٤
ئێدێ وەختا چووینێیە. وەخت، وەختا بارکرن و چووینا شەرێ گرانە. جەلادەت و هەڤالێن وی یێن دن ئێن زابت رادبن سەر پیان و بەر ب کۆنان بەلاڤ دبن دا کۆ خەبەرا چووینێ ب ئەسکەران بگهینن و ل سەر وان بن، وان ئیدارە بکن. رۆ هێدی هێدی ل پەی زنجیرێ چیایێن تۆرۆسێ هل تێ. دنیا چکسایی، هنەکێ هوونکە. دنیا هێ نۆ هشیار دبە، هێ نۆ چلە و زڤستانەکە خەدار ل پەی خوە دهێلە و بەر ب گەرماهیێ ب رێ دکەڤە. ئیرۆ ل ڤر، هەر تشت مینا خەونەکێ، مینا کتەکتێن ئەفسانەیەکێ، یان ژی یێن رۆمانەکە نۆژەن، دخوین...
جەلادەت د ناڤ قاپووتێ خوە یێ ئەسکەری دە، ب ئارامیا دەستێ سبێ، ل دۆرا خوە دنهێرە. چیایێن گرەگر و ب هەیبەت، زۆزانێن هێشین و هوونک، ئەسمانا پاقژ و گەوهەر، تیرێژێن رەنگین ئێن رۆیێ، رەفێن تەیر و قولنگان، کەریێن پەزێ گوندیان، دەنگێ سەگ، رووڤێ و واویکان، هیرەهیرا مەهین و هەسپان، دەنگێ سترانێن زیز ئێ ئەسکەران، بەرگەهێن یەکتا یێن تۆرۆسی... ئەڤ هەموو، پەرچەیێن رۆژا نۆ، مینا مەهفوورەکە رەنگین و تاریخی، ل بەر جەلادەت دخوین.
نا، نە وەلێیە. ئەو نە مەهفوورێن تاریخی بوون، نە ژی کتەکتێن ئەفسانە و رۆمانەکێ. ئەو راستیا وێ رۆژێ، پەرچەیێن راستی یێن ژینا من، یێن رۆمانا بیرا قەدەرێ بوون. ئەم ل سەر ریا دووژەهێ، یانێ ل سەر ریا مرنێ بوون. دەولەتا ئۆسمانی کەتبوو سەر ریا مرنێ و ئەم بەر ب مرنێ دچوون...
دەولەتا ئۆسمانی، ب دەک و دۆلابێن ئالەمان و ئیتیحادچیان، ئێدی پر ڤەکری بووبوو هەڤالبەندێ ئالەمانان و کەتبوو ناڤ شەرێ مەزن. ستۆلا ئۆسمانی، ب ئالیکاریا ئالەمانان، د بەهرا رەش دە گرتبوو سەر واپوور، نۆقار و کەشتیێن رووسیایێ و ئەو دابوون بەر تۆپان. پاشێ ژی ستۆلێ ئاڤێتبوو سەر باژارێ ئۆدەسایێ. ئێدێ تیر ژ کەڤانێ فریابوو... سلتان محەمەد رەشاد، ئەو حوکمدارێ بێدەنگ و نازک، ب زۆرا ئیتیهادچیان، «جیهاد -ئی موقەدەس» ئیلان کربوو. جیهادا کۆ ل گۆرا واجبێن ئیسلامی دڤیا ژ بۆ «ئیلای -ئی کەلیمەتولاهـ» ئیلان ببوویا، نها ژ بۆ پشتگریا ئالەمانان ئیلان بووبوو. دەولەتا ئۆسمانی و ئۆردیێن وێ ئێدی کەتبوو ناڤ گولۆکێن ئاگر ئێن دووژەهێ. ئێدی ل سەر هەموو تخووبێن وێ شەر هەبوو. ئێدی هەموو کەسێن ئۆسمانی، چ ترک و کورد، چ عەرەب و ئارناود، چ چەرکەز و بۆشناک، د ناڤ شەر دە بوون.
شەر، شەرێ مان و نەمانێ بوو، یێ ئاگر و شەواتێ، یێ ل سەر پرا سراتێ بوو. شەر خورت و بێەمان، خەدار و کامباخ، ب باهۆز و تۆفان بوو. وێ هەرکەس، هەر وەلات و دەولەت، هەر گەل و نەتەوە، هەرکەس و شەخس دابوو بەر خوە و بەر ب گۆرێ دبر. وێ رۆژێ، وێ ئەم ژی دبرن.
راستیا وێ رۆژێ وەها بوو. لێ ژ ئالیەکێ ڤە ژی گۆتنا تەیە؛ شەر خەونەکە، کابووسەکە. تێ دە هش و مێژی، مانتک و ویژدان نینە. تێ دە حسێن خوەش ئێن براتی، وەکهەڤی و دۆستیێ نینن. ب تەنێ تێ دە بەربەری و دژمناتی، لێدان و خراکرن هەیە. بەلێ، ئەو کابووسە، ب سەر مەرڤان دە تێ، بەدەن و جانان دکوژە، گیان و روهان دشەوتینە، ئینسانان و ئینسانەتیێ کاڤل دکە و دەرە. ئو گاڤا کەسێن کۆ ل پەی کابووسێ مانە، ژی هشیار دبن، ئەو هەو دکارن مینا بەرێ بژین. نیڤمری، زیز، کەسەرتژی، چاڤێ وان ل سەر ریا مرنێ، ئەو ژی ئێدی ب تەنێ رۆژێن خوە یێن «مایی» تەمام دکن دا کۆ بکەڤن پەی کابووسێ و هەرن...
وێ رۆژا زۆزانێ چیایێن تۆرۆسێ، ئەم ل سەر ریا ئەنیا شەر، ب گۆتنا ئۆسمانیان «شارک جەپهەس» بوون. سال ١٩١٥ بوو. شەر پر گەرم بووبوو. ئاگرێن شەر پێل ب پێل ب سەر وەلێت دە دهات. وەلات بووبوو دووژەهـ، مەرڤ تێ دە دفەتسین، دشەوتین. هەرکەسێ ژ خوە و ژ دەر و دۆرا خوە دپرسی؛ چما؟ ژ بۆ چ؟ ژ بۆ کیژان ئامانج و هەدەفان؟ ب سەد هەزاران، ب ملیۆنان مەرڤ دهاتن کوشتن، خوین دهەرکی، باژار دشەوتین، خربە دبوون... لێ چما؟ ژ بۆ من و مە کوردان ژی بەرسیڤ نەدیار بوون. ئەم نە ژ رەوشا وەلێت و کارگرێن وێ ئیتیهادچیان رازی بوون نە ژی ژ رەوشا کوردان و کوردستانێ. سیاسەتا ئیتیهادچیان هەم ل دژی وەلاتێ ئۆسمانی هەم ژی ل دژی کوردستانێ بوو. لێ چارە نین بوو. ئەم د ناڤ شەر دە بوون. وەلاتێ ئۆسمانی وەلاتێ مە بوو ژی. دڤیا مە ئەو بپاراستا. لۆما کوردان ژی، ژ بۆ پاراستنا وەلێت، چەک هلدان و کەتن ناڤ رەفێن ئۆردیا ئۆسمانی. ئەم، کورد و ب سەدان ئەندامێن مالباتا بەدرخانپاشازادە، کەتن بەر بایێ شەر و هەر یەک ب دەرەکێ دە چوون.
«شارک جەپهەس» بوو پارا من. من جلێن ئەسکەری ل خوە کرن و ئەز بووم زابیت. د دەستپێکا شەر دە، ستەمبۆلێ، رۆنشتەڤانێن ستەمبۆلێ، نەدچوون شەر. لێ گاڤا خەبەرێن نەخوەش ئێن ئەنیا چاناقالێ هاتن و هەژمارا مریێن وێ ئەنیێ گهیشتن سەد هەزاران، بریندار بوون چار سەد هەزار، هنگێ چەک و پووساد ب ستەمبۆلیان ژی هاتە گرێدان و ئەو ژی کەتن ناڤ رەفێن شەر.
وێ رۆژا چیایێن قایم و کەڤنار ئێن تۆرۆسێ، ئەم ل رێ بوون، بەر ب «شارک جەپهەسی»، بەر ب قەدا و بەلا، بەر ب مرنێ، دچوون. ستەمبۆل، باڤ و دیا من، مال و مالباتا من، شەهریبان، جانان، بیهنا بەدەن و هێتێن وێ و گوستیلێن مە ل پەی مابوون. گۆتنەکە کوردان هەیە، دبێژە؛ مە بەرێ خوە دا ئۆخرێ، پشتا خوە دا فەلەکێ. لێ بەلێ، وێ رۆژێ مە بەرڤاژیێ ڤێ گۆتنێ دکر؛ مە پشتا خوە ددا ئۆخرێ، بەرێ خوە ددا فەلەکا خاین و فەتباز...
تابوورا کۆ جەلادەت پێ رەیە و ژ بۆ بیهنڤەدانا چەند رۆژان، ل زۆزانێن تۆرۆسێ، ل قونتارا چیان، کۆن ڤەدایە دێ نها، دیسان، بکەڤە رێ. تۆپێن گران کۆ ئەو دبن ئەنیا شەر، هنەکێ ژ کۆنان دوور، رێزکری نە. کەر و هێستر، گا و گامێش، قانتر و بەرگیرێن تابوورێ، ل بەر دەڤێ قەلیشەکەکە چیان، دچێرن. ژ کۆنان دوور، ل ژێر، گوند، خانی، رێ و خاچەرێ دخوین. ژیان ئیرۆ، هێ نۆ، ب ئارامی و ب هەموو بەدەویا خوە، هشیار دبە. مینا کۆ ژیان نە د ناڤ شەر دەیە، مینا کۆ رۆژ نە یا شەرە. ژی ئەوچەند ب دوور، ئەوچەند جهێ، ژیان ل ڤر خوە ل رۆژەکە نۆ دگرە.
لێ جەلادەت و تابوورا وی دێ بکەڤن رێ، تابوور خوە ددە هەڤ، کۆن رادبن، چەک تێن گرێدان، حەیوانێن بارێن گران تێن شداندن، زین ل هەسپێن کومێت و قەمەر دکەڤن، تەنگ و قووش ل وان تێن شداندن. تابوور ل رێیە، ئەو ئێ خوە ل ئەنیا شەر بگرە، خوە درێژی ئالیێ دن ئێ شەر، شەوات و مرنێ بکە... مرن دکەڤە رێ...