کرانشینی
لە کتێبی:
چەپکە گوڵ
بەرهەمی:
شامی کرماشانی (1917-1984)
8 خولەک
1840 بینین
١
بەندە یەی نەفەر کرانشینم
چو عەزیز مردی دایم غەمینم
نە خارج مەزەب، نە جوداس دینم
ئەر دوعات گیراس بکەر نفرینم
شایەد لەی دونیا دیتر نەمینم
ڕاحت بوم لە دەس کرانشینی
چە بکەم لە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢
توای بزانی، سەگ وە حاڵم نەو
ئاسایش نەیرم، نە ڕوژ و نە شەو
سوب تا ئیوارە هام لە تەق و دەو
تا سەر مانگ بای دو تیکە ئەسپەو
یا بەم فروشم، یا نەمە گرەو
ئوشم کراکەم بەڵکە نەمینی
چە بکەم لە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٣
ژنەم جارووکیش خوەم قاپچی دەرم
وە فسڵ زمسان وەفر پاکەوکەرم
لە عەیش و عەزا چو سەماورم
خوەیان چوو ئاغا و بەندە نەوکەرم
ئەر مەنیان نەکەی، دەنە ناو سەرم
ئوشن: گوشت گەن ئەڕامان سینی
چە بکەم لە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٤
یەی هەفتە مینیت مانگ بچودە سەر
ژنێ ساحێو ماڵ دەس نیەتە کەمەر
وە ژەستی تەمام تێتە پشت دەر
لەوەر پای هەڵسم چو ئاغا و نەوکەر
وە ژنەم ئوشم دەم کەر سەماوەر
خوەم دەوم ئەڕای میوە و شیرینی
چە بکەم لە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٥
یەی کوڕی دیرن چو وەچکەی شەیتان
سوب لە خاو هەڵسی تێتە ناو ئەیوان
وە جیب پڕ ڕیخ دەس وە تیرکەمان
خەیت ئەڕای قوڕی، خەیت ئەڕای ئیسکان
سیوڵ جافر گریتە نیشان
کەس جورئەت نەیری سەدای بایدەبان
بووشی جوانەمەرگ سەرم نەشکینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٦
داراییم بیەسە چوار دوێت و یەی کوڕ
دو پەتوی نیمدار، یەی جوفت لافەشڕ
یەی جوفت متەکای وەدەم قەیچی پڕ
سەر نیەدە بانی چو پارەئاجوڕ
سەری گەن کەفی تیەیدە خوڕەخوڕ
چوار جام ڕووحی، یەی دانە سینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٧
زانی چەن نەفەر هایمە یەی حەسار؟
من ئووشم پەنجا، تو بووش: پەنجاو چوار
دریژ و کووتا، کاردار و بیکار
سوب لە خەو هەڵسیت، لە گووشەی حەسار
بیس نەفەر وساس، تەک داسە دیوار
بایەد پەی نەوبەت بلیت بسینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٨
سەرشەو تا سوب هەر جیڕەی دەر تێد
مەشەی غوڵام چوت، ئوسا سەفەر تێد
کەلای فەڕوخ خان لە دینەوەر تێد
ئوسا ئەمیرخان گەرد چوارخەر تێد
مەرافە دیرن، ئەردەر واز مینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٩
بازووم وە غوسە بیەسە باڵ سەگ
ئیقباڵم پەستتر وە ئیقباڵێ سەگ
هاتم وەی دونیا من وە ساڵ سەگ
هەر شەو نیەخەفم من وە قاڵ سەگ
نسم شەو ئوشم: خوەش وە حاڵ سەگ
نە کراماڵ دەید، نە پاڵتاو سینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٠
جەرگم سووراخە چو لانەی زەنبوور
بەس کە شنەوم قسەی جووراوجوور
ڕووحم دی خەستەس وە فەرمانێ زوور
وە کوڕەم ئووشم: خەرێ بیشعوور
سوب لە خەو هەڵسی، سورەتت نەشوور
لەی ئاو لوولە فرە ڕشینی
چە بکەم لە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١١
ئووشن هەر ڕووژی دیزە نەیتە دار
خوا ئەڕای شام بوو، خوا ئەڕای نەهار
خوا گوشت گاپیر، خوا شەکێ پەروار
گوشت کوتانەکەی بوەیتە دەر حەسار
یواش بکوتی، نەڕمنی دیوار
لە ناو حەساریش ئاجور نەشکینی
چە بکەم لە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٢
وە هەوڵ گیانم نەونە دوشمنم
شایەد نەشێوێت لانە و مەسکەنم
عەزیزم مردویت، وە دەمیان خەنم
ئیمریکی ڕەقسم، ئینگلیسی ژەنم
چو ئاغای ویگن، پەنجا جوور خوەنم
ئەر بکەن نفرین ژن و فەرزەنم
خوەمیش کومەک کەم ئووشم: ئامینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٣
بەس کە کرادام لەی تەویلە چو خەر
عومر وە بەدبەختی هاوردم وە سەر
بیماسە موونس چەن گروو بەشەر
لوڕ لە لوڕسان، کورد لە دینەوەر
سنەیی و پاوەیی، جاف و کەمانگەر
کورد و لوڕ و فارس، تورک قەزوینی
چە بکەم لە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٤
نە پەست و ناکەس، نە نادەرویشم
شەرمەندە لە ڕووی بیگانە و خویشم
نە کەس تێتە لام، نە لای کەس نیشم
خۆیان هەر شەو چن، من کیشیک کیشم
ئەر دیر دەر واکەم، نەمنە ڕیشم
منیش ڕەگ نەیرم چو سیف زەمینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٥
یەی شەو دو نەفەر بینە میمانم
نیم ساعەت بیشتر لە بەرق سوزانم
سوب بینە ئاگر ڕشیانە گیانم
ئاغای ساحێوماڵ وە گەرد خانم
ئاو پاشینە بان تەپڵ ئامانم
هەم لافەشڕە دریا وەشانم
وتن: تا غروب لەیردا نەمینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٦
ئەڕای بەدبەختی، نیامەی و نەهات
یەی قەومی دیریم، هاتوو لە دهات
گاهەس بناسی کەیخودا بەسات
یەی کەڵەشیری هاوردووە سەوقات
شەفەق ساحیوماڵ، هەم دەنگی دەرات
پووپەکەو بگری! بەسکە قولینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٧
دوێکە چیم بگرم، ئوتاقیک لە جای
وتم بکیشم، بیڵا دەنگم نای
کەم کەم چیم لە دەر ماڵ مەشەی مورای
یەی عفریتی دیم، وەڕیوارت نای
دەمامەی جادوو نیەڕەسێت وە پای
مەر فوولادزەرە بووتە قەرینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٨
چو کاوڕ وە گوگ، لەلی ڕەم کردم
یەی پا هاتە وەر، سێ پا دوور گردم
وە هەوڵ گیانم سڵامی کردم
وت: کاری داشتی؟ ناو ئوتاق بردم
وت: تویسرکانیت؟ وتم: نە کوردم
وت: کورد کووڕەیت؟ وتم: هەرسینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
١٩
وت: چەن نەفەرین؟ وتم: دە نەفەر
غەیر لە ڕوبابە و عەمە ماپەروەر
زوبەیدە و ملووک، نوسرەت و کیشوەر
نیم تاج و تاجی، عیشرەت و خاوەر
کوڕە بوچکەڵە و خوەمم و ژنی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢٠
چو پشی لە شوون بووی پیازداخ
یەی هەفتە کردم ماڵ وە ماڵ سووراخ
لە «سەنگ مەعدەن»، تا «چوارڕای ئوجاخ»
«تیمچە»و «چەنانی»، تا «بەرزەدەماخ»
کەس وە پیم نەیات، یەی دانە ئوتاخ
وە دینت یەسە، ڕەسم هاودینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢١
یەی فەرشی داشتم، مینیستە جل شاڵ
باب پاڵان بی ئەڕای یابوو ئاڵ
چوار قیمەتێ خوی هەر داومە حوماڵ
هەفتەی یەی کووچە، چوار ڕووژ وە یەی ماڵ
شانزدە ماڵ گەردیم وە عەرزێ یەی ساڵ
دوێکە دامەی شان عەلی ئاغای دەڵاڵ
وتم: یەیش بفرووش نیەتوام بمینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢٢
سێ مانگم پەس کەفت کرایەی خانی
یەسە، مانگی تر هات نیشتە بانی
باوڕو پیم نیەوت، خودا خوی زانی
چشتی کە شک بەم مەجمە و قازانی
ئەوەیش دی نیەیلم ژنم بزانی
سوب هەڕاجی کەم نیەیلم بمینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢٣
کەس خەوەر نییە، وە حاڵ دەردم
گوش کەس نییە، وە ئاهێ سەردم
چل ساڵ وە ئیران زندگی کەردم
کرای زەمین دەم وەبانی گەردم
ڕوزگار موحتاج کرد وە نامەردم
نە ڕومی ڕۆمیم، نە چینی چینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢٤
قەلبم چو کوورەی حەداد مەدەی جووش
لە دەس دونیا و خەڵکێ خاکفرووش
دونیا زندانە پەی شەخس باهووش
ئایەم نەبایەد کەمتر بوود لە مووش
ئەویش جی دیری لە ناو پڕوپووش
موش نە کرا دەید، نە کرا سینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢٥
ئوتاقی گردم بی بەرق و بی ئەو
دەر و پەیکەر خویرد، چواردیوار خرەو
داغی پیرم کرد کردمە قولەو
ڕووژ نیمەڕوو وەلیم کردە شەو
دی چە توای وەلیم؟ ئاسمان کەو!
حەقێ من تا حەشر لە لات بمینی
چە بکەم لە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢٦
لە ڕووژی ترسم ئەجەڵ بدەی زەنگ
عومرم تەمام بووت لە دونیای دووڕەنگ
پنهان بووم لە ژیر خشت و خاک و سەنگ
ژن ساحیوماڵ وە بیڵ و قوڵەنگ
قوڕەقوڕ کونان، وە قسە و جەفەنگ
بای کرایەی قەور لە لیم بسینی
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢٧
سەرمانگ وە مانگ بایتە دیارم
وە بیڵ هەڵ کەنێ سەنگێ مەزارم
بکەی شکەنجە و زەجر و ئازارم
بووشی کرا دەیت یا پاسبان بارم؟
منیش لە ئەلحەد سەرم دەرارم
داد بکەم هاوار، کەفەن کی سینی؟
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی
٢٨
چو سەگ وڵگەرد، دەروەدەر وە خوەم
شەو تا سوب نەخەف، ڕەنج بیوەر وە خوەم
دڵگیر وە دونیای دوونپەروەر وە خوەم
لە دەس ساحیوماڵ خون جگەر وە خوەم
مشتی خاک نەیرم، خاک وەسەر وە خوەم
لە زیندەی ئایەم بی خەوەر وە خوەم
نیەزانم «شامیناسناوی ئەدەبی» دی تاکەی مینی؟
چە بکەم وە دەس کرانشینی؟
داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی