٤
ل باژەرەکێ دوور، پر دوور، ئاککایێ، د کەلەهەکە کەڤن و قایم دە، ل بەخچەیەکێ بچۆک، ئەمین عالی بەدرخان ل کێلەکا بیرا بەخچێ رۆنشتیە. ل لاوێ خوە یێ بچۆک بەدرخان کۆ ل سەر ئەژنوووێن وی درێژ بوویە، دنهێرە. ژنا وی سانیحا خانم و زارۆکێن وێ، ژ سورەیا پێ ڤە، ل دۆرا وێ نە. بەدرخان هێ زارۆکێ بەرشیرە. ئەو زارۆکێ سرگوونێیە، ل سرگوونێ هاتیە دنێ. د ڤێ ژیانا نۆ یا دژوار ئا سرگوونێ دە ب تەنێ بووینا وی کێفخوەشیەک دایە مالباتێ. ب گۆتنا ئەمین عالی بەگ، د سالا ١٩٠٦ -ئان دە، دڤێ ب تەنێ بووینا بەدرخان ب بیر وەرە. نە تشتەکی دن، نە بوویەرەکە دن. هاتنا بەدرخان شێناهیەک و کێفخوەشیەک خستە ناڤ زارۆکان. سانیحا خانم پێ شا بوو، زارۆک پێ بوون خوەدیێ کاهنیا کێف و لیستکێ. ئەمین عالی بەگ ژی ل سەرێ شیر نڤسین و مەزۆیا بچۆک، کەچا مالێ، مەزیەتێ ژی ل دۆرێ، ب زمانێ خوە یێ هوورک و شێرین، ستران گۆتن.
نها، د ڤێ رۆژا پایزا ١٩٠٦ -ئان دە، بەدرخان نەخوەشە. چاڤێن وی ڤەنابن. شێناهی و کێفخوەشیا مالێ، بێحال بێحەرەکەت، مینا چرا بەر دەستێ سبێ، ڤەدمرە. ژ دەنگێ زیز ئێ مەزیەتا بچۆک پێ ڤە، تو دەنگ دەرناکەڤە. ب تەنێ ئەو، ل کێلەکا باڤێ خوە، ل «بەرخۆ» دنهێرە و هێدی هێدی شیرا باڤێ خوە دنەهورینە. د ژیانا کەسەرتژی دە، ڤی دانێ ئێڤارێ ژی، ل کێلەکا بیرێ، دیسان کەسەر هەیە.
ژیانا سرگوونیێ یا ئەمین عالی بەگ و مالا وی، پشتی رێویتیەکە دژوار، د کەلەها باژارێ ئاککایێ دە دەست پێ کر. بەدرخانی هەر یەک ب دەرەکێ دە هاتن شاندن. کەشتیان ئەو، مینا پەلێن پایزێ کۆ یەک ب یەک ژ دارێ دوەشن، ل دەڤەر و باژارێن نەناس پەیا کرن؛ ئەڤدلرەزاق بەگ، عەلی شامیل پاشا، ئۆسمان پاشا، متحەد، حەسەن، خەلیل بەگ ل ترابلوسگاربێ هاتن پەیا کرن و زیندانکرن. یێن دن ژی ل رۆدۆس، نابلوس، شام، ئاککا، یەمەن، تایف و هن باژارێن دن هاتن بەلاڤکرن. جیهێ ژیانا سرگوونیێ یا ئەمین عالی بەگ و مالباتا وی باژارێ ئاناتۆلیێ سپارتە بوو. ئەو ل کەلەها ئاککایێ، د بن چاڤنێریا ئۆردیێ دە، ل بەندا چووینا سپارتایێ مان. رێویتیا وان دەوام دکر. لێ ژیان، ژیان بۆ. ژیانا نۆ ل رێویتیێ گوهداری نەدکر، بەدرخان، د بەربانگەکێ دە هاتبوو و بووبوو پاردارێ ژیانا وان. ب هاتنا وی رە، ئەمین عالی بەگێ ژی دەست پێ کربوو، پشتی نیڤرۆیان، ل کێلەکا بیرا بەخچێ رۆنە و شیران ل سەر «بەرخێ خوە» بنڤیسە. تو تشتێ کۆ وان د وێ کەلەهێ دە بکرا نین بوو. پشتی نیڤرۆیان جەلادەت و کاموران ژ بیرێ ئاڤ دکشاندن و پێ بەخچە ئاڤ ددان، کورسی و ماسا باڤێ خوە تانین و ل کێلەکا بیرێ داتانین. سانیحا خانمێ ژی سێڤ و پۆرتەقال پەرچە دکرن، ئەو دکرن سێنیەکێ بچۆک و داتانی سەر ماسا مێرێ خوە. حیکمەت، تەوفیق، سەفتەر و مەزۆ ژی ب بەدرخان رە دلیستن و ئەو دلۆراندن.
لێ نها مەزۆ دنەهورینە؛
ئەو هەم دگری، هەم دبێژە. سانیحا خانما کۆ ل کێلەکا مێرێ خوە رۆنشتیە، ژی بێدەنگ دگری. ڤی دانێ ئێڤارێ ژ بیرێ ئاڤ نەهاتیە کشاندن، جەجۆ و کامۆ بەخچە ئاڤ نەدانە، ل سەر ماسێ سێڤ و پۆرتەقال نینن، کەس ل ئەسمانان نانهێرە، تەیر ل ئەسمانان ناخوین.
بەدرخان، بەرخۆیێ مالا مە، مر. ل سەر ئەژنوویێن باڤێ من، ب دەنگێ زیز ئێ خوەها من... غوربەت بوو، ژینەکە دژوار و کرێت بوو، بێگاڤێ و بێچارەتێ بوو. شیرا باڤێ من کۆ ناڤێ وێ «دەلالیا زارۆوان» بوو، لۆرینەک بوو، قیرینەک بوو. دەنگەکێ نەرم مینا هەورەشیم، خورت مینا پۆلا بوو کۆ ل دژی بێگاڤی و بێچارەتیێ بلند دبوو. ب دۆ رە، سالا ١٩٣٢ - ئان، من ئەو شیر د هاوار-ی دە وەشاند، تەڤی نڤیسارەکە کورت. ناڤێ نڤیسارێ «لۆریا بەدرخان» بوو. د شەڤەکە رۆنی یا هاڤینا گەرم ئا شامێ دە، ئەز فریام و چووم نک باڤ و باپیر، دێ و برایێ خوە بەرخۆ و من ئەو نڤیسار نڤسی. من د نڤیسارێ دە وەها دگۆت؛ «ب ڤێ لۆریێ نە باپیرێ من بەدرخان، لێ نەڤیێ وی، برایێ من بەدرخان دنڤیناند و دلۆراندن. ئەڤ لۆریا ها کۆ ب خوە، ب زمان و مانا خوە ڤە هێژایە، ژ بۆنا من، ژ هێلەکە دن بیرەکە مەزن و زەلوولە. پێ باپیر، باڤ، دێ و برایێ من -کۆ هەر جار ژ زوودا گەهیشتنە رەحمەتا خوەدێ- تێنە بیرا من.
ژ بەر کۆ بەدرخان ناڤلێکرییە، تێ دە ناڤێ باپیرێ من هەیە. ئەو بەدرخانێ کۆ ب خورتی و مەزناهیا خوە ڤە ناڤێ خوە، ل شوونا ناڤێ مالباتەکێ خستیە. ئەو بەدرخانێ کۆ ژ بۆنا یەکتیا کوردستانێ خەبتیە، ژ بۆنا سەرخوەبوونا کوردستانێ کەتیە شەر و قرێنان و هەر تشتێن خوە د ڤێ ریێ دە فەدا کریە و ژ بۆنا وێ ژی مریە.
ئەڤ لۆری باڤێ من ژ برایێ من رە گۆتیە. ئەو باڤێ کۆ ژ من رە نە تنێ خوینا خوە ئا پاک دایە -ئەو خوینا کوردی کۆ ب هەزار سالان ڤە د زۆزانێن بۆتان دە ب بایێن باکورێ هۆنک دبوو و د جزیرێ دە د ناڤ گەرمیا لات و زنارێن بورجا -بەلەک دە دکەلها و هەر گاڤ د مەیدانێن شەر و رۆمەتێ دە ژ سینگێن داهاتیێن مالباتا ئازیزان دهات رێتن و ژ رایێن وان ڤەدمیزت -لێ ئەز ژ دل و هشێ کوردانی ب خوەدی کرم و خستم وێ ریا کۆ ئەو ب خوە و باڤێ وی تێ دە مرن.
ئەڤ لۆری، دیا من دستراند و پێ برایێ من دنڤیناند. ئەڤ دیا کۆ گاڤا ئەز هەژدەهـ، نوانزدەهـ سالی بووم و من دل کر ئەز بکەڤم مەکتەبا حەربیێ، ژ من رە گۆتبوو: -ما ژ تە رە نە نامووسە؟ تو چاوان بکەڤی مەکتەبا حەربیێ و ببی زابتێ ترکۆ. ئەڤ ترکۆ کۆ وەلاتێ تە ژ دەستێ تە ستاندنە، ملەتێ تە خستنە خولامیێ، باپیرێ تە دیل و مالباتا تە پێریشان کرنە و هۆن ئاڤێتنە زیڤاریێ.
ئەڤ لۆریا ها ژ برایێ من ئێ کچیک بەدرخان رە دهات گۆتن. ئەڤ برایێ کۆ خوەدێ د مەنفایێ دە دا و د مەنفایێ دە ستاندبوو. ئەڤ برایێ کچیک و دەلال کۆ د ناڤ سێ چار ساعەتان دە سەر ئەژنوووێن باڤێ من، د کەلەها ئاککایێ دە مر...»
ببۆرە کۆ من وەها درێژ کر. لێ جارنا ڤەگوهەزاندنا نڤیسارێن کەڤن دکارن خوەش ئالیکاری ل یێن نۆ بکن و سالۆخدانێن چێتر بینن پێ.
خویدان ل سەر ئەنیا ئەمین عالی بەگ جڤیایە. ئەو ل لاوێ خوە یێ بچۆک دنهێرە. ب دەستێ خوە یێ راستێ سەررۆیێ لێوک، ب هێدیکا، مست ددە. دلۆپێن خویدانێ و گریێ ب ئووسل دکەڤن ناڤ هەڤ.
دلۆپێن ئاڤێ یێن ل سەر کەڤرێن بیرێ، ب ئارامی و رێزداری، هەڤالتی ل دلۆپێن دن دکن. کەربا بێچارەتی و کەسەرا ڤەقەتینێ، ب ئوسول، دلێن ل دۆرا بیرا کەلەها ئاککایێ دگوڤشینن. بیرا بێدەنگ کۆ بوویە پاردارێ ژیانا رۆژانە یا دلێن دەرکەتی، نها ژی، ب ئوسول، ب وان رە ل شینێ رۆدنە.