ئاهەنگی موغان

لە ناو ناقیدەکانی ئەدەبیاتی ئێراندا، ئەم غەزەلەی لای خوارەوە بە یەکێک دائەنرێ لە شاغەزەلەکانی «حافزکەس» خۆی و گشت ئەدەبیاتی کۆنی زمانی فارسی. لە باری سرنجی واقیعییەوە وەسفی کۆڕێکی ئاهەنگی ئایینی ئەکات لە ئاتەشگای زەردەشتییەکاندا بۆ خواردنەوەی شەرابی «هوومە»، کە هوومە لە لایەکەوە، شەرابەکە خۆیەتی و لە لایەکی ترەوە وەک «باخۆس»ی یۆنانییەکانی کۆن، خوای مەستی بووە لە ناو نەتەوە ئاریایییەکاندا. دوایی لە سەردەمی مەزدیەسنایی «ئایینی زەردەشتی»دا پایەی بچووک کراوەتەوە و دانراوە بە فریشتە. بەڵام، لە زمانی تەسەووفدا، کە ئەوترێ و لە گەلێک شوێن سرنجیشدا ماوەی گومان نادۆزرێتەوە بۆ ئەوە کە حافز و هاوجۆرەکانی قسەیان پێ کردووە، ئەم مەعنا واقیعی و ڕەپ و ڕەوانانە لە ژێر نیقابی ڕەمز و ئیشارەتی سۆفییانەدا فەساڵ و دەم و چاوێکی ترمان پیشان ئەدەن. بە وێنە، بەو پێیەی خاوەن ڕایەکان تا ئێستا وتوویانە نیازی حافز لە «پیری موغان»: پیری ئیرشادی پوخت «کامیل»، ڕابەری ڕێگای خوادۆزینەوە بووە. لە «سەرای موغان»: نیازی کۆڕی کۆبوونەوەی پیاوچاکانی خوا بووە. لە «گەبر»: شارەزا «عاریف» ی خواناس. لە «موغ»: یەک پەرست «ئەهلی تەوحید». لە «بەچکەموغ»: ئەو تەجەللییاتە خراپانەی کە بۆ ڕێبوار «سالیک» دەرئەکەون. نیازی لە «شەرابی موغان»: ئەو جۆشە بووە کە ڕووناکیی ڕاستی ئەخاتە دڵی ڕێبوار «سالیک». لە «ئاگری زەردەشت»: مەبەستی خۆشەویستیی خوای تەنیا «عیشقی ئیلاهی» بووە.