٢

جەجۆیێ من، کورێ من، ئەو ئێش و نەرماهیا کۆ ژ چاڤێن باڤێ تە دخویە، مەرڤ دکارە ببێژە، غەریبی و حەسرەتە. تو هێ پێ نزانی، دەردێن غەریبی و حەسرەتێ دژوارن.

سانیحا خانم لاوێن خوە جەلادەت و کاموران ل کێلەکا خوە دانە رۆنشتن، ل پێلێن زەریا مارمارایێ دنهێرە و ژ زارۆکان رە بەحسا باڤ و کالکێ وان دکە. ژ سالان ١٨٩٨ جەلادەت کەتیە سالا پێنجان، برایێ وی یێ بچۆک کۆ دو سال ب دۆ وێ رە هاتیە دنێ، نۆ کەتیە سالا سسیان. برایەکێ وان ئێ دن ژی نۆ هاتیە دنێ؛ حیکمەت.

دنیا هاڤینە، ئەسمان چیک سایی یە. هاوردۆر د ناڤ هێشیناهیەکە گەلەک خوەش دەیە. زەریا مارمارایێ، هێدیکا، خوە دلڤینە و پێلێن خوە یێن سپی و قەلس، ب زەحمەتی، رادگهینە قراخا ئاڤێ. ل سەر ئاڤا کۆ مینا جاوەکێ هەورەشیمی دخویە، کەشتێ، بۆت و قایک گران گران دگەرن. ژ دوور ڤە کەشتیەکە دووکەلی یێ مەزن دوویێ خوە بەرددە و ئاڤێ دقەلشینە، دەرە. سانیحا خانم، تەڤی لاوێن خوە و دو جیریان، ل بیوکادا، گراڤا هاڤینگەها مالباتا بەدرخانیانە.

ل بیوکادایێ، ل ملێ باکور، ل بەر قونتارا گرێ ئیسا کۆ ترک ژی رە دبێژن ئیسا تەپەس، دو خانیێن هاڤینگەهـ ئێن مالباتا بەدرخانیان هەنە. هەردو خانی ژی مینا هەڤ، لێ ژ هەڤوودو هنەکێ دوورن. ئەو ب دو قاتان، ژ بەر و کەڤران لێبوونە و ب سواخەکە سپی هاتنە سواخکرن. خانی فرەهن، لێ بێگومان ئەو تێری مالباتا مەزن ئا بەدرخانیان ناکن. لۆما ژی ئەندامێن مالباتێ ب دۆرێ تێن بیوکاداشوێنیێ.

بیوکادا، خوەشترین هاڤینگەها ستەمبۆلشوێنێ، لوولوویا مارمارایێ، وارێ دووەمین ئێ بەدرخانیانە. ئەو ب هێسانی خوە رادگهینن بیوکادایێ. ژخوە کادکۆێ و بیوکادا نە زێدە دوورێ هەڤن. ژ لەنگەرگەها کادکۆیێ، ب کەشتیێ، د بیسکەکێ دە، مەرڤ خوە دگهینە بیوکادایێ. لۆما ژی ئەندامێن مالباتێ کەنگێ بخوازن، هنگێ دەرن بیوکادایێ.

بیوکادا و چەند گراڤێن دن، مینا یاقوودێن زومرودێ، گەوریا زەریا مارمارایێ دنەقشینن. گراڤێن کنال، بوگاز، کاشک، هەیبەل، بیوکادا، پدە، تاڤشان و سەدەفێ بوونە جیهێ ستارێ، جیهێ بیهنڤەدان و ئیسترەهەتێ. ستەمبۆلا کەڤنارە، کۆنستانتنۆپۆلسا جیهانا خرستیانان، ناڤەندا تەڤگەرا رۆناکبیرێ و چاندێ یا دەولەتا ئۆسمانی ئێدی رۆژ ب رۆژ تەنگ دبە. ژ هەر ئالیێن تخووبێن بێسەر و بێبەر ئێن ئۆسمانی، ژ هەر ملەت و گەلی، ب هەزاران کەس تێن ل ستەمبۆلێ ب جیهـ دبن. ستەمبۆل، پایتەختێ دەولەتا ئۆسمانی ئێدێ ژ کارگەرینەندەیێن دەولەتێ رە بچۆک تێ. ئەو خوە داڤێژن جیهێ هاڤنگەهـ و سەیرانگەهان. گراڤ، ب ئاڤ، پلاژ، چەم، رۆبار، گەر، هێشناهی، دارستان، باخ، باخچە، رەز، گەلی و گرێن خوە، بوونە کۆشەیەکی بهوشتێ. ب تایبەتی ژی بیوکادا. بیوکادا، گراڤا کولیلکانە. سال دۆنزدەهـ مەهـ گراڤ ب رەنگێن گول، بنەڤش، شیلان، نیلوفەر، سۆسن، نێرگز، قەرەنفیل، بەربرۆ، گولالە و بەیبوونێ دخەملە. رەنگەک وندا دبە، یەکێ نۆ تێ دەوسێ. بیوکادا، گراڤا رەنگێن دەولەمەندە. گراڤ هەموو زەریا درەنگینە. رۆنشتەڤانێن گراڤێ یێن ئەساسی، هەما چ بگرە هەموو، ماسیڤانن. ئەو ئادەت و ئوسولێن هەزار سالان، ژ دەم و دەورێن بیزانسێ، ددۆمینن. ئەو ژ زەریایێ وەردگرن و دیسان ددنێ.

بیوکادا، گراڤا تاریخێ، ب قاسێ کۆ هاڤینگەهە، ئەو پارێزگەهە ژی. ئەو، د ناڤ زەریا دە، ئادەت و ئوسولێن کەڤنارە، ل هەمبەر وەخت، دەور و دەورانێ دپارێزە.

خانیێ کۆ سانیحا خانم و لاوێن وێ تێ دە نە، ل کێلەکا ئاڤێ، ل سەر کاشەکێ، ئاڤا بوویە. وێ پشتا خوە دایە گرێ ئیسا. ل دۆرا خێنی دارێن سپیندار و بێ هەنە. شانەشینەکە فرەهـ و درێژ ئا خێنی هەیە. دۆرا شانەشینێ ب جاخێن تەختین راپێچایە و ژ شانەشینێ هەموو مارمارا ب رەنگێ خوە یێ یاقوودێ ل بەر لنگانە. ل هەردو کۆشەیێن شانەشینێ دو مێوێن ستوور ئێن تری هەنە. قورنێن مێوان فرەهن و تا و چقلێن وان، مینا بانەکێ، هەموو ژۆری شانەشینێ داگرتیە. مێو مینا هۆلکەکێ، ب دووزان، تالدەیەکێ ددە شانەشینێ. چاخا دنیا گەرم و خوەشە، شێنیێن خێنی ل ور روودنن. سانیحا خانم و لاوێن وێ جەلادەت و کاموران ل ور، ل سەر جلێن راخستێ رۆنشتنە. دنیا چکرۆنییە، دانێ سبێ هێدی هێدی دقولپە سەر دانێ ئێڤارێ. جەلادەت کۆ پر زوو مەزن دبە، نها کەتیە هەیاما خوە یا پرسیاران. ئەو هەر تشتی مەراک دکە، هەر تشتی دپرسە، دخوازە هەر تشتی بزانبە.

- یادێ، کا کەکێ من سورەیا ل کۆیە؟ یادێ، ئەم چما نارن جزیرا بۆتا؟ یادێ، ئەم چما ل مالێ ب ترکی ناپەیڤن؟ یادێ، چما چاڤێن باڤێ من جارنا کەلگرێ دبن؟ یادێ، ئەز دکارم هلکشم سەر ڤێ دارێ و خوە ژی باڤێژم؟ یادێ، لەگلەگا کۆ بەبیش حیکمەت ئانی، چوو کۆ؟ یادێ، چما مام و مەتێن من ئەڤچەند پرن؟..

سانیحا خانم ژی هێدی هێدی بەرسیڤا وی ددە. نە ب تەنێ سانیحا خانم، لێ ئەمین بەگ، جاریێن مالێ، ئاپ و مەت ژی بەرسیڤا پرسێن جەلادەت ددن. پرس پرن، تێرا هەموویان دکن.

بێگومان پرسێن من نایێن بیرا من. پشتی دەمەک پر درێژ، ب ئالیکاریا فەیلەسۆفێن ئالمانێ، ئەز هین بووم کۆ پرس و پرسیار لەهیا ئاڤا زەلالە. لەهی هەرتم، پهێت، دهەرکە. ئاڤا زەلال و پاقژ دبرقە. لێ گاڤا لەهی ب کار وەرە، ئەو هێژایە. گاڤا مەرڤ بکاربە ژ قووەت، زەلالی و پاقژیا وێ دەستکەتێ ببە، ئەو گرانبهایە. پرس ژی، گاڤا بەرسیڤ هەبن، هێژا نە. گاڤا بەرسیڤ هەبە، پرس دبن لەهیا ئاڤا زەلال و دهەرکە. ئەز باوەرم کۆ یادێ بیر ب ڤێ یەکێ دبر. مە ژی چ ژی بپرسیا، وێ ب ئارامی و پر ساکین بەرسیڤا مە ددا. وێ دخوەست پرسێن مە بقولپینە سەر لەهیا ئاڤا زەلال.

ئەو هاڤینا کۆ تو نها بەحس دکی، مینا خەونەکێ تێ بیرا من. سوورەتێن وێ هاڤینێ ل پەی مژ و دوومانا ئومرەکێ درێژ و وەستیایی نە. لێ پاشێ یادێ ژ من رە، ب کتەکت، گۆتبوو؛ وێ هاڤینێ ئەز دەرکەتبووم سەر وێ چارداخا کۆ تو بەحس دکی. من ب گۆتنا خوە کربوو، ژ سەر چارداخێ رە ژی من ل مارمارایێ نهێریبوو. ئەز چقاس ل ور مابووم، من ل ور چ کربوو؟ کەس ب ڤێ یەکێ نزانە. لێ چاخا ئەز داکەتمە ژێر، ئەو بوویەرا کۆ هەموو مالێ هەر قال دکر، دقەومە؛ ئەز ژ ژێر حەتا ژۆر دقەلشم. بەلێ، تە چەوت نەبهیست، ئەز دقەلشم. گاڤا ئەز خوە بەرا ژێر ددم. ئەز راستی کۆشەیەکێ تووژ ئێ ستوونا هەسنی یێ کۆ قورنێ مێوێ پێ هاتیە گرێدان، تێم و ژ ناڤ شەقان حەتا بەر سینگی دقەلشم. چیرۆکا ڤێ بوویەرێ کۆ شۆپێن وێ هەر و هەر ل سەر بەدەنا من دیار بوون، درێژە. ئەز سەرێ تە نەێشینم، لێ، ل گۆرا گۆتنا یادێ، ئەز ژ مرنێ خەلاس دبم، چەند جار، چەند گاڤان بەر ب ئالیێ مرنێ ژی داڤێژم، لێ ب دوو رە ژی ڤەدگەرم. ڤەگەرا من کێفا باڤ و دیا من و هەموو مالباتێ تینە. لێ برینێن من ژی زێدە دبن؛ ل برینێن سەرێ من کۆ ژ رۆژا هاتنا دنێ یادیگارێ من بوونە، برینێن بەرزک، زک و بەرسینگی ژی زێدە دبن. وێ هاڤینێ، ل بیوکادایێ، ئەز ژ بێگاڤیێ دبم هەڤالێ جیهـ و نڤینان. پرسیارێن من ژی هنگێ هین پرتر دبن. پرس ل سەر پرس، گۆتن ل سەر گۆتن... یادێیا رەبەن... کی دزانە وێ ژ بەر پرسێن من ئێن هیچ و پووچ چ کشاندیە و چقاس هەول دایە کۆ وان بقولپینە سەر لەهیەکە خورت، زەلال و دەلال...

جەلادەت و کاموران ل هەردو ئالیێن سانیحا خانمێ رۆنشتنە. کاموران ل بەر چۆگێ وێیە. سنیەکە فرەهـ ئا زەبەشەکێ سۆر ئێ هوورکری ل بەر وانە. سانیحا خانم پەرچەیەکێ بچۆک ددە کاموران، دەستێ خوە یێ دن د سەر پۆرێ وی رە دبە و گۆتنا خوە ددۆمینە،

- جەجۆیێ من، چاڤرەشێ من، ئەز ل بەر دەستێ داپیرا تە و ل مالا بەدرخانپاشازادەیان مەزن بووم.

ئەز وان باش ناس دکم. ئەڤین و حەسرەتا وەلاتێ کوردستانێ بوویە کۆزەکە ئاگر و کەتیە دلێ وان. نەمازە ئەڤین و حەسرەتا باڤێ وە... ئەو لاوێ میرێ مەزن بەدرخان بەگە و ئیرۆ ژی مەزنێ مالباتا مەزن ئا بەدرخان بەگە. ژی گەلەک تشت تێن خوەستن.

جەلادەت ل دیا خوە گوهداری دکە و زەبەشێ بەر خوە دخوە. ئەو پەرچەیەکێ بچۆک دخە دەڤێ خوە و پەرچەیەکێ بچۆک ژی، پشتی کۆ دەندکێن وێ ژی دەردخە، ددە دەستێ کاموران. کاموران پەرچە دخە ناڤ لەپێ خوە و ئەو ژی وێ ددە دیا خوە. سانیحا خانم و جەلادەت دکەنن. سانیحا خانم سەرێ کاموران ماچ دکە و ژی رە دبێژە؛

- ئەفەرم کورێ من، ژ نها ڤە تو نیشان ددی کۆ تو نەڤیێ میر بەدرخان ئی. جۆمەردیا وی ب تە رە هەیە. ئەفەرم، کامۆیێ من، ئەفەرم. جەلادەت هنەکێ دن نەزیکی دیا خوە دبە و دیسان ژی دپرسە، - یادێ، چاڤێن من ژی، مینا یێن باڤۆ، رەشن؟ چما ریها وی هەیە و ریها من تونە؟ یادێ، تو دێ ژ من رە ژ کنجێن باڤۆ بدی دروون؟ کنجێن باڤۆ پر سپەهی نە...