جگەرخوین – دەنگبێژێ راستیێ و ئازایێ

ناڤێ جەگەرخوین، ناڤێ هۆستێ خەبەرا، خودانێ لەوازێ شیرن ل هەرچارتەرفێ کوردستانێ، ژ رۆژهلاتێ گرتی هەتانی رۆئاڤائێ، ژ شمالێ هەتنی جانووبێ ناڤا خوەندەڤانێ کوردادا خوەش ئەیانە. شعرێد وی بوونە ستران و ناڤا جمەتێ دگەرن. خۆرت و قیزێ کوردایە نوو بشکڤی نڤیسارێ شاعیر ب دەڤکی هین دکن، بیر و باوەرییا خوە، ملەتپەروارییا خوە ب وان شعرا تام دکن و ب خوە ژی دبن جەگەر ب خوین. تونە جڤینەک یان ژی ئێڤاریک، ل کو شعرێد هلبەستڤانێ کوردایی ناڤ و دەنگ نەئێنە خوەندنێ.

ناڤێ جەگەرخوین ناڤا کوردێ سۆڤێتدا ژی عەیانە.

ئیرۆ وەلاتێ سۆڤێتدا -وەلات، کیدەرێ زختی و زۆردەستی، نەوەکهەڤبوون و کۆلەداری ژ بنیاتێ هاتییە رووخاندنێ، کیدەرێ ب سەدا جمەت ئازایی و سەربەستییا خوە دەستانینە، پارەکە جمەتا کوردا تەڤی وان جمەتێد برا چاندا خوەیە ملەتییێ پێشدە دبە، ب تاریق و لیتێراتوورا خوەیە کەڤنار دبە ناس و ب هزکرن، ناڤێ جەگەرخوین دوەکلینە ویڤا کوبار دبە.

زارۆکێ کورد ل ئەرمەنیستانێ، مەکتەبڤانێ کۆما چارا گاڤا پەرتووکا خوەیە دەرسێ «زمانێ کوردی» ڤەدکن، شعرا جەگەرخوین «خوەندن» دخوینن. ئەوانا دەنگێ هلبەستڤانێ شۆرشڤان دبێهێن، دەنگێ نالینا دلێ وی–بۆنا حالێ وەلێت، گازییا وی، کو خۆرت و قیز باش بخوونن، چمکی:

سال ب سال مەکتەبڤانێ کوردێ سۆڤێتێ دها نێزیک و هوورگلی ناسییا خوە ددنە ئەمرژیئین و بیر–باوەرییا هلبەستڤانێ هزکری. ئەوانا ل دەرسخانا v–vi-دا ناڤا پەرتووکا دەرسێیە «لیتێراتوورا»–ئێدا سەر جەگەرخوین دخوونن، کو «زارۆتی و خۆرتانییا جەگەرخوین حالەکی گراندا دەرباسبوویە. ژ چووکتییێ خوە گەلەکی ب خوەندنێ گرتییە، لێ ئەوی نکاربوویە خواستنا خوە ماسەر بکە، چمکی بۆنا وێ یەکێ مەجال لازم بوونە».

شاگرت ژ وێ پەرتووکێ دەرهەقا وێ رەڤێ و چەتنایێ پێ دهەسن، کیژان هلبەستڤان خۆرتانییا خوەدا دیتییە. ئەوانا دخوونن، کو تەڤی وێ هەسیرییێ، ئێش و لێدانێ رکا شەرکارییێ، ملەتپەروەرییا کوور دلێ شاریدا سست نەبوونە، ئاگرێ گومانێ بۆنا ئازایێ هەل دها گوربوویە و لەما ژی شێخمووسێ ژ گوندێ هەسارێ بوویە دەنگبێژەکی جەگەر ب خوین. ل پرتووکا دەرسخانا v–vi–دا ئەوانا دخوونن: «جەگەرخوین چاوا شاعیر، چاوا شەرکارێ مقابلی ئیمپێریئالیزمێ، کۆلۆنیئالیزمێ و زۆردەستییێ تمێ ژ ئالییێ جمەتە کوردادا هاتییە هزکرنێ. ئەو توجارا ژ دژمنا نەترسیئایە، توجارا ژ شەرکارییا جمەتێیە گران خوە شووندا نەگرتییە».

دو شعرێد جەگەرخوینە ئەیان: «کوردستانم کا» و «پەمبوێ مەیە، لێ ئەم تەزینە» ل ناڤا وێ پەرتووکا دەرسێدانن. حالێ ملەتێ کوردە بندەست و زێراندی ناڤا ڤان هەردو شعرادا ب فرەکی ڤدبە. مەکتەبڤانێ سۆڤێتێیە کورد، کو وەلاتێ خوەدا بندەستی و زێراندن نەدیتینە، ئیدی رند زانن کو کورد و کوردستان بن نیرێ نەهەقییێدا زارا–زارن، بن دەستی دەولەتێد کۆلۆنیئالیستدا تیش–تیشینە، پیرە–پیرە، و لەما جەگەرخوین دکە گازی، دکە هەوار:

سەرپێهاتییا جەگەرخوین –ئەو سەرپێهاتییا ملەتێ مەیە: کەسیبی، زولم و زۆری، حەبس و لێدان، وەرگوهێزی و مهاجری. لێ تەڤی ڤان گشکا –سەربلندی و کوباری، مێرخاسی و ئەگیتی، هیڤییا بێشک– ب شەرکاری بگهیژە ئارمانجا خوە. بیر و باوەرییا نڤیسارێد جەگەرخوین ئەو بیر و باوەرییا ملەتێ مەیە. ئای لاما ژی ئەوانا ئەوقاس ژ ئالییێ جمەتێ هزکرینە و ملەت وانا دپارێزە.

مەزنایا جەگەرخوین، چاوا رەوشنەبیر – مەرڤەکی خودانێ بیر و باوەرییا پێش، نەک تەنێ وێ یەکێدانە، گەلۆ ئەو چاوا حالێ ملەتێ خوە دکەوگرە، بۆنا ملەتێ خوە دکە هەوار و گازی. مەزنایا هەر فکردارەکی، ئوسا ژی مەزنایا جەگەرخوین ناڤا وێ یەکێدانە، وەکی ئەوانا ژ قالبێ ملەتییێ دەرتێن و ب فکردارییا خوەڤا دبنە هوومانیستێد مەزن، دەنگبێژێد هەموو ملتێد بندەست و زێراندی، ل کیژان قولبێ دنیائێدا ژی ئەوانا بڤن.

جەگەرخوین ب شعرێد خوەڤا پشتۆڤانێ ئازایێ و مەرڤهزییێ. ئەو نکارە دەنگێ خوە بلند نەکە، نەکە گازی بۆنا وان ئەفاتا، وان وەتەنهزا، یێد کو رابوونە شەرکارییێ ل ئافریقائێ، ئاسیئایێ، ئامێریکا لاتینییێدا، بۆنا وان ملەتا یێد کو مینا ملەتێ کوردا بن نیرێ نەهەقییێدا تێنە زێراندنێ. بۆنا ئینتەرناسیئۆنالیزم و مەرڤهزییا جەگەرخوین ملەتێد دنیایێ وێ نڤیسارێد شاعیر بخوونین، هژ وانا بخن و بڤن پشتۆڤانێ شەرکارییا ملەتێ کوردا. دەولەمەندە زمان و دیدەمێد بەدەواتییێیە نڤیسارێد شاعیر. ناڤا واندا ب ئاوازێد رەنگ – رەنگی فکردارییا ملەتییێیە پرقورنە دیهار دکە. تونە شیئێر، کیژانی ئەم بخوونن. کانییا زمانێ جەگەرخوین – زمانێ ملەتێ مەیە، چاڤکانی، کو شێلوو نەبوویە، ئاڤا وی زەلالە و دلێ کەسری هێسا دکە.

نڤیسارێ شاعیر بۆنا زانییارا و کوردناسا وێ بڤن ئەساسێ چەندک چەند لێکۆلاندنێ ئولمی. خەباتا ئولمییێ پێشن سەر «پۆئێزییا جەگەرخوینە باژارڤانییێ» سالا ١٩٦٦–ا ل یێرێڤانێ ژ ئالییێ ئینستووتا رۆهلاتناسییێ یا ئاکادێمییا ئولمایە ئەرمەنیستانێ هاتییە چاپ کرنێ. خودانێ ڤێ لێلۆلاندنێ ئۆردیخانێ جەلیل پەرتووکا خوەدا ئوسا ژی چل و دو شیعرێد شاعیرە هلبژارە نەشر کرییە. هەردو جلدێد جەگەرخوینە پێشن ئیدی زووڤا دەست نەدکەتن. بۆنا کو شعرێد ڤان هەردو دیوانا بکەڤن دەستێ خوەندەڤانێ سۆڤێتییێ، ئۆردیخانێ جەلیل ئەو شعر وەلگەراندییە سەر تیپێ رووسی. ئیرۆ ئەوانا بوونە ملکێ خوەندەڤانێ کوردێ سۆڤێتییێ.

سالەکێ شووندا هلبەستڤانێ مەیی هرکزی وێ بڤە هەیشتێ سالی. بۆنا ئەمرەکی هەیشتێ سالنە کێمە و نە پرە. نە کێمە، چمکی تەبیاتا «بێئیساف» بخوازی-نەخوازی یا خوە دکە. نە پرە، چمکی جەگەرخوین –شاعیر هێ جاهلە (گەنجە). گاڤا شعرێد وییە نوو نڤیسی دخوونی، دلکوتانا وییە ئالاڤی و هور، دبێهێیی. ئەوی هێ گەنجە، چمکی ئەفراندنێد ویدا بەخت و یازی، ئارمانجا ملەت. بێتاقەتی، ئۆفین و ئاخینا کالتییێ نە پێشێ شاعیرێ مەیی هزکرییە.

ئەز باوەرن، کو شاعیر هێ سالە سالێد درەژ وێ مە ب نڤیسارێد خوەیە گرانباهاڤا شاکە.

ئەز ل پیرۆزبایی ب مبارەکییێ ددمە شاعیر بۆنا چاپ بوونا دیوانا وییە ٦–ا و گومانم، کو ئەڤ دیوان ژی مینا دیوانێد جەگەرخوینە پێشن ژ ئالییێ خوەندەڤانا ب هزکرن بێ قەبوولکرنێ.

ئەز ژ هەڤالێ «رۆژا نو» را دڤێژم سەرفنیاز بن رووسپی بن، کو وە خزمەتا چاپ کرنا دیوانێد شاعیرێ مەیی ناڤ و دەنگ هلدایە سەر ملێ خوە، چمکی ب وێ یەکێڤا هوون ئالیکارییا مەزن ددن پێشداچوویینا لیتێراتوورا جمەتا مە.