٥
بیرا قەدەرێ...
ئەڤ بیرا کۆ جەلادەت بەگ نها ل بەرێیە، دێ ببە بیرا قەدەرێ -هەروەکی کۆ رۆشەن خانم، جار ب جار، دبێژە. ئەڤ بیر ئێ د ناڤ دەمەکە کورت دە قەدەرا تەرەس ئا نەچاریێ بقولپینە سەر هەین و رەحەتیێ. ئەڤ ئێ، نها، پشتێ بیسکەکێ، ئاڤ بەردە عەردان و ژیان بدە پەمبوو. بیر ئاڤە؛ ئاڤ کاهنی و گەشییە؛ گەشی ژیانە. پەمبوو دێ ب ئاڤێ گەش بن.
جەلادەت بەگ جخارەیەکە نۆ ژ پاکێتا خوە دەردخە و ڤێدخە و ئەو ل بیرێ، ل ئاڤا بیرێ دنهێرە. ساعەت هەشت و نیڤێ دانێ سبێ یێ ١٥-ئێ تیرمەهێیە. دنیا گەرم، زەلال و ڤەکرییە، ل ئەسمێن تو عەور ناخوین، ئەسمان چکی شینە. ب تەنێ جارنا تەیرن و رەفێن تەیران دفرن. ژ دوور ڤە، ژ گوند دەنگێ زارۆکان تێ. جەلادەت بەگ و سەرپالەیێ وی هەسۆیێ قادۆ دێ ئیرۆ، ئاڤ بەردن عەردان. عەرد د ناڤ کەسکاهیەکە بێپایان دە نە. سەرانسەر کەسکاهییە. پەمبوو سەری هلدایە، شتل مەزن بوونە، شقل درێژ بوونە و ب پەلێن کەسک و مەزن هاوردۆر ڤەگرتنە. رەنگێ چیکی کەسک و یێ چیکی شین عەرد و ئەسمان گیهاندنە هەڤ.
د ناڤ ڤان رەنگێن گەرم دە، ئیرۆ، ئاڤ ئێ ژ بیرێ دەرکەڤە، بهەرکە و خوە ب جۆیێن بچۆک، ب شتلان بگهینە دا کۆ رەنگێ کەسک بقولپە سەر رەنگێ قەرقاشی سپی یێ پەمبوو. ئیرۆ گرینگە. لۆما جەلادەت بەگ ب هەڤالێن خوە رە نەچوویە سەید و نێچیرێ و ئەو هاتیە سەر زەڤیان.
- ئەم ئێ ئیرۆ پشتا فەلەکێ بشکینن، جەلادەت بەگ ژ جخارا خوە چەند نەفەسان دکشینە و دبێژە، ئیرۆ ژین وێ گەش بە.
- میرێ من تو دزانێ، سەرپالەیێ کۆ ل کێلەکا وی سەکنیە، دبێژە. تو دزانی، لێ ئەگەر ئەز بووما، ئەز ئێ بسەکنیاما.
- نا هەسۆیێ برا، نا. مە وەخت نینە. ئەم دڤێ ئاڤێ بەردن. ب ئیزنا یەزدانێ پاک تو تشت نابە.
- حوسێن بەگێ ئیبیش ژی دۆ ئێڤارێ هاتە گوند و ئەز تەمی کرم کۆ ئەز ژ میرێ خوە رە ببێژم؛ بیر نە قایمە...
- ئەز پێ رە پەیڤیم، ڤێ سبێ ئەم ب هەڤ رە هاتن. ئەو چوون سەیدێ، ئەز مام... نا، نا تشتەکێ نابە، ئەم ئێ مۆتۆرێ بشخولینن...
تەڤی کۆ من وەلێ دگۆت، ئەز ب گۆتنا خوە نە باوەر بووم. لێ من، ژێ پێ ڤە، تو چارە ژی نین بوو. مە ئاڤ دڤیا، پەمبوویان ئاڤ دڤیا. ژ بەر سەبەبێ کۆ تو و خوەندەڤانێن رۆمانێ ئێدی باش دزانن، من دەست ب چاندنا پەمبوو کربوو... بەری کۆ ئەز دەست ب چیرۆکا چاندنا پەمبوو بکم، من دل هەیە کۆ ئەز باڤێ خوە ب بیر بینم و سەبەبەکە دن ژی ببێژم.
رۆژەکێ کۆ هنگێ ئومرێ من نە زێدەیی دەهان بوو، ل ستەمبۆلێ، ل بەخچێ مالا مە، ل کێلەکا بیرێ، باڤێ من بانگ من و کاموران کر. ئەم چوون نک وی. دانێ ئێڤارێ بوو. وی ژ پورتاقالێن کۆ دیا من ئا دلسۆز ژێ رە قاشلاندبوون، هنەکی دان من و کامۆ. مە ئەو خوارن. پاشێ ژی، وێ دەستێ خوە ئاڤێت ریها خوە، پێ لیست و ل مە ڤەگەریا و گۆت، «کورێن من، من ل وە شیرەتەک هەیە...» مینا نها تێ بیرا من، پشتێ کۆ وی وەها دەست ب گۆتنێ کر، وی سەرێ خوە بەر ب داران کر و ب قاسی چەندەکێ ل داران و پەلێن وان ئێن کەسک نهێری. ئەو دفکری. پشتێ کێلیەکە درێژ، ئەو دیسان ل مە ڤەگەریا و وی گۆت، «زارۆکنۆ، ئەڤ شیرەتا من ل گوهێ وە گوهار؛ هوون بن، تو جاری ل بەر دەریێ دەولەتێ مەبن قوول، مەبن مەهکوومێ دەولەتێ، مەبن لالا پاشایێ کۆ ب پەرەیێن دەولەتێ زکێ خوە مەزن کریە، لێ د ئەینی وەختی دە مەهکوومێ وێیە... بلا تو جاری منەتا دەولەتێ ل سەر وە نین بە... ڤێ شیرەتا من ژ بیر مەکن.»
ژ بەر ڤێ شیرەتا باڤۆ بوو کۆ ئەز تو جاری نەبووم مەموور، من نانێ دەولەتێ نەخوار و ژێ تشتەکی داخواز نەکر. نە ژ ئۆسمانیان، نە ئالمان و فرانسزان، نە ژی ژ عەرەبان. تو جاری. دەوسا ڤێ یەکێ، من کار و شخولێن دن کرن. ئو د پایزا ئومرێ خوە دە ژی، ژ بۆ دەبار و پێشەرۆژا زارۆیان، من دەست ب چاندنیێ کر.
نها ئەم ڤەگەرن سەر زەڤێ، چاندن و پەمبوو... گوندێ هێجانێ نێزیکی شامێ بوو، ب هێسانی مرۆڤ دچوو و دهات. عەردێن گوند ئاڤی و ببەر بوون. گاڤا من بریارا خوە یا چاندنیێ دا، پەمبوو د هەشێ من دە بوو. پەمبوو هێ نۆ کەتبوو سووریێ و هەرکەس ب کارێ پەمبوو رادبوو -ژ بەر کۆ تێ دە پەرە پر بوو و کارەکێ پاقژتر بوو. من نە ژ چاندنیێ، نە ژ پەمبوو فاهم دکر. لێ نە خەم بوو. ما ئەز، ژ بۆ گۆتنێن کوردی یێن ژبیربوویی، ب رۆژان، ب مەهان، گوند ب گوند، نەدگەریام؟ ما من ل کال و پیر، دەنگبێژ و چیرۆکبێژان گوهداری نەدکر؟ ما ب ڤێ تەرهێ، ئەز نەبووم هۆستایێ نڤسینا زمانێ بریندار؟ هەروەکی وێ، ئەز ئێ ب کارێ پەمبوو ژی رابووما و ئەز ئێ هینی وێ بووما. من کتاب، ئانسیکلۆپەدی، کۆڤار و رۆژنامەیێن ل سەر بابەتێن چاندنێ و پەمبوو خوەندن. ئەز ل گوندان گەریام. من ل پالە و رێنچبەران گوهدارێ کر، ب ئاغا و بەگان رە ل سەر زەڤی و عەردان گەریام. ب رۆژ و شەڤان، هەفتە و مەهان، ئەز ل گوند، ل سەر عەردان مام. وەلێ، ب ڤی ئاواهی، ئەز دکارم ببێژم کۆ ئەز هینی کارێ خوە یێ نۆ بووم.
مە تۆڤێن هەری باش ئێن پەمبوو هلچاندن؛ ئاکالا، گ. هەرباسیەوم ئا لنێ. ئەڤ تۆڤ زەخم، قایم و ب بەرەکەت بوو، ژێ باش بەر دهات هلانین، ئەو نە ب تەنێ ل عەردێن ئاڤی، لێ ل عەردێن ب کیلتە و ناڤچەیێن هێنک ژی دهات. بەری کۆ ئەم تۆڤ بکن، مە عەردێن خوە، باش، جۆت کرن، گیاژەنگ ژێکرن، مە عەرد حازر کرن. مەها ئادارا ١٩٥١ -ئان، ژ هەفتا ددویان حەتا داویا مەهێ، مە تۆڤ چاندن. ژ بەر بەختێ چێ، وێ زڤستانێ دنیا نە هشک بوو. باران هەبوو و بیهنا نەرماهیەکە خوەش ژ عەردان دفووریا. هەوا تو جاری نەکەت بنی ١٠g ئو پشتێ سێ چار هەفتان، شتلێن پەمبوویان، هێدی هێدی سەرێ راکرن. ژین ب وان تۆڤێن کۆ مە چاندبوون، کەتبوون، ل هەر ئالیێ زەڤیان زیل ددان. ئەز د ناڤ زەڤیان دە، ب کێفخوەشی، دگەریام. شتلێن زراڤ، درێژ و نارین مەزن دبوون؛ دەهـ جم، پانزدە، بیست، سی، چل، شەست، هەفتێ... پەمبوویان مینا زارۆکەکێ قام ددان. بارانا مەهێن ئادار، نیسان و گولانێ گەلەکی ئالیکاری کر. دنیا ژی، پر خوەش و ب دووزان، رۆژ ب رۆژ گەرم دبوو. شاخ و چقل ژێ دەرکەتبوون و د رۆژێن پێشین ئێن تیرمەهێ دە پەلان ژی دەست پێ کر و بشکۆڤین. د ناڤ چەند رۆژان دە، ژ نشکەکێ ڤە، زەڤی، سەرانسەر، بوون کەسک. خوەدایۆ ئەو چ خوەشی بوو! دیلانا رەنگێ کەسک بوو...
لێ تشتەکێ، هنەکێ، بیهنا من تەنگ دکر؛ ژ هەزیرانێ حەتا ناڤەندا تیرمەهێ هیچ باران نەهات. هەکە هنەکێ باران بهاتا، رەوش ئێ هین چێتر بوویا. لێ دنیا پر گەرم، ڤەکری و زەلال بوو. باران و ئاڤ دڤیا. مەهێن تیرمەهـ و تەباخێ، مەهێن هەری گرینگ ئێن پەمبوویان بوون. وان سەراڤ و ئاڤدان دڤیا. هەکە ئاڤ هەبوویا، مە دێ بکاربوویا ژ هەر دارێ کێمانێ بیست قەپووشک هلدا. هەکە بەختێ چێ دەوام بکرا، مە دێ حەتا سی قەپووشکان ژی هلدا. نها، بێ ئاڤ، مە دکاریبوو د هەکتارەکێ دە سەدووهەشتێ-دوسەد کیلۆ پەمبوو رابکرا، لێ هەکە ئاڤ هەبوویا هەژمار ئێ دەرکەتا پەنجسەد-شەشسەد کیلۆیان. تو دزانێ، باڤ و کالان گۆتیە؛ کەن ژ دلێ گەش، باران ژ ئەورێ رەش تێ. وێ مەها تیرمەهێ، هەردو ژی، گەلەکی، ژ من و ژ زەڤیان ب دوور بوون.
لۆما مە دەست ب کۆلانا بیرێ کر. ب لەز و بەز. زووترین وەخت، مە ئاڤ دڤیا. ژخوە عەرد ئاڤی بوو، مە بیر ڤەدا و ب هێسانی ئاڤ پەیدا کر. لێ مە دڤیا ئەو ب زەڤیان ژی بگهاندا. لۆما مە جۆ ڤەدان، ئەرق چێکرن، ماکینە و مۆتۆر ئانین و ب بیرێ ڤە کرن. بیرا مە یا ئارتەزیەنی تەمام بوو. ماکینە و مۆتۆرێن مە پر ب قووەت بوون. گەلەکی پەرێ مە چووبوو، لێ مە شخول ژی سەراست کربوو. لەز و بەزا مە رۆشەن ترساندبوو. لۆما ژی وێ ناڤێ بیرا مە یا نو کربوو «بیرا قەدەرێ...» ما کێ دزانیبوو کۆ ئەو ئێ، ب راستی، ببوویا بیرا قەدەرێ!
کێمانیەکە بیرێ مابوو؛ مە دیوار قایم نەکربوون و گاڤا مە ئاڤ بەردا، بیر دکاریبوو، هەر گاڤ، هلبوەشیا. هۆستەیێ کۆ دێ دیوار قایم بکرنا، نەخوەش کەتبوو و نکاریبوو بهاتا. وەخت ژی ل مە پر تەنگ بووبوو. یا مە دێ ئاڤ بەردا و قەدەر بگوهەرتا، یان ژی نا، ئەم ئێ ب قەدەرا خوە رازی بوونا...
- هوسۆ مۆتۆرێ بشخولینە.
- میرێ من... ئەم نەپێن؟
- نا، مە وەخت تونە، ئەم نکارن بپێن، تو دەست پێ بکە...
پشتی هەولدانا چەند جاران، سەرپالە مۆتۆرێ دشخولینە. مۆتۆر، ب دەنگەکێ گور، دەست ب شخولی دکە. ئاڤ هلدکشە، دەنگێ ئاڤێ تێ. جەلادەت بەگ، کێفخوەش، تێ نک مۆتۆرێ و ئەو ل مۆتۆرێ و ئاڤا کۆ تێ، دنهێرە... ئاڤ تێ، ئاڤەکە بۆش، زەلال و هێنک. ئەو جخارەیەکە دن ڤێدخە و ل کێلەکا مۆتۆرێ، سەر بیرێ، ل سەر تۆتکان، رۆدنە.
ئاڤ؛ کاهنیا ئومر و ژینێ.
- بنهێرە، بوو، بوو، مە ب سەر خست... پشتێ هەفتەیەک -دەهـ رۆژان، بەژنا پەمبوویا دێ بگێهێ ئەسمانان...
ژ کێفا جەلادەت بەگ رە پایان نینە. ژ ئەرق و جۆیان، ئاڤ، هێدی هێدی، خوە ب زەڤیان دگهینە.
عەردێن زوها دێ ئاڤێ ڤەخون، رەهێن پەمبوویان ئێ گەش بن. بەلێ، بوو...
لێ ژ نشکەکێ ڤە، دەنگەکێ کوور و گران ژ بیرێ تێ. چ بوو؟ چ دقەومە؟ جەلادەت بەگ هنەکێ خواری بیرێ دبە، لێ ئەو تشتەکێ نابینە. مۆتۆر ژی، ژ نشکەکێ ڤە، دسەکنە. لێ ئەو دیسان دەست ب شخولی دکە. دیسان مۆتۆر دشخولە و ئاڤێ دکشینە. جەلادەت بەگ، ب کەن، جخارا خوە دکشینە. لێ هێ جخارە د دەڤێ وی دەیە، ئیجار، دەنگەکێ گورتر و بەرزتر تێ. و تەڤی دەنگ، ژ مۆتۆرێ ژی دەنگێ تەقینەکێ تێ.
- میرێ من، میرێ من، سەرپالە دقیرە، میرێ من خوە بدە ئالی.
جەلادەت بەگ ناگهە کۆ خوە بدە ئالی، هێ ئەو رانەبوویە سەر پیان، ئەو ئالیێ بیرێ کۆ جەلادەت بەگ و مۆتۆر لێ نە، هلدوەشە. پێشێ جەلادەت بەگ و د پەی رە ژی مۆتۆر، ب لەزا برووسکێ، گێری بیرێ دبن.