا خوە، ل ساعەتێ دنهێرە. ساعەت بەر ب ئێڤارێ، هێدی هێدی، دزیڤرە. ئەو ب هێدیکا ژ ناڤ جیهان دەردکەڤە، جخارەیەک و هەستێ ژ سەر ماسێ وەردگرە و بەر ب پەنجەرا فرەهـ دەرە. ئێشا سەرێ وی هنەکێ کێم بوویە، لێ ئەو پر بێتاقەتە. ئەو ل دەر، ل دارێن بەخچێ، ئەورێن گرتی، دنیا گرتی دنهێرە. وی هێ ل ڤی وەلاتی مستەکە تاڤ نەدیتیە. تاڤ هەر ل پەی ئەورێن گرتییە. ئەو ل ڤی گوندی، ل ڤێ ئۆدێ چ دکە؟ ئەگەر نها تشتەکێ ب سەرێ وی دە بێ، هایا کێ دێ ژێ هەبە؟ حەتا کەنگێ ئەو ئێ ل ئالەمانیایێ بە؟ ل ستەمبۆلێ، ل وەلێت کۆ ئەو جارنا، گاڤا مەزۆ و حیکمەت ژ وان رە رۆژنامە دشینن، های ژێ دبن، نها چ دبە، چ دقەومە؟
جخارە د دەڤ دە، ئەو ڤەدگەرە سەر تەختێ رازانێ یێ کاموران، رادهێژە کەمانچا کۆ ل سەر جیهە، کەمانچە و کەڤانێ وێ ژ ساندووقا وێ دەردخە و دیسان ڤەدگەرە بەر پەنجەرێ. ب قاسێ دەمەکە درێژ، ئەو، هێدی هێدی، هشێ وێ ل دەرەکێ دن، گەورێ زوها، چاڤ ل سەر بەخچێ و بیرا ل کێلەکا بەخچێ، ل کەمانچێ دخینە. ئەو، ب کەمانچا کاموران ئا نەاکۆردکرێ، دەنگێن موسیکا چەند سترانێن نیهاوەند و کورد -ئی حجازکار ئێن ئۆسمانێ، ب بەخچێ دگهینە. پاشێ، پشتی دەمەکێ، ئەو دوەستە، بێگاڤ، دەست ژ کەمانچێ بەرددە و دیسان تێ سەر جیهێ خوە. ئەو ل سەر جیهێ خوە روودنە و جخارەیەکە دن ڤێدخە. وەخت ئێ نها چاوان هەرە؟ تەوفیق کۆ ب قاسی نیڤ ساعەتێ ژ گوند دوور دخەبتە، چما نایێ؟
ب بیهنتەنگی، ئەو رادهێژە کتابەک ژ کتابێن سەر ماسێ و رۆپەلێن وێ دقولپینە. کتابا زراڤ و درێژ کۆ رۆپەلێن وێ زەر بوونە، ب فرانسزییە. تێ دە شیرێن شایرێن ناڤدار ئێن فرانسز هەنە. د رۆپەلەکێ دە شیرەکە ڤکتۆر هوگۆ «ئاسۆکی سو مور پور لا پاتری جەوخ قوع سۆنت مۆرتس پۆور لا پاترە» هەیە. ئەو وێ، ب دەنگ، دخوینە. پشتێ شیرا ڤکتۆر هوگۆ، شیرێن لامارتین «ل پووێت مورا»، یا ئالفرەد دو ڤگنێ «لا مۆرت دو لۆو» و یا شارل بۆدلێر «بالکون» هەنە. جەلادەت وان ژی، ل سەر تەختێ خوە درێژبوویی، ب دەنگ، دخوینە. ب دۆ ڤان رە ژی شیرەکە لامنێ ل بەر چاڤێ وێ دکەڤە. ناڤێ شیرا بچۆک بالا وی دکشینە؛ لێکزیلێ... ب گۆتنا ئۆسمانیان سرگوونکری. جەلادەت هێدی هێدی وێ دخوینە. جارەکە دن، جارەکە دن، ب دەنگەکێ بەرز... ئەڤ شیر کۆ تێ دە بەحسا غەریبێ و حیسێن غەریبیێ دبە، شیرا ژیانا وانە. مینا کۆ لامەننەاعس ئەو ل سەر وان نڤیسیە. جەلادەت ژ بەریکا چاکێتێ خوە پێنووسەکە رەش دەردخە و ستێرکەک ل سەر رۆپەل، ل کێلەکا شیرێ، چێدکە. جەلادەت دڤێ ڤێ شیرێ وەرگەرینە کوردی، زمانێ باڤ و کالان.
ما چما ئەو نها دەست پێ ناکە؟ کاخز؟ ئەو د خوە دە نابینە ژ سەر جیهان رابە. ئەو ل سەر رۆپەلێ، سەرنڤیسا شیرێ، ب فرانسزی، دنڤیسە؛ ل ئێکلزلێ... لێ ئێکلزلێ ب کوردی چیە؟ غەریبی؟ سرگوونبوویی؟ چ؟ مانا ئێکلزل ئێ دەرکەتنە. ما چما نە دەرکەتن و دەرکەتی؟.. بەلێ، دەرکەتی... جەلادەت ب قاسی کێلیەکێ دفکرە و دیسان، ل سەر رۆپەلا کتابێ، ب تیپێن پر بچۆک هەردو رێزێن شهیرێ، لێ ب کوردێ دنڤیسە: تەرکا وەلاتێ خوە دا و کەتە دنیایێ... خوەدێ رێبەریا دەرکەتیان بکە!..
جەلادەت هن رێزێن دن ژی، گران، دخوینە و دفکرە. لێ نا، ئەو نکارە، ئێشا سەری دیسان زێدە دبە. ئەو کتاب و پێنووسێ داتینە سەر ماسێ، لەهیفا گەرم ڤەدکە و دکەڤە ناڤ جیهان. ئەو ل کێرانێن درێژ ئێن بانا ئۆدێ دنهێرە و ل گۆتنا خوە یا کوردی دفکرە و وێ دوبارە دکە؛ دەرکەتی، دەرکەتی...