سەروادار
«سەروادار» لە گوزارشتی زمانی عەرەبیدا بە «سجع» ناوبراوە. «سەروا»ش هەیە کە لە شێوەی عەرەبیدا بە «قافیە» ناوی دەرکردووە. بە پێویستی نازانم شەرحی ئەم چوار وشەیە لێرەدا، کە ئەمانە بە چ جۆر و لە چ ڕوویەکەوە کراون بەناو بۆ ئەو چەمکانە؟. هەر ئەوەندەیە ئەڵێم «سەروادار» «سجع» و «سەروا» «قافیە».
ئەم سەروادارییە، واتە ئاوازەکەی، گەشەیەکی نەفسیی ئەدا بە گوێگر، بە جۆرێک ئەیداتێ و بۆی ئەشنێتەوە لە وانەیه خۆی لەبیر بچێتەوە!.
دیارە ئەم سەروادارییە لە ئاخری ئەو ڕستانەوە ئەبێ کە پەخشانەکە دروست ئەکەن. ئەم هونەری سەروادارییە هی پەخشانە، وەکوو «سەروا» هی هۆنراوە.
ئەبێ چەند شتێک لەم سەروادارەدا بێتەدی. ئەبێ وشەکانیان نەرم و نیان و ناسک بن، ئەبێ ئەو ڕستانە ڕووبەڕووی یەک بوەستن و ئاخرەکانیان لە پیتە دەنگدار و بێدەنگەکانا یەک ئاوازەیان هەبێ، ئەبێ بە جۆرێ بن، کە لە پێشا گوزارە ئامادە کرابێ و پاشان خرابنە قاڵبی وشەکانەوە، ئەبێ ئەو ڕستانە کە سەرواداریەکەیان دروستکردووە ئاشنایەتیان پێکەوە هەبێت، نابێ لەیەکدا بپچڕێن.
هەموو لەبەر ئەمانەیە بۆیە «سەروادار» کەوتۆتە ناو چوارچێوەی هونەری جوانکاری وشەییەوە.
بێجگە لەمانە چەند دەستوورێکی تر لەم سەروادارییەدا هەیە و ئەبێ بە چەند بەشێکەوە.
بەشێکی ئەوەیە کە خاوەنی «کێش»ە و سەروای تێدا نییە، بەشێکی پێچەوانەی ئەوە، واتە سەروا هەیە و کێش نییە.
بەشی یەکەم - کە کێشدار و بێ سەروایە - وەکوو ئەڵێ:
لێرەدا نە «گەشاندۆتەوە»، نە «کەوتۆتە ڕەوتەوە» لەهەموو لایەکی سەروادارییەکەدا وەنەبێ بەک بن، بەڵکوو جیان، هەرچەندە درێژەکان لە کێشدا هاوشانی یەک ئەکەن، ئەوەش مەبەستی ئەم بابەتە نییە.
بەشەکەی تر کە پێچەوانەی ئەوەی یەکەمە؛ واتە سەروا هەیە و کێش نییە، ئەمەشیان ئەبێ بە سێ بەشەوە:
«هاوسەر - مطرف»، «هاوکێش - متوازن»، «هاوڕوو - متوازی».
«هاوسەر» ئەوەیە کە چەند ڕستە و بەندێکە بە شوێن یەکدا دێن، لە پیتی دواییدا وەکوو یەکن، بەڵام لە لایەن ژمارەی پیت و کێشەوە جیان. وەکوو ئەڵێ:
لێرەدا لە دوو پیتی دواییدا وەکوو یەکن، کە هەموویان «ا، ن».، بەڵام لە کێش و ژمارەی پیتەکانا جیان.
«هاوکێش» چەند سەروایەکن لە چەند ڕستەیەکی بەشوێن یەکدا دروست ئەبن. لە کێشدا ڕووبەڕووی یەک ئەوەستن، بەڵام لە پیتی بنچینەییدا جیائەبنەوە. وەکوو ئەڵێ:
ئەمانە کێشیان هەیە، بەڵام لە پیتی بنچینەییدا جیا بوونەتەوە. وا دێتە بەرچاو کە گوایە لەبەر ئەوە لە پیتی بنچینەیی یەکدا جیا بوونەتەوە، لە کێشەکەشا هەر جیا بوونەتەوە!. لەگەڵ ئەوەشا وا نییە!. لەگەڵ ئەوەشا وا نییە.
ئەم هاوکێشە تایبەتی نییە بە پەخشانەوە، بەڵکوو لە هۆنراویشا دێتەدی. کە ئەڵێن: هۆنراو، نەک هۆنراوی جووت سەروا، بەڵکوو لە هۆنراوێکی نێوانی جامەدا، وە یا هەر تاقانەدا. وەکوو «سافی» ئەڵێ:
«هاوڕوو». ئەم بەشە ئەوەیە کە سەرواکان لە دوایی ئەو ڕستانەوە دێن کە بە شوێن یەکدان. ئەمانە لە هەموو ڕوویەکەوە ڕێکن؛ لە کێش و ژمارەی پیت و تەنانەت لە پیتی پێش پیتی بنچینەییشدا هەر یەکن. پیتی بنچینەیی ئەوەیە کە سەرواکە لەسەر ئەو ڕاوەستاوە. وەکوو ئەڵێ:
کەوابوو بە جۆرێکی تێکڕایی «سەروادار» لە چوار بەشی سەرەکیدا جێگای خۆی کردەوە.
گەلێ جاری واش ئەبێ کە سەروادار لە پەندی پێشینان و چیرۆکی ئەفسانەییشدا دێنە دی. وەکوو لە پەندی پێشینانا ئەڵێ:
لە چیرۆکیشا وەکوو ئەڵێ: