بیان چگونگی «انا الحق» گفتن حسین ابن منصور حلاج رحمة الله
لە کتێبی:
کۆمەڵەی شیعری فەقێ قادری هەمەوەند
بەرهەمی:
فەقێ قادری هەمەوەند (1830-1890)
6 خولەک
775 بینین
حوسەین مەنسوور جە مەستی جەلال
لەفز «انا الحقعەرەبی» ئاوەرد بە مەقال
جەم بین جە دەورش عولەمای بەغداد
وانان مەوعیزە بەو شێخ ئیرشاد
عەرز کەردن بەو شێخ ئەی لەفز موغلەق
تەرکش کەر هەنی کوفرەن «انا الحقعەرەبی»!
ساکیت بەر جەو زیکر، نایم بەر جە حاڵ
ڕنج ویەردەی وێت مەکەر بەتاڵ
یەک لا خۆشخوانان موانان قورئان
یەک لاش زەمزەمەی مەوعیزە خوانان
ئەو هەر یەن سەرمەست لیقای حوزوور بی
تەبعش نە هەوای ئاشووبە شوور بی
حەیران حوزوور پەروەردگار بی
مەوعیزەی عالەم جەلاش چون خار بی
بێداریش نەبی ج ئەعزا و دەمار
بێ باک بی نە سەمع مەوعیزەی گوفتار
مەنسوور وات بەو شێخ عولەمای کیبار
عەبەس مەکەران گوفتەی ناهەنجار
من عەبد مەملووک پەروەردگارم
نە ئەمر و نەهیش بێ ئیختیارم
چون با ئەمر دۆست «انا الحقعەرەبی» مەن
کەی پەروای ئەغیار، پەند خەڵقمەن
مەئموور ئوموور ڕەزای مەعشووقم
جە عیلم مەعشووق ئێدەن مەسبووقم
هەرچی هەن جە ئەمر پەروەردگارەن
من نەی مەسئەلە چارم ناچارەن
هەم بە ئەمر شەرع قەتڵم حەڵاڵەن
سستی جە قەتڵم مەحز وەبالەن
یاران بۆ بە عەشق ڕەزای خودایی
بستانان نەی جان جامەی جودایی
یەقینەن هەرکەس عەزمش سەوابەن
ئەڵبەتتە جە قەتڵ من نە شیتابەن
مەئیووس بین جە شێخ ئەهل عولەما
بە ئەسەف وانان: «لا حول و لا..عەرەبی»
بە حوکمی ئیعلام، عولەمای کیبار
ئەو عەببادی حەق کەردن بە سەردار
یەقینەن دەروێش! هەر «ولي اللهعەرەبی»
بێ ئیختیارەن جە ئەمر ڕەزا
ئەدیللەی عەقڵی هەم ئێدەن قیاس
فەرق بۆ جە مابەین عەوام وخەواس
چون خاسان هەردەم بە قووەی ئەفکار
دایم نەزدیکەن جە پەروەردگار
مەقبووڵش ئێدەن بێ ئەمر و ئیلهام
نەبۆ کارشان «دائم المدامعەرەبی»
ئێدەن قاعیدەی مروور زەمان
نە حین حوزوور شاهان جیهان
غوڵام و خوددام نە حوزوور شا
گەردن مەکەن کەچ بە ئیستادە پا
جوملە موراقیب ئەمر سوڵتانەن
جوملە مونتەزیر ڕەئی و فەرمانەن
هەر ئەمرێ پێشان بکەرۆ ئەو شا
بێ ئیختیارەن جەواب کەن ئەدا
غەی جە «سمعناعەرەبی» و «أطعناعەرەبی» گۆیان
نییەن چارەشان جە ئەمر سوڵتان
خوسووسەن حوزوورشەهەنشاهی ئەو
جەلال و قودرەت لاتەناهی ئەو
سەبەبش ئێدەن جە موقەڕەڕبان
نییەن ئیختیار هەر ئان و زەمان
«دەروێشناسناوی ئەدەبی» حیکایەت خاسان بی تەمام
باوەر بە ئەوساف ئوموور عەوام
حەق سازان ئەسپاب پەی هەرکەس دوو ڕا:
یەکێ ڕای خەتەر، یەکێ ڕای هودا
هەرکەسێ هەر ڕا ئەر کەرد ئیختیار
نییەن مانیعش جە ئەمر ئەفکار
دەرجەن موشتەرەک خەیر و شەڕ جە تۆ
هەردوو پەی مەرام وێشان نە ستۆ
یەک دیدەی ئیدراک عەقڵ کامیلەن
یەک نەفس شەڕڕاڕ تەبع جاهیلەن
عەقڵ ڕەهنومای ڕای هیدایەتەن
نەفس دەللالەی زوڵم و شەهوەتەن
هەرکەسێ بە عەقڵ کەرد موراجەعەت
بە تەریق حەق مەدەرۆ ڕەغبەت
هەرکەس بی موتیع نەفس ئەممارە
بە ڕاهـ بەدی مەبۆ ئاوارە
کەردی ئیختیار نەی دوو ڕا هەرکام
بە قەدەر قیسمەت مەیاوی بە کام
های دەروێش نەی جا پەیدا بی ئیشکال
لاجەرەم جەبری مەیان بە مەقال
هەرچەند بێ پەیەن ڕومووز حیکمەت
کەس بە کەشف ڕەمز نەدارۆ قودرەت
یەی تەسەللیی قەلب هەردوو تەوائیف
شەممێ جە حیکمەت زاهیر کەر تەعریف
هەرچی مەسنووعات زات لاڕەیبەن
حیکمەتش جوملە جە عیلم غەیبەن
عەقڵ زاهیر بین باوەرە نە پێش
وەیتەور مازوونی نە عەبد یانێ چێش؟
ئەووەڵش ئێدەن شەهەنشای ئەعزەم
بێ ئیحتیاجەن جە هەردوو عالەم
ئەر عالەم موتیع یا کول عاسی بان
نە جە ئێد بەسوود، نە جە ئەو زیان
دووەم: ئەر شاهێ عەبدێ کەرد ئەسیر
ئیتاعەی ئەو عەبد نەدارۆ تەئسیر
بە قووەی جەبری بێ سوودەن تاعەت
ئیتاعەی حیسبی پڕ موزد و میننەت
سێیەمش پەی ئێد خەلق کەردەن مانیع
با جوزء تاعەت بە کول بۆ نافیع
چارەمش ئەسمای زات «لا ينامعەرەبی»
مەبۆ سیفاتش بەیۆ بە ئەنجام
مەعلوومەن هەرچی نەفس و شەیتانەن
هەردووشان موعین سینف ئینسانەن
ئیختیلافشان کەردی وەزائیف
تەرەققیی ڕوتبەش مەبۆ موزاعەف
چونکە فریشتان هەر ئان و زەمان
ئەمینەن جە نەفس و، خەتەرەی شەیتان
زاکیرەن هەردەم بە حەمد و سەنا
مەشغووڵەن با ئەمر تاعەت و تەقوا
حیکمەتش ئێدەن گرۆی فریشتان
تەرەققیی مەسەند ئەسڵەن نەداران
جە ئێدەن عالەم ئەکبەر بەشەرەن
بەشەرەن قابیل فەزڵ و هونەرەن
قەلبشان مەکان نەزەرگای حەققەن
فەرقشان ڕومووز سیڕڕ موتڵەقەن
ئەقرەب هەر سینف سینف ئینسانەن
تەعمیر کونندەی هەردوو جیهانەن
ناس قابیل قەهر و لوتف ئیلاهەن
جەحیم و جینان جە بەین گەواهەن
ئەر دەورەی ئەفلاک باد و بارانەن
جوملە نە ئوموور ناس نە فەرمانەن
نە یەک فریشتە تەرک بی یەک سەجدە
تەرکەن جە قاپیی حەق بی ڕاهندە
ئەر ئینسان سەدساڵ جە زوڵم و زینا
جە کوفر و شیرک و جە فیسق بۆ ئیغوا
هەر وەقت نادیم بی کەرد تەوبەی ئیخلاس
مەعفووەن جە باب زات بێ قیاس
حەیفەن جەبرییان بە سووءزەننی
فەزڵ بەشەری جە لاش بۆ دەنی
قەهر و لوتف قابیل موقەڕڕەبانەن
بێ قوربی قابیل سینف حەیوانەن
ڕای خەیر مونحەسیر فەزڵ و هونەرەن
ڕای شەڕ وابەستەی قەزا و قەدەرەن
ڕاگەی خەیر مەنووت عیلم و ئیحسانەن
ڕای خەتەر بەستەی نەفس و شەیتانەن
نە خاریج جیسم هەم خەڵقەن دوو ڕا
ئەسپاب هەردوو هەردەم موهەییا
قەول ئەنبیا موعیزەی قورئان
پی تەریق حەق ناتیقەن هەرئان
خەتەرەی ئیبلیس جە قەلب بەشەر
تۆ مەکۆ دەعوەت پەی تەریق شەڕ
ڕەزای حەق تەعلیق بە عیبادەتەن
مەزهەر ڕەزا لوتف و ڕحمەتەن
عیسیانی تەعلیق غەزب و قەهرەن
مەزهەر غەزەب زەققووم و زەهرەن
جە دیدەی ئیدراک ڕەوشەنەن تەریق
ڕای حەق و باتیل زوو مەبۆ تەفریق
هەرچەند مەسبووقەن جە عیلم سەبەق
نییەت جە عەبدەن، هیدایەت جە حەق
جە هەر نێک و بەد سیححەت و سەقەم
تەعلیقی دارۆ هەم قەزای موبرەم
قەزای تەعلیقی قەید سیفاتەن
قەزای موبرەمی وابەستەی زاتەن
بەعزێ جە کوفر و عیسیان تەعلیقەن
بەعزێ جە موبرەم قەیدش تەسدیقەن
جە ئێدەن بەعزێ دایم عیسیانەن
بەعزێشان دایم هەر نە فەرمانەن
قەزای تەعلیقی مەنمانۆ ئاسار
تەعلیقەن بە غەیر، یا جە وێشان کار
ئەووەڵش شەقی، ئوخراش موتتەقی
ئەووەڵ موتتەقی، ئاخرش شەقی
ئەگەر بە نێکی قەیدت بی موبڕەم
پەی تەریق حەق مەنیەری قەدەم
ئەگەر موبڕەم بی قەزات جە خەتەر
نەهیت مەعرووفەن، ئەمرت جە مونکەر
پەی هەردوو تەریق وەیتەور قەرارەن
هەردووشان تەعلیق قەسد و کردارەن