مبحث الٲیمان بالقدر خیره و شرّه
لە کتێبی:
عەقیدەی مەرزیە
بەرهەمی:
مەولەوی (1806-1882)
5 خولەک
451 بینین
قیسمێکیان ئەمە کە باوەڕ بکەین
«سَبَقَ فی عِلْمْ خالِقِ الكونَينعەرەبی
ما يفعلُهُ آحادُ العِبادْعەرەبی
مِنْ خَيْر شرِّ، غَیّ ٲو رَشادْ،عەرەبی
وَ ما يَجازی العِبادُ عُلُيْهِعەرەبی
وَ كَتَبَهُ وَ احْصَاهُ لَدَيْهِعەرەبی
مَتي؟ قَبْلَ انْ يُخْلَقَ الٲنامعەرەبی
جُفَّتِ الصُّحُفْ، رُفِعَ الٲقلامعەرەبی
وَتَجْری الٲعمالُ علي ما سَبَقعەرەبی
فی كتابِهِ وَ عِلمِهِ الحقعەرەبی»
عیلمی بێ تەبدیل، تەقدیر بێ تەغییر
««مايُبَدَّلُ ...» ٳليه يشيرُعەرەبی»
عیلم و ئیرادەی باریی بەرز و پەست
هەر چلۆن بە بوون هەر شەیئێوە بەست
جەهل و تەخەللوف موراد مەحاڵە
هەر دەشێ بوێ بەو تەرزە و حاڵە
وەرنە لە عەدەم ئەزەلیدا ما
«مَنْ يُوجِدُهُ؟، بَلْ فيهِ داماعەرەبی»
«لكِنْ فی لَوْح المحوِ والٳثباتعەرەبی»
بۆ ئەمە کەس دەرک عیلمی حەق نەکات
بەعزێ بە موتڵەق نویسیاگە
قەیدی لە عیلمی حەقدا کریاگە
«هَذا سَعيِدًعەرەبی» کەچی «قَدْ يَشْقیعەرەبی»
«ذا شَقِیّعەرەبی» کەچی «يَسْعَدْ وَ يَرْقیعەرەبی»
لەبەر ئەوە ئەمر وەلی سەقەتە
کەشفیچی ڕاسە و کەچی غەڵەتە
بۆ بەعزێکیچ هەس شوقووقی تەعلیق
ئەر وابێ وەها، وەر نە وا تەحقیق
بۆ مەحو و ئیسبات، بۆ ئەم تەوزیحە
«يمحُوالله مَا يَشاعەرەبی» سەریحە
«فَمِنْ جهَةِ عِلْمِهِ الٲعْلَمْعەرەبی
عَرَفْتَ القَضا كُلُّهُ مُبرَمعەرەبی»
ئەجەل یەکێکە لە ڕێ لا نەدەی
مەقتوول مەییتە بە ئەجەلی خۆی
ڕزقت مەعلوومە و ئەم کەلامە سیدق:
«هُوَ الرّزاقُ، وَالحَرَامُ رِزقعەرەبی»
نە کەس لە ڕزقی خۆی مەحرووم دەوێ
نە کەس ڕزقی کەس بۆی هەڵدەکەوێ
هەر کەسێ ئی خۆی دەخوا و دەنۆشێ
حەڵاڵ یا حەرام ئی خۆی دەپۆشێ
کەسێ ئەر ڕەزا وەر ناڕەزا وێ
هەر دەوێ هەرچی حوکمی قەزا وێ
ئەر قەزا نییە بۆچ ئەم پەڕەوپەڕ؟
وەر قەزا هەیە «فَٲيْنَ المَفَرّعەرەبی؟»
ئەر ڕازیی، دانیش، وەرنە بێ بڕۆ
لەم جیهەتەوە تەی وێ گفتوگۆ
«وَمِن ذی الٲخری كما تَحَقَّقعەرەبی
عَرَفنا بَعْضُ القضا مُعَلَّقْعەرەبی
نفِرّ مِنْ ذا القضا بالرِضاعەرەبی
بذاك القَضا ٳلی ذا القضاعەرەبی
ٲلَيْسَ قولَ الٲميرِ عُمَرعەرەبی
«نَفِرّ مِنَ القدَرْ لَلقَدَرْ»عەرەبی
قەزای دوعا ڕەدد قەزای بەڵایە
قەزای عەنبەر دەفع قەزای وەبایە
لەو ئیحسانەوە عومرت زیادە
بەو چاکە عومری دوشمن بەربادە
ئەو چشتە دەکا عومری پێی کەمە
ئەویانە سەبەب نەگبەت و غەمە
فڵان چت مایەی گرانی دەوێ
زینایە باعیس وەبا دەکەوێ
بۆ «مَوتیعەرەبی» دوعا و سەدەقەی جاری
باعیسە بۆ عەفو حەزرەتی باری
«وَقَدْ فَسَّروا للّذی وَعیعەرەبی»
«لَيْسَ للانسان ٳِلّا ما سَعیعەرەبی»
«مَنسوخة فی شرعِنا القويمعەرەبی»
یا بووگە بۆ قەوم مووسا و ئیبراهیم
ئەمما ئوممەتی حەزرەت مەرحوومە
دەرحەقیان ڕەحمەت خودا مەعلوومە
یا بۆوە مەییت لێی ناوێ خائیب
«ٳذ النّاوی لَهْ عَنْهُ كالنائِبعەرەبی»
بۆ وسوولی ئەو نەفع و سەوابە
حەدیس و ئەسەر زۆرن وریا بە
لە دوو قیسمەکان قیسمی سانیمان
ئەمەتە بێرین هەموومان ئیمان:
حەق خالیقی فیعل عیبادە یەکسەر
ئەر کوفر ئەر ئیمان، ئەر خەیر ئەگەر شەڕ
لە حەددی ئیمان کوفریچ هەم بزان
یانی: «الكفرُ عَدَمُ الٳيمانْعەرەبی»
خەیر «ما يَصْلُحْ بِهْ حالُ الرَجلِ، ٲوْعەرەبی
يرغَبْ فيه الكُلّعەرەبی»، شەڕ خیلافی ئەو
کوللی واحیدێ لەمانە هەردوو
«إِما مُطلقّ أو مُقَيَّدُعەرەبی»
«مرغوبّ فيهِعەرەبی» وْ «عَنهُ بالمرّةعەرەبی»
یا بۆ یەکێ خەیر بۆ یەکێ شەڕە
خەیر ئوخرەوی هەس بۆت بکەم بەیان
وەک نەجات لە نار، دخوولی جینان
موشاهەدەی نوور جەمالی ئەحەد
موتاڵەی کەمال جەلالی سەمەد
ئەو نەوعی کەوا دونیەوییەیە
چوارن، یەکێ نەفسانییەیە
ئیمان و حوسنی ئەخلاق و حیکمەت
شەجاعەت و جوود، عەدالەت، عیففەت
دووەم جیسمانی هەروەکوو سیححەت
جەمال و توولی عومر و عیبادەت
سێیەم خاریجی وەبێ قیل و قال
وەک ئەهل و نەسەب وەک جاهـ و ئەموال
چوارەم جەمعە، زەریف بیدە دڵ
«بَيْنَ الاسبابِعەرەبی» خاریج و داخڵ
وەک ڕوشد و دەوام تەسدید و تەوفیق
«كذالِكَ الشَرّعەرەبی» تەقسیم بەو تەریق
«لَا حَوْلَ وَلا قوَّةَ إلّاعەرەبی»
بالله الباریِ العلیّ الأعْلیعەرەبی
مِنْكَ بكْ مَعَكْ فيكْ إلَيكَ السَّيْرْعەرەبی
فَقِنا الشّرورْ وَأوْلِنا الخَيْرْعەرەبی
و ارزُقْنا صَبراً عَلی بَلائِكْعەرەبی
وَحَمْداً رِضیً علی قضائِكْعەرەبی
أغْنِنا فَضْلاً عَمَّنْ سِواكاعەرەبی
أعْطِنا كُلّا مَنَّ لِقاكاعەرەبی»
ئەمتە کە زانی لەم سەر تا ئەو سەر
ئەمجار بزانە ئیمان بە قەدەر
«إسْتَلْزَمَ العلمَ بِتوحيدِ الذاتعەرەبی
كَمَا استلزمَ العِلمَ بالصِّفاتعەرەبی
و بكَمالِ الصنع و الأفعالعەرەبی
وَ بأنّهُ إليهِ المآلعەرەبی»
ئەو وەختە کە خۆت ئە گوناح دەخەی
لەوێ و دوایچ تا تەوبەی لێ دەکەی
جەوازی نییە هەم مەنێرە سەر
ئیحتیجاج کردن بە قەزا و قەدەر،
«سَبَق فی العلمعەرەبی» بۆ وە دەسم برد
«كُتِبَ فی اللوحعەرەبی» منیچ بۆ وەم کرد
دەفتەری عیلم و لەوحت لەبەر بوو؟!
غەمت هەر جەهلی ساحیب دەفتەر بوو؟!
گروفتاری نەفس ئەممارە خۆتی
شەل و پەت دەکەی هەی شێتی پەتی!
جائیزە بەعدەز تەوبە بدەی دەم
ئەمما بە ئەدەب هەر وەکوو ئادەم