ئیمارەتی ئەیووبیی جزیرە
لە ئەساسدا تا ساڵی ٦٤٣ هـ دەوامی کرد. مەرکەزی میافارقین بوو و لە زەمانی ئەلموزەففەری غازیدا بە دەس مەغۆلەوە لە ناو چوو. بەڵام لە بەعزێ شارانی جەزیرە و کوردستاندا بەقایای ئەیووبی هەر مابوو و حەتتا لەمانە ئیمارەتی حەسەنکێف تا عەسری دەهەمی هیجریش دەوامی کردووە.
موتالەعەیەکی عوموومی
سەڵتەنەتی ئەیووبی کە لە سەر میراتی خولەفای فاتیمی و ئەتابەک دامەزرابوو، بە ڕەغمی هوجوومی یەک لە دوای یەکی ئەهلی سەلیب، لە دەوری سوڵتان سەلاحەددین و مەلیک عادڵ و مەلیک کامیلدا شەوکەتێکی تەواوی بوو. لە دەوری مەلیک عادڵی دووەمدا بێ‌ئیدارەیی و سستی، بێ‌هێزی کرد. بەڵام مەلیک ساڵح نەجمەددین ئەیووب بە ئەزیەت و کوێرەوەرییەکی زۆر، نیهایەت غەلەبەی بە سەر بەعزێ ئومەرای بێ‌ئیدارە و تەمەعکار و موفسیددا کرد و بە دەرجەیەک ڕەونەقی پێشووی دایەوە بە حکوومەتی توورانشاهی کوڕی. ئەگەر بە سەبەبی شیددەتیەوە تووشی عوسیانی لەشکری مەملووک نەبوایە، مومکین بوو خزمەتێکی گەورەی ئەم حکوومەتە بکا، چونکە سەردارێکی مومتاز بوو.
فەعالیەتی سەلاتینی ئەیووبی، تەنیا لە مەیدانی شەڕدا نەبوو، بەڵکوو لە مەیدانی عیرفان و عومران و ئیقتیسادیاتیشدا ئاسارێکی گەورە و بەناوبانگی بەجێ هێشت. لەگەڵ ئومووری زەراعەت و ڕێک‌خستنی ئوسوولی ئیسقادا زۆر خەریک بوون. لە زەمانی خۆیاندا بۆ تەشویق و تەسهیلی ئیش و کاری تیجارەت، گەلێ موعاهەدەیان لەگەڵ حکووماتی ئەورووپادا کردووە.
ئۆردووی ئەیووبی دوو بەش بوو: لەشکری خاسە (مەملووک)، لەشکری ئومەرای تابیعە؛ ئەم نەوعە تەشکیلاتە بە گوێرەی ئەو زەمانەوە زۆر باش بوو و لەگەڵ واریداتی حکوومەتدا موتەناسیب بوو. لەشکری مەملووک کە هەمووی عەبدی بە پارە کڕاو و تەربیەکراو بوو، بە فیکرێکی عەسکەری هێنرابووە وجوود، لە ئیبتیدادا وەکوو لەشکری تورکی عەباسی و یەنیچێری عوسمانی، زۆر باش بوو و گەلێ خزمەتی کرد، بەڵام وەکوو ئەمسالی، لە دەوری زوعفی حکوومەتدا بوو بە میقرۆبێکی موهلیک و نیهایەت بونیەی حکوومەتی تووشی نەخۆشی ئینقراز کرد.
دەوری سەڵتەنەتی ئەیووبی بۆ عالەمی ئیسلام، بناغەیەکی بەقووەتی پێشکەوتنی دانا. لە هەموو لایەکەوە عولەما و موتەخەسیسینی مەشهوور، ڕوویان کردە سەرای سەلاتینی ئەیووبی و حورمەت و عیزەتێکی زۆریان دی. بۆ عیرفان و عومرانی مەملەکەت زۆریان خزمەت کرد. ئوسوولی ئیدارە و کۆکردنەوەی ڕسوومی حکوومەت هێنرایە ژێر قاعیدەیەکی مونتەزەمەوە. ئاداب و مەراسیمی سەرای حکوومەت و عینوانی ڕەسمی، تەنزیم کرا. ئوسوولی ئیمارەت (دەرەبەگی) لە مەملەکەتی ئەیووبیدا زۆر تەرەقی کرد و ئەم ئوسوولە بە واسیتەی ئەهلی سەلیبەوە داخڵی ئەورووپاش کرا. زۆر ئوسوول و مەراسیمی شوالیەی ئەورووپا لە ئەساسدا لە ئوسوولی دەوری ئەیووبی وەرگیراوە. مەسەلەن ئارمەی خانەدان لە A و Bیەکانەوە ئیقتیباس کرابوو.