٣

- دەولەتا ئۆسمانی نکارە بێیی ستەمبۆلی بژێ، مەولانزادە رفعەت بەگ دبێژە. ئەڤ نە مومکنە، ستەمبۆل باژارێ مە ئۆسمانیانە، ئەو ئەمن... لێ، بنهێرن کا ئەو ئیرۆ کەتیە چ حالی...

مەولانزادە رفعەت بەگ، رۆژنامەڤانێ لیبەرال ئێ ناڤدار ئێ هەموو وەلاتێ ئۆسمانی، دۆستێ بەدرخانیان، موخالفێ دەستهلاتی و زۆردەستیا رەژیما ئیتیهادچیان، ل جاغالۆ-لویێ، ل بورۆیا رۆژنامەیا خوە «سەربەستی»، تەڤی چەند دۆستێن خوە، رۆنشتیە و ژ وان رە، ب دەنگەکێ ئەجزبوویی، ب ترکی، بەحسا رەوشا داوین ئا ستەمبۆلێ دکە. جەلادەت ژی ل ور، ل وان گوهداری دکە. ئۆدا کۆ ئەو تێ دە رۆنشتنە، بچۆکە. مەولانزادە رفعەت بەگ ل پەی ماسەیەکە درێژ ئا کەڤن، د دەستان دە پێنووسەک، جەلادەت و یێن دن ل پێش ماسێ، ل سەر کورسیێن چەرمین رۆنشتنە. سەرێ ماسێ تژی کاخز، کتاب، رۆژنامە و کۆڤارن. ئۆدە تژی دخانە. هەرکەس جخارە دکشینە. ئەسەبیەتەکە ئەشکەرە دخویە.

- بەلێ، موتارەکا مۆندرۆسێ چێبوو، لێ ئەڤ حالێ ئیرۆ، نە تو حالە. دیێن کۆ لاوێن خوە، ژنێن کۆ مێرێن خوە ل ئەنیێن شەر شەهید دانە، ئیرۆ، ژ بۆ نانەکێ سەد دیرهەمی کۆ ژخوە نایێ خوارن، ب ساعەتان، د سەرما و پووکێ دە، ل دۆرێ دسەکنن. هێ ژی، هەبوون و زەخیرێن خەلکێ، ب ناڤێ «تەکلیف -ئی هارب» ژ دەستێ وان، ب دارێ زۆرێ تێن ستاندن. هێ ژی خەلکێ رەبەن و بێچارە د بن نیرێ جەندرمە و پۆلیسان دە دنالە. هەبوون، زەخیرە و تشتێن کۆ ژ خەلکێ تێن ستاندن، د ناڤ زابتان دە وندا دبە. ئەو مینا مالێن باڤێ خوە وان دخون... هەرچی دەولەتە، ئیفلاس کریە. پەرەیێن کۆ د دەما سولتان ئەڤدلحەمید دە دەرکەتبوون، ئیرۆ خەلاس بوونە. د دەما شەر دە سەدووپێنجی ملیۆن لیرایێن کاخز دەرکەتە پیاسێ، لێ بێیی بوهایێ وان ئێ زێر... ئەز چ ببێژم، پەرە نینە، ئیدارە نینە، حوکم نینە، گەراندنا کاری دەولەت و وەلێت نینە، یەکتی و یەکبوون نینە، ئازادی و سەربەستی نینە، دەمۆکراسی و ئینسانیەت نینە و ستەمبۆل ژی، دلێ وەلێت، مێژیێ دەولەتێ، ژ دەست چوویە. هێزێن چەکدار ئێن دەولەتێن سەرکەتی، ب قووەتێن خوە ستەمبۆل ئیشخال کرنە...

چاخا ئەو دپەیڤە، ریها وی یا درێژ و سمبێلێن وی یێن بادایی، بەر ب ژۆر و ژێر، دلڤن. ئەو بەرچاڤکێن خوە یێن زراڤ ژ چاڤێن خوە دەردخە، وان داتینە سەر ماسێ، یەک ب یەک ل دۆستێن خوە دنهێرە و پاشێ چاڤێن خوە ل سەر جەلادەت رادوەستینە.

- جەلادەت بەی، ئیرۆ، رۆژنامەڤانێ مە یێ هەری باش، هەری خورتە، ئەو دبێژە. وی دۆ بەندەک نڤسێ و ئانی، لێ گوهداری بکن کا ئەو د دەرەکێ بەندێ دە چ دبێژە.

ئەو دیسان بەرچاڤکێن خوە دبە چاڤێن خوە، ژ ناڤ تۆمارا کاخزان چەند رۆپەلان وەردگرە، رۆپەل ب رۆپەل ل وان دنهێرە، ل دەرەکێ رادوەستە و دەست ب خوەندنێ دکە؛ «Kendileri kürklere büründüler, milletin derisini soydular. Kasalarına altın doldurdular, bizim ceplerimize kağıt tıktılar...»

ب ڤێ تەرهێ، ئەو دەمەکە درێژ بەشنا ژ بەندا جەلادەت ژ وان رە دخوینە.

ئەو رێزێن پێشین کۆ مەولانزادە رفعەت بەگ، ب ترکیا خوە یا گەلەکی خوەش، خوەندبوون، نە رێزێن من ب خوە بوون. من ئەو ژ نڤیسکارەکێ ترک وەرگرتبوون. وی نڤیسکاری ل دژێ جورومکارێن شەر ئیتیحادچیان بەندەکە گەلەکێ خوەش نڤیسیبوو و من ژی چەند رێز ژ بەندا وی وەرگرتبوون... مەولانزادە رفعەت بەگ، هەر مینا کۆ تە گۆت، رۆژنامەڤان و سیاسەتڤانەکێ هێژا و ناڤدار بوو. مەرڤەکێ لیبەرال، ب سەربەستی و ئازادیێ، حەق و حقووقێ باوەر بوو. ئەو گەلەکی دۆستێ مالباتا مە و باڤێ من بوو. پشتی دەرکەتنا مە، ل وەلاتێن غەریبیێ ژی، ئەم ب هەڤ رە بوون. مە ب هەڤ رە کار و شخول گەراندن، ب هەڤ رە دەرد و کەسەرێن وەلاتێ غەریبیێ کشاندن. ئو گاڤا وێ د دەستپێکا سالێن ١٩٣٠ -ئان دە، ل حەلەبێ وەفات کر، بلا یەقینا تە ژ خوەدێ هەبە، ئەو د ناڤ بێکەسی، نەچاری، بەلەنگازی و رەبەنیەکە ئەوچەند زیز دە وەفات کر کۆ ئەز ب سالان پێ ئێشیام، دلێ من پێ شەوتی. ئەو ئالیم و رۆناکبیرێ ئەوچەند هێژا و ناڤدار د بن پەردا رەش ئا بێکەسی، نەناسی و تەنێتیێ دە سەرێ خوە دانی ئاخا رەحمەتێ. هایا کەسێ ژێ نەبوو، شینەکە لایقێ وی چێنەبوو، جڤاتەکە هێژایی وی نەهاتە گەراندن، مینا گەلەک زانە و رۆناکبیرێن مە، ئەو ژ بیر بوو و چوو. مێر دمرن، ل پەی وان ناڤ دمان، لێ ل پەی مەولانزادە رفعەت بەگ نە ناڤ، نە شان، نە شۆپ، تو تشت نەما...

ئەز ڤەگەریابووم ستەمبۆلا تەڤ ل هەڤ. رۆژێن شەر ل پەی مابوو، لێ شەرەکێ نۆ دەست پێ کربوو. من کار، شخول، مال، دەزگەهـ، پێوەندی، هەدەف و ئارمانج دڤیان. من ئێ چ بکرا، بەرێ خوە بدا کۆ؟ کوردان گۆتبوو؛ تەیر باشە، ب رەفێ خوە رە. ئەز ئێ ببووما هەڤالێ کیژان رێز و رەفان؟ من خوەندن و نڤیسین، علم و ئیرفان، رۆژنامە و کۆڤار هلبژارتن. من دا سەر ڤێ ریێ. ئەز نکاریبووم ببووما پاشا، زابیت، توجار، دووکاندار، کارمەند، هەمبال، بەردەڤک، پەیایێ مالێ و خەمخوورێ کارێن رۆژانە. ئەڤ کار و تشت ل من نەدهاتن. نە بالا من ل سەر وان بوو و نە ژی وان هەیەجانەک ددا ژینا من... لێ نڤیسکاری، رۆژنامەڤانی، کار و دۆزێن مەزن، هەدەف و ئارمانجێن بلند و پیرۆز هەیەجانەکە بێپایان ددان من. ئەز، یان ژێ ئەز برا، مام و مەرڤانێن خوە ژی بهەسبینم و ببێژم ئەم، ب بیر و دیتنێن رۆسۆ، دیدەرۆت، ڤۆلتێر و فەیلەسۆف و نڤیسکارێن دن ئێن شۆرەشێن فرانسایێ، ب شیرێن ئەحمەدێ خانێ و ئۆمەر خەیام و ب دەرس، تەجروبە و سەرپێهاتیێن میر بەدرخان پەروەردە بووبوون. ما مە قیما خوە ب کارێن رۆژانە دانی؟ من رەفێ خوە هلبژارت... هنگێ دو مەجموا هەبوون کۆ ل بەر دلێ مە هەموویان پر عەزیز بوون؛ ئیچتیهاد ئا ئابدولاهـ جەودەت بەگ و سەربەستی یا مەولانزادە رفعەت بەگ. گاڤا من داخوازا خوە یا خەباتێ، ل جیهێ سەربەستێ، ژ مەولانزادە رفعەت بەگ رە گۆت، وی بەرچاڤکێن خوە دەرخستن، ئەز هەمبێز کرم، «مۆکەممەل، مۆکەممەل» گۆت و ئەز ل ئالیێ دن ئێ بورۆیێ، ل بەر ماسەیەکە بچۆک دام رۆنشتن. ب ڤی ئاوایی، من دەست ب خەباتا رۆژنامەڤانیێ کر.

سەربەستی، ژ بۆ من، بوو خوەندەگەهەکە بێپایان. ئەو ئۆدەیێن تەنگ، تاری، سار و کەڤن ئێن جاغالۆلویێ بوون کاهنیا رۆناهی و زانینێ، بوون وارێ بکارئانینا زمان و هینبوونا نڤیسینێ. ئەز قاعدە و پرەنسیبێن رۆژنامەڤانی و رۆژنامەگەریێ، هیمێن ئەخلاقێ وان، شێوە و ئاوایێ خەباتێ، چەشن و ئووسلبێن جهێ یێن نڤیسینێ، ل ور هین بووم. ل ور، ئەز بێتر کەتم ناڤ فکر و باوەریێن ئازاد و سەربەست، من فەرق خستن ناڤبەرا خوە و هەر جەلەب فکرێن زۆردەست... رۆژنامەڤانی، هەروەکی نڤیسکاریێ، هونەر و هونەرمەندییە. مەرڤ دڤێ ب هونەرا وێ بزانبە. مەرڤ دڤێ ب زمانێ گۆتنێن بێزمان بزانبە، زمانەکێ ژیندار بدە وان، وان ب خوین و گۆشت، رەهـ و هەستی بکەملینە، بالا خوەندەڤان بکشینە، وی زمانێ لێکرێ ب خوەندەڤانان بگهینە، بکاربە کێم و کورت بنڤیسە، د ناڤبەرا یێن گرینگ و یێن نەگرینگ دە، یێن گرینگ و پێوست هلبژێرە، کالیتە و هێژاهیێ بینە پێ، ئێریشکەر نەبە، خوە ژ نەهەقیان بدە ئالێ، نەبە سەبەبێ شەر، بیهنتەنگی و خرابیان، رۆژنامێ نە ژ بۆ حەسوودی، زکرەشی، پاشگۆتنی، خرابی، خرەجر، خراکرن و ئیسپاتا جەهالەتێ، لێ ژ بەرڤاژیێ، ژ بۆ پەروەردەکرن، پێشخستن و چێ یی یا مەرڤ، گەل، نەتەوە و وەلات، بلندکرنا قادا ئاگاهی و زانینێ، پێکانینا ئاوایەکێ باش ئێ براتی، سامیمیەت و ئافرینێ بوەشینە. دەرگاها سەربەستی -یێ ئەڤ قاعدە و یێن مینا ڤان ئێن رۆژنامەڤانیێ هینی من کرن. د وان رۆژێن نانەزک، نەخوەش ئێن یان پر سار، یان پر گەرم دە، روهـ و مێژیێ من ب تەجروبێن نۆ دەولەمەند بوون.

سەربەستێ رێ ل من ڤەکر کۆ ئەز بکاربم رۆژنامە و کۆڤارێن کۆ من پاشێ، ل وەلاتێن دوور و غەریب دەرخستن، بوەشینم. ئەگەر ئەو تەجروبێن رۆژێن ستەمبۆلێ نەبوونا، نە هاوار و کتابێن وێ نە ژی رۆناهی دەردکەتن. ئەز نە باوەرم کۆ ئەو ئێ بکاربوونا دەرکەتنا...

پشتی کۆ مەولانزادە رفعەت بەگ خوەندنا خوە تەمام دکە، ئەو دیسان بەرچاڤکێن خوە دەردخە و ژ دۆستێن خوە دپرسە،

- Azizim, aynen böyle degil mi? Emin Alî Bey-in hal ve ahwal ile ilgili söyledikleri

?dogru değil mi