٤- دمدم

وەختا هەفت سالێ وی تەمام بوون، گۆت کۆ: «بەسە، وەکی ئەز هاقا وەخت قاوەچیمە».

ئەوی هەفت سالا هەسپ چێراندن. رۆژەکێ هەسپێ خوە بر دەڤێ بەرێ، دینا خوە دایێ وێ کەری پەز وێ دەرێیە، گۆ: «خادێ زانە، ئەزێ لەزەکی هەڕم جەم وی شڤانی». چوو، دینا خوە دایێ، وەکی شڤان رازایە: شیرێ خوە دۆتیە، هەڤانا خوە دایە سەر دێڤ، بلوورا خوە ژۆردا دایە سەر. گۆ: «خادێ زانە، ئەز دەنگ لێ ناکم، رێنجبەرە، وەستیایە، برا خوە - خوە رابە». کێلەکێ روونشت، دینا خوە دایێ، وەکی مێشەک ژ پۆزێ شڤین دەرکەت. کەڤرەک پێشبەر بوو، ژ قولا بلوورێرا چوو کەتە هوندورێ کێڤر. لەزەکی سەکنی، دینا خوە دایێ، دیسا ئەو مێش ژ بنێ کێڤر

دەرکەت، قولا بلوورێرا هات کەتە پۆزێ شڤین. شڤان رابوو سەر خوە، گۆ:

- پە، من چ خەونەک دی!

خان گۆ: - خادێ خێرکە، تە چاوا دی؟

گۆ: - من خەون دی، ئەز سەر بەرا سپیرا، پرا هەفت چەڤیرا چووم کەتم ناڤا مالێ هانوون و قانوون.

خان خاپاند، گۆ: - کوڕۆ، گۆ، مالا تە ئاڤا بە، ئەڤا، گۆ، خەونەڕۆژکە تە منرا گۆ، کەسیرا گلی نەکە، وێ تە بکەنن.

ئەوی رابوو پەزێ خوە راکر، خان ژی رەڤۆیێ خوە تەرقاند.

خانرا دەرکەت جەردەکە گران، ئەڤێ جەردێ رەڤۆیێ وی تەرقاند.

خان پارا پەی جەردێ کەت، مەریک ژ جەردێ گرت، چەک و سیلحێ وی هلدا:

پێنجی مێر جەردێ کوشت، پێنجی ئاخترمە ئانی، لێ ملەکی خان فڕی.

خان ئەو رەڤۆ ئاخترماڤا تانی هەیاتا شا. شا سبێ زوو رابوو، دینا خوە دایێ،

عەجێڤەکە گران، گۆ:

- کوڕۆ، ئەڤ چ تەڤایە، چ عەجێڤە؟

شا خان ناس نەکر، خان وێدەرێ ژێرا سۆند خار، گۆ:

شا وی چاخی ناس کر، وەکی خانە، خولامارا گۆ:

ملەکی زێر ژێرا چێ کرن، ئوسا هزکرنا خادێ هەبوو، وەکی خوون و گۆشت ملێ ویدا هات.

شا دینا خوە دایێ، وەکی خان مێرەکی چێیە، گۆ:

- خان، گۆ، تو بڤە قرسەردار، دەست تالان - تووژاناکا بینە.

ئەو هەفت سالا بوو قرسەردار. چ مێرێ چێ دەستێ خوە بەر خوە هلددا، دانی دگیهاندە خوە. هەفت سالێ وی تەمام بوون، وەکی قرسەردار بوو. رۆژەکێ گۆ: «مالا من خراڤ نەبوویۆ، من شڤان خاپاند، ئەز ژی قە سەر وی کەڤریدا نەچووم، چکا چ هەیە، چ تونە؟»

گۆ: - شا، گۆ، هنە خالی بدە من، وەکی ئەز خوەرا بکم ستار، ئاڤایی.

ئوسا کر دوهێل، وەکی قولپا دەرزیڤا دەرباز بوو. بر چوو چارنکالێ وی کەڤری دۆرێ دا گەڕاندن، قێمیش نەبوو، وەکی سەرێ وی گرێدە، ئانی سەرێ وی دا سەر هەڤ، مخەک تێدا کوتا.

لێخست رکنێ کەلێ کۆلا. وەختا کۆ تەمام رکنێ کەلێ کۆلا، کەتنە ناڤا زێر و زیڤ. خان گۆ: «مالا من خراڤ نەبوویۆ، ئەڤێ سڤێ هەڕن گلیێ من بکن». رابوو سەرێ وی سێسد پالەیی ژێکر، ئاڤیتە رکنێ کەلێ، تەنێ مەریک ژێ هشت.

- کوڕۆ، لاوۆ، گۆ، تە گونێ وی سێسد پالەیی کرییە ستوکوڕا خوە، تە تەنێ ئەڤا مەریێ هانا هشتییە، ئەو خوە نە بۆخێ ژنا تەیە؟

خان گۆ: - دایێ، وەکی، گۆ، ئەڤا کەلێ چێنەکە، کەسە نکارە چێکە.

گۆ: - دە تو زانی، لاوۆ، وەلە نە ئوسانە، وەکی تو دڤێژی - برا ئوسا بە.

هەفت سالا کەلا چێکر: رۆژێ دو کەڤر دادانی، زریچک دهەلاند بەری ئۆرتێ ددا. وەختا هەفت سالێ وی تەمام بوون، کەلا وی ژی تەمام بوو. رابوو هەفسد تۆپ - تڤنگ ئانی هات، دا دەستێ وی پێنسد پالەیی.

گۆت: - رۆژەکێ وێ سەر ڤێ کەلێ بڤە شەڕ، وەکی هلدشە، برا هەما ئیرۆدا هلشە.

خان چوو کەتە هوندور. ئەوی پێنسد پالەیی ئەو تۆپ - تڤنگ هەڤرا دایێ. ئاقاسی دەنگێ وێ هوندوردا کڤش دبوو: هەساڤێ چلکێ بارانێ، چاوا کریشەکێکە. ئەوی رابوو ئەو پێنسد پالە تەمام خەلات کر- هەر یەکێ کۆدە زێر هەقێ وان دایێ، ئیزنا پالا دا، پالە هەڕنە مالێد خوە.

پالە هاتن دەرکەتن شەهەرێ شا، خوەرا بازار کرن. ئەو هەفت سالێ وان بوو، وەکی ژن، زارێ خوە نەدیتبوون، بۆنا مالا خوە هوور - موور دکرین. جاڤ دانە شا، گۆ:

- پالە هاتنە کەتنە ناڤ شەهەرێ تە، ناڤ شەهەرێ تەدا بوو خەلایی.

شا رابوو خەلیفە شاند جەم سەرکارێ پالا. چوو گۆت:

- کوڕۆ، وە خەلایی کرە ناڤا شەهەرێ مە، دەرێن هەڕن.

سەرکارێ پالا گۆ: - دەولەت خادێ، گۆ، سەرێ خانێ چەنگزێرین. ئیسال هەفت سالێ مەیە، وەکی ئەم ژێرا دخەڤتن، کەلێ چێ دکن. هەر یەکێ مە، هەقێ مە کۆدە زێر دایە.

خەلیفە گۆ: - کوڕۆ، گۆ، هەیا دوهـ نا پێر ژی خان رەڤۆچیێ شا بوو، ئیژار کوڕا بوو خانێ چەنگزێرین؟

خەلیفە چوو جەم شا، گۆ:

- شا، حال و هەوالێ پالا ئەڤ. راڤە کاغەزەکێ بنڤیسە خانرا ب گەف و گوڕ، وەکی شەڕێ وی تەرا تونە، وێ کاغەزا تە هلدە.

شا رابوو کاغەزەک نڤیسی ب گەف و گوڕ، دا دەستێ دو قاسدا، شاند خانرا. وەختا قاسد کاغەز بر، چوونە کەلێ، خان دینا خوە دایێدا، وەکی قاسدێ شا و کاغەزا شایە. بەر رابوو، کاغەز دانی سەر سەرێ خوە. لێ وەختا کاغەز خوەند، دینا خوە دایێ - عەجێڤەکە رەشە، وەکی ژێرا گەف و گوڕ کاغەزدا نڤیسییە. رابوو کاغەزا وی قەلاشت، ملەکی قاسدێ وی ژێ کر، چەڤێ یەکی ژی دەرخست- سەر شادا ڤەرێکر.

هاتنە جەم شا. شا دینا خوە دایێ - عەجێڤەکە رەش. شا رابوو دەفا هەوارێ خست، عەسکەر تۆپ کر، تۆپ - جەبرخانە، چوو سەر کەلا خان شەڕ. ئێڤاردا دۆرا کەلێ چارنکال گرتن.

کوڕێ خان رابوو سڤێ دینا خوە دایێ، عەجێڤەکە رەش، هات گۆ:

وانا وێدەرێ هەفت سالا کرە شەڕ سەر کەلێ. عەسکەرێ خان هوندورێ کەلێدا بوو، یێ شا راستێ بوو. خان لێدخست، عەسکەرێ شا قر دکر. شا دینا خوە دایێ

- بۆشە، کۆکا عەسکەرێ وی هات، عەمر کر، وەکی سڤەترێ سەر کەلێ بکشن هەڕن.

پیرەکێ بهیست، وەکی عەسکەرێ شا وێ سەر کەلێ بکشە. رابوو چ کر؟ چارشەڤەک خوە وەر کر، دێلکەک دۆت، قاتخ هاڤەین کر، چوو کەلێ.

خان گۆ: - پیرێ، تە خێرە؟

گۆ: - خان، تویێ چ بدی من، وەکی عەسکەر سڤێ سەر کەلا تە بدمە کشاندنێ؟

گۆ: پیرێ، بەر دەستێ خادێ ئاد بە: وەکی عەسکەر سڤێ سەر کەلا من بکشە، ئەزێ بەرامبەری تە زێرا بکشینم بدمە تە.

پیرێ رابوو کلس شەوتاند، تەمز هێرا، ئانی هات برجێ کەلێدا بر چوو ڤالا کر. کووپێ قاتخ هلدا، چارشەڤەک خوە وار کر، چوو ناڤ عەسکەرێ شا. عەسکەرا دا پێشییە، گۆ:

- پیرێ، ئەو چیە؟

گۆ: - قاتخە!

گۆ: - پیرێ، کەلا و قاتخ؟ ئیسال هەفت سالێ مەیە ئەم سەر شەڕ دکن، ئەو چاوانە؟

- ها، مالا وە ئاڤابە، هوندورێ کەلێدا مێرگ هەنە، زەڤی هەنە، چاییر هەنە...

- پاک، پیرێ، لێ ئەوێ هان چ بوو، تە ئانی برجێ کەلێدا ڤالا کر؟

گۆ: - ئەو ژی ئارێ بنێ کەوارا بوو: مە ئارێ تەزە هێرا، بنێ کەوارا من تەمز کر، ئانی هات وێدەرێ ڤالا کر.

وێدەرێ جاڤ دانە شا، وەکی: «حال و هەوالێ پیرێ ئەڤە، وا دڤێژە». شا دینا خوە دایێ، وەکی ب سۆزێ پیرێ، گۆتنا پیرێ، ئەو هەفت سالا سەر شەڕ دکە، وەکی هەفت سالێ دنێ ژی شەڕکە، تو ئالتکرنا خان تونە- عەمر کر سەر عەسکەر، ورکی سڤێ سەر کەلێ بکشە.

ئێڤارێ دەرەنگ هات، هەیا هات - خولاما نان خاربوو. خانمێ نان ژێرا ئانی، بەر گەڕیا، گۆ:

- مەموود، تو دەرەنگ بوویی، خولاما نان خارییە، شیڤا تە کێماسییە، ئەزێ سڤێ زوو راڤم، تەشتییا تە حازر کم.

مەموودێ مەلەکانی گۆ: - ها - ها پێ هاتێ، تو زانی، وەکی سڤێ عەسکەرێ سەر کەلێ بکشە، لەما تە شیڤا من کێم هشتیە.

رۆژێ- هەقێ مەموودێ مەلەکانی کۆدە زێر بوو، کنجێ وی وەکە یێ خانی بوو، هەسپ - زینێ وی ژی مینا یێ خان بوو. مەموودێ مەلەکانی رابوو چوو جیێ خوە، روونشت کاغەزەک نڤیسی شاهرا، وەکی «ئیسال هەفت سالە، وەکی تو شەڕ دکی، تو هەفت سالێ مایین ژی پێرا شەڕکی، توجارا تو نکاری ئالتکی. هەیا ژ سەرێ فلان چیایی ئاڤ تێ هوندورێ کەلێ، کەنگێ تە ئەو ئاڤ بڕی، پاشێ تویێ ئالتکی». مەموودێ مەلەکانی رابوو کاغەزا خوە سەرێ تیرێ خست، ئاڤیتە ناڤا عەسکەرێ شا. مەموود ژی خوە پەی کاغەزێ خوە ئاڤیت، چوو.

شا کاغەز خوەند، گۆتە خولاما: - کوڕۆ، گۆ خایێ ڤێ کاغەزێ؟

گازی مەموودێ مەلەکانی کرن. شا گۆ:

- کوڕۆ، گۆ، کێماسییا وی مێرکی تەرا چ بوو، تە ئەڤا یەکا سێری کر؟

دلێ شا بەر خان دەرنەدکەت، لێ عەسکەرێ وی بهیستبوو: کوڕێ خەلقێ بوون، تشتێ ئوسا قەبوول نەدکرن، شا ژی نکاربوو ڤەشارتا کاغەز. لێ پرسی گۆ: -کوڕۆ، مەموودێ مەلەکانی، هلبە کێم قولخیا وی تەرا چ بوو؟

گۆ: - سەرێ شاکم، هەسپێ من یێ وی رندتر بوو، رۆژێ کۆدە زێر هەقێ من بوو.

ئێڤارێ، گۆ، ئەز دەرەنگ هاتم، شیڤا من هندک بوو، بۆنا شیڤا خوە من ئەڤ کاغەز تەرا نڤیسی.

شا گۆ: - کوڕۆ، تو چ کێری وی هاتی، ما تو کێری من بێیی؟ - گۆتە تۆپچیا، گۆ، - مەموودێ مەلەکانی دەڤێ تۆپێڤا کن.

مەموودێ مەلەکانی ئانین دەڤێ تۆپێڤا گرێدان، ئاڤیتن برجا کەلێ، کوشتن، گۆ: «تو چ کێری وی هاتی، چ کێری مە بێیی؟».

شا رابوو، عەمر کر، عەسکەر شاند، دەڤە - دەلوول شاندن سەر وی چیایی، وەکی ئاڤا کەلا خان دهات. ئاڤ بڕین، ئەڤ دەڤە - دەلوول تەمام شەڕژێ کر، خوونا وێیا کاناتا وێدا هات.

کوڕێ خان سڤێ زوو رابوو، چوو صاریجخانا، وەکی نمێژێ بکە، دینا خوە دایێدا، وەکی ئاڤ تونە: ساریجخانادا خوون بوویە جەگەر، سەکنییە. هات ڤەگەڕیا مالێ، گۆتە خان، گۆ:

- خان، حال و هەوالێ ساریجخانێ مە بوو ئەڤ.

خان گۆ: کوڕۆ، بڤینن مەموودێ مەلەکانی کویە؟

گەڕیان، مەموودێ مەلەکانی نە دیتن. دییا وی ژێرا گۆت: - خان، من تەرا نەدگۆت، مەموودێ مەلەکانی وێ بڤە بایسێ مالا تە؟

خان گۆتە دییا خوە، گۆ: - تو راڤە دوکێ خادێ بخوەزە، بەلکی بارانەک ببارە، ساریجخانا مە خوونێ تەمز بە: سڤێ ئەم نمێژ بکن، دەستە شوورێ دەرێنە شەڕ. دییا وی دوا خادێ خوەست: عەمرێ خادێ ئوسا حز کر، وەکی بارانەکە ئوسا باری، ئەو خوون تەمام صاریجخانا کشیا - دەرکەت، دەوسا وێ خوونێ ئاڤ کەتە ساریجخانا.

سڤێ رابوون، نمێژا خوە کرن، گازی خادێ کرن. دییا خان خانرا گۆت:

- کوڕۆ، لاوۆ، گۆ، نە ئیسلام هەیە؟ راڤە کاغەزەکێ بنڤیسە ئیسلامێرا بشینە، وەکی ئیسلام هەوارییا مە بێ. @خان رابوو کاغەز نڤیسی. مەلەکی تۆپال هەبوو، دا وی مەلەیی، سەر ئیسلامێدا شاند. ب زارانی ژێرا گۆ، وەکی کاغەزێ تو ژێرا زوو بڤی، چکا جاڤا وان چیە منرا. مەلە کاغەز بر گیهاندە ئیسلامێ. ئیسلامێ کاغەزێدا نڤیسی، وەکی - «هەفت رۆژا بەر خوە بدە، رۆژا هەیشتا ئەمێ خوە تەرا بگهینن». ئوسا ژی زارانی مەلەرا گۆت:

- برا هەفت رۆژا بەر خوە بدە، ئەمێ رۆژا هەیشتا خوە پێرا بگهینن.

مەلە ڤەگەڕیا هات. ئیدا ئێڤار بوو: دەرێ کەلێ دادایی بوو. بەر دەرێ کەلێ رازا، کاغەز ژی بەر سەرێ ویدا بوو. @هەساسێ شا دگەڕیان، هاتن دینا خوە دانێ، وەکی مەریک بەر دەرێ کەلێ رازایە. پەرێ کاغەزێ بەر سەرێ ویرا سپی دکر. کاغەز دەرخستن، نهێرین، وەکی ئیمدات ژ ئیسلامێ خوەستیە. ئیسلامێ جاڤا وی دایە، گۆتیە، وەکی «هەفت رۆژا بەر خوە بدە، رۆژا هەیشتا مە خوە تەرا گیهاند». هەساسێ شا وێ کاغەزێ دقەلێشن، دەوسا وێ کاغەزێ یەکە دن دنڤیسن: «خان، هەفت سالا بەر خوە بدە، سالا هەیشتا مە خوە تەرا گیهاند» و جارەکە دنێ وێ کاغەزێ دکنە بەر سەرێ مەلە، لێددن دچن.

سڤێ دەرێ کەلێ ڤەدڤە، مەلە دچە هوندورێ کەلێ. خان تێ پێشیێ:

- ها، مەلە، گدی، زارانی بێژە، چکا ئیسلامێ قە چ گۆت؟

گۆ: - خان، گۆتییە، برا هەفت رۆژا بەر خوە بدە، رۆژا هەیشتا مە خوە پێرا گیهاند.

گاڤا خان کاغەز ڤەکر، دینا خوە دایێ، وەکی عەجێڤەکە رەش، ئیسلامێ تێدا نڤیسییە: «هەفت سالا بەر خوە بدە، سالا هەیشتا ئەمێ خوە تەرا بگهینن».

خان گۆ: - مالا وان خراڤ بە، ئەزێ ب ئاڤا بارانێ چاوا هەفت سالا شەڕ بکم، وەکی ئەو سالا هەیشتا خوە منرا بگهینە؟ گۆ، ئەم دەستە شوور هەڕن شەڕێ دژمن.

ستییا سۆند خار: فینجانێ ژەرێ گرتنە خوە، کێرێ چرتمەڤا، گۆ

- وەختا وەکی هوون بێنە کوشتنێ، ئەمێ ڤێ ژەرێ بخون، ڤێ کێرێ ژی خوە خن. ئیژار خان ژ کەلێ دەرکەتن. شا دینا خوە دایێ، وەکی خان کوڕاڤا ژ کەلێ دەرکەتن. شا رابوو کاغەز نڤیسی: «خان، گۆ، ئەڤێ کاغەزا من هلدە، بڤە دەستدایێ من، دیسا کەلا خوەدا روونی مینا بەرێ». کوڕێ خان، خان عەڤدلە گهیشتە کاغەز، کاغەز قەلاشت، ئاڤیت. خان ژێرا گۆ:

- کوڕۆ، لاوۆ، تە چرا ئوسا کر؟

گۆ: - باڤۆ، کوڕێ مێرا، مێر دڤێژن:

رابوو، چوون. خان عەڤدلە هەردو برێ خوەڤا چوونە مێڤانییا خەلیفە. خان چوو مێڤانیا شا.

شوورێ خەلیفە ژ قاڤێ کشیا بوو، خەزا دخاست. خان عەڤدلە خوە خەلیفێرا گۆت:

- هەلا چکا شوورێ تە چاوانە، چاوا دبرە؟

خەلیفە شوور دا خان عەڤدلە و پێرا - پێرا پۆشمان بوو.

وێدەرێ خان عەڤدلە لێخست سەرێ خەلیفە فڕاند. جاڤ دانە شا، وەکی کوڕێ خان خەلیفە کوشتن.

هەیا کوڕێ خانێ چەنگزێرین گهیشتنە باڤێ- ملەکی باڤێ وانا، لنگەکی باڤێ وانا فڕی. کوڕا گاڤانیێ خوە جنیازێ باڤێ دانی، سەر شەڕ کرن. خان گۆ:

وێ فۆرمێ هەڤدو قر کرن: خان، کوڕ و خولاماڤا هاتن کوشتن. بووکێ خان هەرچێ خوە کوشتن- هەمی کوشتن. یەک ژی دوحالا بوو، خوە برجێ کەلێدا ئاڤیت. ئوسا عزکرنا خادێ هەبوو، با کەتە داوا دێرێ وێیا: هێدی، نەرم هاتە عەردێ. تشتە پێ نەهات.

شا رابوو چوو کەلێ عەسکەرێ خوەڤا، هەرچێ عەسکەرێ مایین.

بنێ کەلا خاندا هەبوو گۆزەکە بارووتێ. دییا خان تەختە قول کربوو، قەلنا خوە ژۆردا دابوو سەر قولێ، چخارا خوە دکشاند، گۆ: «وەختا عەسکەرێ شا بێ تژە هوندور بڤە، ئەزێ ڤی ئاگری باڤێم ناڤا بارووتێ، برا گشک پێرا قر بڤن». شا هاتە هوندورێ کەلێ عەسکەرێ خوەڤا. کاغەز نڤیسی دییا خانرا، گۆ: «وەرە ئەڤێ کاغەزا من هلدە بڤە دەسدایێ من، بووکەک تە ژی مایە - دوحالایە، مال سەر زکێ ژنا ژی شێنە.

دییا خان گۆ: - کافر، گۆ، پاشی ڤان کوڕا، ڤان بووکا، ڤان خولاما، تەزە سەرانپیران ئەز بێم کافر بڤم؟

ئاگرێ چخارا خوە وەلگەڕاند قولکێرا ناڤا بارووتێ. هەچێ عەسکەرێ شایی مابوو، ئەو ژی وێدەرێ تەمام هاتە قڕێ.

گۆتنا گۆتییا، چاوا دڤێژن، هەیا رۆژا ئیرۆیین سلسلەتا وێ بووکێ کورەک دڤە، سەر وێ کەلێ شەڕ دکە.