١

ئەو، قەهرەمانێ رۆمانا بیرا قەدەرێ، ل بەر ماسێ رۆنشتیە و دەستێ خوە درێژی کامەرایێ دکە. رۆیێ وی ترش، ئاورێ وی سارە. وی دەڤێ خوە ڤەکریە، تشتەکێ دبێژە. چ؟

کی دزانە؟ هەیە کۆ ئەو دبێژە؛ بەسە، بەسە ئێدی، ئەڤ فۆتۆگرافێن کۆ دبن شاهیدێن ژینا من، ئێ حەتا کەنگی ل پەی من بن و مینا سیا من هەر ب من رە بن؟

هەیە کۆ ئەو دبێژە؛ بەسە، بەسە بکشینن، ئەز وەستیامە، من تاقەت نینە، دەڤ ژ من بەردن، بهێلن، ئەز هنەکێ بیهنا خوە بەردم، هنەکێ ب تەنێ بمینم.

هەیە کۆ ئەو وەها دبێژە؛ بەسە، ژ بۆ یەزدانێ پاک، بەسە، ما ئەڤ کامەرا، فۆتۆگراف و فۆتۆگرافکێشی ژ بۆ من و ئومرێ من ئێ پەرەگەندە ئیجاد بوویە؟ ما هەر گاڤا کۆ ئەز داڤێژم ئێ ببە فۆتۆگرافەک؟ ما وە دل هەیە کۆ هوون ب فۆتۆگرافان ژینا من، ژ نۆ ڤە، ڤەژینن؟ ما هوون چما ژ من ناپرسن کا ئەز دخوازم؟

وی دەستێ خوە بەر ب کامەرایێ و کەسێ کۆ فۆتۆگراف دکشینە، کریە و دقیرە. ژ فۆتۆگرافێ دخویە کۆ ئەو ناخوازە ئەڤ فۆتۆگراف بێتە کشاندن. لێ فۆتۆگرافکێش پێ ل قومچکا کامەرایێ کریە، د ناڤ کێلیەکێ دە، هونەرا نەمریێ ب جیهـ هاتیە، فۆتۆگراف هاتیە کشاندن. ئێدی جەلادەت بەگ چ ژی بکە ڤالایە.

ئەو ل بەر ماسێ رۆنشتیە. خوەندەڤانێن بیرا قەدەرێ ماسێ دناسن؛ ماسەیەکە بچۆک، هنەکێ درێژ، بەسیت. ل سەرێ کاخز، دەفتەر، کتاب و کۆڤار تژی. مینا هەر جارێ دەفتەرەکە مەزن و درێژ ڤەکرییە، پێنووسەکە رەش و درێژ ل سەر رۆپەلێن ڤەکرییە. چەند هەژمارێن هاوار-ێ ل کێلەکا دەفتەرێ نە. ماسە مینا خوەیە. لێ هن تشتێن نو ل سەر ماسێ نە؛ شووشێیەکە درێژ ئا کۆنیاکا یەونانی مەتاخا یێ، قەدەهەکە نیڤتژی، خوەلیدانکەکە تژی، پاکێتەکە جخارێ یا لەکی سترایک، قوتیەکە کبریتی و دەمانچەیەک.

بەلێ، دەمانچەیەک ژی، دەمانچەیەکە رەش و درێژ.

هەیە کۆ ژ بەر ڤێ بەرگەهێ، ئەو ئەجزە و ناخوازە فۆتۆگرافکێش پێ ل قومچکێ بکە. کی دزانە؟

رۆ، پۆر، جل و بەرگێن وی ژی تەڤیهەڤن. پۆرێ وی یێ کۆ هەرتم بەر ب پاش شەهکرییە، نها، د ڤێ فۆتۆگرافا ١٣ -ئان ئا رۆمانا بیرا قەدەرێ دە تەڤیهەڤە. ریها وی هاتیە و زێدە بوویە، سمبێل درێژترە. چاڤێن وی د کۆرتێ دە نە، قەرمیچۆکێن ئەنیا فرەهـ و یێن بنچاڤان، نها، کوورتر و پرترن. هەرچی جل و بەرگن، ب تەنێ کراسەکێ درێژ ئێ سپی دخویێ. ب تەنێ ئەو لێیە. ب تەنێ د ڤێ فۆتۆگرافێ دە، مەرڤ جەلادەت بەگ بێ گۆملەگ، بێ کراوات دبینە. قومچکێن پێشی یێن کراس، حەتا بەر زکێ وی، ڤەکرینە. پرچێن سینگێ دخوین.

هەیە کۆ ژ بەر کراسێ کۆ ئەو دەستێ خوە درێژی کامەرایێ دکە و دخوازە رێ ل کشاندنا ڤێ فۆتۆگرافێ بگرە. کی دزانە؟

هەر چ بە ژی، جەلادەت بەگ ژ ڤێ فۆتۆگرافێ ئەجزە. بێیی کۆ هایا وی ژێ هەبە، فۆتۆگرافکێش ڤی فۆتۆگرافی دکشینە و وێ کورتەدەمێ ژی دکە نەمر. ڤێ وێنێ ئەو بێهازرێ «پێگرتیە.» وێنە هن ئالیێن وێ یێن شەخسی کۆ زێدە ناخوین یان ژی نایێن زانین، نیشان ددە. دەمانچە ل سەر کۆڤارانە، «هاوار» و دەمانچە ب هەڤ رە نە. شووشا درێژ ڤالایە، کۆنیاک هاتیە ڤەخوارن. جخارا لەکی سترایک ژ یێن بەسیت و ئەرزانە. خوەلیدانکا تژی دەما بهوری و جخارێن بێهەژمار یێن کشاندی نیشان ددە. مرن، فکر، نڤیسین، ئافرین، خەون، خەیال، بیهنتەنگی، ئەسەبیەت، تەنێتی، سەبر، داخواز، هێڤێ و بیرانین ل سەر ماسا جەلادەت ئالی بەدرخانن.

هەیە کۆ گاڤا ئەڤ فۆتۆگراف تێ کشاندن، جەلادەت بەگ ل ڤان تشتێن کۆ ژیانا وی راپێچانە، دفکرە و لۆما ناخوازە کۆ کەس وی ئەجز بکە. ئەو دخوازە ب تەنێ بمینە، د ناڤ فکر و گومانان دە، ب سەرێ خوە بە. هەیە کۆ ئەو تشتێن ل سەر ماسا وی هوزوور و ئارامیێ ددنێ، د وان دە ئەو ئابادینێ و ئەبەدیەتێ دبینە؟ هەیە کۆ تەنێتی و تێکبەرێن تەنێتیێ، پێنووس، دەفتەر، کۆنیاک، جخارە و بێدەنگیا شەڤێ، خەون و خەیالێن وی تینن پێ و ژیانەکە دن ئا تایبەتی یا وی، ب تەنێ یا وی، ئاڤا دکن؟ هەیە کۆ ئەو پێنووس، ئەو دەفتەر، شووشە، ئیستکان و خوەلیدانک ب هەزاران، سەدهەزاران پێلێن کۆ د هوندر و روهێ وی دە رادبن، هێدی هێدی، ئاش دکن؟ هەیە کۆ ئەو دەرمانن؟ هەیە کۆ ب ئالیکاریا وان، ئەو مینا تەیرەکێ دکەڤە ناڤ عەور و ئەسمانێن دەور و دەورانان، وەختان ل هەڤ تینە، ژ هەڤ دکە، وان دنەقشینە و ژ وان، مینا وێنەیێن ڤێ رۆمانێ، وێنەیێن تایبەتی دەردخە؟ هەیە کۆ ئەو هەول ددە، ل وەلاتەکێ غەریب، د ناڤ تەنێتیەکە سادە دە، ببە هۆستایێ خەون و خەیالان؟..

کێ دزانە؟