تابلۆی یەکەم
لە کتێبی:
ئاسک
بەرهەمی:
شێرکۆ بێکەس (1940-2013)
9 خولەک
1379 بینین
دەرهێنەری شانۆگەرییەکە:
لەگەڵ دەستپێکردندا، باڕژنی ئاسکێ ئەبیسترێ، بێدەنگی، پەردە بەئاستەم ئەکرێتەوە و دەرهێنەر دێتە پێشدەمی شانۆکە و ڕوو ئەکاتە بینەران:
میوانە خۆشەویستەکان، شەوتان ڕووناک،
چاوتان ڕووناک.
بەخێر هاتن بۆ بینینی ئەو چیرۆکەی
لەم ساتەوە
وشەکانی ئەبزوێن و ئەبنە تابلۆ و
ئەبنە ئەکتەر،
تا تەماشای وردی ئێوە لە سەرەڕێی
بەسەرهات و، ناوگێژەنی کارەساتا،
ڕاگرێت و بیکا بە سەرپشک و ڕابەر
***
میوانە خۆشەویستەکان
من تەنیا بۆ ئەوە هاتم
دیدەنیتان لە ماڵی ئەم شانۆیەدا
وەک ماڵانی کوردەواری
بخەمە سەر دیدەکانمان
من پێش بینینتان ناکەوم
«ئاسک» چییە و چۆنە و بۆچی؟!
ئەتانەوێ و ناتانەوێ؟!
ڕقتان لێ بێ و خۆشتان بوێ
من نادوێم و شانۆکەمان:
با خۆی بدوێ
میوانە خۆشەویستەکان من ئەڕۆم
لەگەڵ «ئاسک» جێتان دێڵم
دیسانەوە، شەوتان ڕووناک،
دڵتان ڕووناک.
«ئەڕوات»
«پەردەکە بەتەواوی ئەکرێتەوە حیکایەتخوان، لە جێگەی بۆ تەرخانکراوی خۆیدا ئەبینرێ، لەم دیمەنەدا دیوی ناوە و بنەبانی شانۆکە و ڕووناکی بەتەنیا لە بەژنی حیکایەتخوان ئەدرێ و بەپێی هەموو بزووتنەوەیەکیشی چەپکە تیشکەکە لەگەڵیا ئەڕوات».
حیکایەتخوان:
هەبوو، نەبوو، دێرزەمانێ
کاتێ باپیرە گەورەمان
تین و تاوی بازۆکانی ئەچوون بە گژ
تاوێرەبەردی چیادا
کاتێ هێشتا خوێنی لاویی ئاگرێ بوو
لە لەشیاندا و
چۆکی بە تۆف و وەیشوومەی
گەوەی شاخەکان دائەدا
سەردەمێ بوو، ژیان ئاوا بەرپێکانی
ڕۆشن نەبوون
پەنجەرەی بیر، لەسەر وشە داخراو بوو
نسێی زانین، بەستەڵەکی بێ هەتاو بوو
لەو رۆژەدا، هۆشیش وەکوو قوتیلەکان
کز ئەسووتا
نەیئەتوانی تاریکایی ناو دارستان
ڕووناک بکا
هەژارەکان لەناو گەرووی،
مەرگ و ژاندا
پارووی گریاویان قووت ئەدا
تا گزنگیان ئەخستە ناو:
دوای ئێوارەی ئەموستەچاو
ڕەنجیان ئەدا و، ڕەنجیان ئەدا
***
لەو دەمەدا
پەندی پیران، ڕاڕەوێ بوو
یاسا لەناو ئەودا ئەزا
گرێکوێرەی گیروگرفت
ئەدرایە دەس خۆشەویستی، بیکاتەوە
تاکوو گفتار لە ئاوێنەی ڕۆژگاردا
شەوقی چاکە بداتەوە
ڕۆشنی کات بەپێی کردار
***
هەبوو، نەبوو، لەو دەمەدا
گوندێ هەبوو
پێیان ئەوت: گوندی «خەزان»
لە بناری چیایەکدا ڕاکشابوو
سەری لەناو نزارێکدا و،
قاچەکانی لەناو شەپۆلی تووڕەبووی
چەمێکدا بوو.
چیا هەزار بە هەزار و سەخت و سەرکەش
گەلیی تەنگی
پلەی خزی
ملەی بەرزی
ئەشکەوتی قووڵ و زەبەندی
جەنگەڵی و دار و دەوەندی
مووچڕکی ترس و سامیان، تیا:
نشیمەن بوو
***
پاییزێ هات، سەرمای چیا
داروباری ڕووت کردەوە
چەم، هەڵلەرزی
شوانەی گوندی مل نوقم بووی
ناو فەرەنجی
دەستی سەر گاڵۆکی تەزی
خەڵکی خەزان
بەر لە هێرشی ناکاوی تووشی زستان
کەوتنە خۆیان
«تاریکی، ئەڕوات»
«شانۆ ڕووناک ئەبێتەوە، دیمەن گوندەکەیە و شوانی گوند (پیرۆت)ە و بە قەدپاڵی چیاوەیە و پاڵی داوە بە گابەردێکەوە و خەریکی شمشاڵ لێدانە، هەر دوای چەند ساتێ، بەبێزارییەوە شمشاڵەکەی ئەکاتەوە بە بەرپشتێنەکەیدا و هەڵئەستێتە سەر پێ و ئەکەوێتە هاتوچۆکردن، ئینجا لەبەر خۆیەوە ئەڵێ»:
پیرۆت:
چوار ساڵ، چوار ساڵ، چۆن تەواو بێ؟!
ئەی کێ ئەڵێ تەواویش بێ
ئەو ئەمداتێ
ئەی کێ ناڵێ هەموو ڕەنجم بە با نادا
ئەی کێ ناڵێ؟!
- وچان -
وەک دڵی ئەم دێیە دڵم لەو کرمێیە
- وچان -
خوێنی ئەکەمە کاسەوە
چۆنی نادا؟!
وا جارێ سێ ساڵیم پسان
خوا گەورەیە، خوا، خوا
- وچان -
نەء، ناتوانێ، گوندی خەزان
گەورە و بچووک لەو بەڵێنە ئاگادارن
ئاشناوڕۆشنا لەگەڵ مندان
نەء، ناتوانێ!
- وچان -
ئاخ شوانکاری، ئاخ تەنیایی
هەر خۆم، بێکەس، خوایە، خوایە
بۆ نەتدامێ تەنیا خوشکێ
گەر وا بوایە
ئێستە من وا کوێرەوەریم
ئەم شاخ و ئەو شاخ ئەگێڕا؟
- وچان -
ماڵم ئەبێ؟!
ئەبمە خاوەن چەند سەر مەڕێ؟!
خۆم بۆ خۆم شوانێتی ئەکەم؟
تەم لەسەر چاوم لائەبەم؟
«بێدەنگی، زەردەخەنەیەک ئەیگرێ، گوڕ و تینێکی دێتەوە بە بەردا».
بەڵام لەبەر چاوە جوانەکانی خاوەر
چۆن دەربەست بێم؟
چۆن بهێڵم کە بێزاری دڵکوێرم کا و
ترس لە گیانم بنیشێ
دەربەست نایەم، ئەهێنێ گەر
چاوەڕوانیم دە ساڵی تر توول بکێشێ
دەربەست نایەم،
دەربەست نایەم!
- وچان -
مەلای دێ
ئەو دنیادیدەیە
ڕاست ئەکا، پێم ئەڵێ:
کوڕم ئارام
ئارامیی ئەیوبناوی تایبەتت هەبێ.
- وچان -
مەلام دی پێی ئەڵێم
قوربان تۆ هەر ئەڵێی ئارامیی ئەیوبناوی تایبەت و ...
پێم ناڵێی کام ئەیوب؟! لە کوێ؟!
پێی ئەڵێم: حەز ئەکەم بزانم
ئەو چەند ساڵ، ئارامی گرتبوو
ئەویش هەر وەکوو من
حەزی لە:
خاوەرێ کردبوو
- وچان -
«مام وسووی ڕەزەوان دێتە ژوورەوە، ئەگاتە لای پیرۆت، سڵاو دەکا و لە تەکیەوە دائەنیشێ»
پیرۆت:
وەی سەرچاو مام وسوو
ونی، ون، ناتبینم
قسەتم ئەوەندە پێخۆشە
وەک تینوو وەهام بۆی
پێم ناڵێی تۆ لە کوێی؟
وسوو:
پیرۆت گیان، نازانی
ئیش و کار هێندە زۆرە
لە بن دێ؟!
خوا ئاگای لێیەتی
سرەوتم هەر نییە!
پیرۆت:
ڕاست ئەکەیت، ئەزانم خۆت تەنیا و
ڕەزەکەش
وسوو:
«قسەکەی پێ ئەبڕێ»
مەپرسە، ئەوەتەی هەستاوم
من هەر داو دائەنێم بۆ ڕێوی
ئەزانی، چی ئەکەن بەو ڕەزەم
مەپرسە، ئەم سەرەم چەند قاڵە
وەڵڵاهی نازانم چی ئەکەم!
پیرۆت:
پێم بڵێ، ئەمڕۆکە هیچت گرت؟!
پێوە بوون؟!
مام وسوو، گوێ بگرە
ئەم جارە چەندت گرت، هی منن
وتت چی؟!
وسوو:
دوێنێ چوار پێوە بوون
چاویان وەک
پشکۆی ناو ئاگردان
زیتەزیت
بریسک و هۆڕیان بوو
پێش وەخت من قەولم پێ دابوو
ناردمن بۆ کوێخا
«بە پێکەنینەوە»
دیارییەک بۆ ماڵی کوێخا بێ
ئەی دیاریی تۆش نییە؟!
پیرۆت:
«مام وسوو دێتە پێشەوە»
مام وسوو، گوێ بگرە
تو خوا گەر گوێ نەگری
گێژاوی ناو سەرم هەتا بێ
تووڕەتر دەروونم لوول ئەدا.
وسوو:
گوێم لێتە، گوێم لێتە
ئەزانم چی ئەڵێی
باس، باسی خاوەرە. وا نییە؟!
سەیر ئەبێ، نەیزانم، گێژاوی ئەو سەرە
لە کوێدا ئەبێتە تەنوورە!
پیرۆت:
مام وسوو، پێش پێی تۆ
لە دڵما وام ئەوت:
تۆ بڵێی کە کوێخا دوای ئەوەی
چوار ساڵەم تەواو کرد
بەڵێنی بشکێنێ و خاوەرم نەداتێ
تۆ بڵێی ئەوەندە ناپیاو بێ!
ئەڵێی چی، مام وسوو، ئەڵێی چی؟!
وسوو:
تۆ قسەی سەیر ئەکەیت
چۆن نایدا؟!
هەرچەندە نەگریسە و چاوچنۆک
شتی وا چۆن ئەکا
ئەی دەستی لە بەردەم مەلادا
نەخستە سەر قورئان
پەڕ و باڵ دەرئەکا
ڕووڕەشی بەر دەرگای خوا ئەبێ
چۆن شتی وا ئەکا
تۆش نەڵێی بێکەسم، ئێمە چین؟! پیرۆت گیان
با دڵت ختوورەی وا نەکا!
ماڵ خراپ، ئای کە تۆش وەسواسی
پیرۆت:
ئەڵێم، ئێ، دنیایە
دنیای واش تا ئێستە سووڕانی
بە دڵی وەک پیاوی کوێخایە
وسوو:
لەسەر خوا، تۆ جارێ
هێشتاکە، لە کوێتە!
سێ ساڵیت بڕیوە و چواری تر، هەر ڕێتە
بڵێی: چی ناچاری ئارامت بڕوێنی
ناوچەوان وای هێنا
خوا نەیکرد خوشکێکت بداتێ و
تا وەکوو ئەم خەڵکە تۆش بیدەی بە ژنێ
- وچان -
ئەزانم: شوانکاری و شاخنشین
گرانە و نانەکەی هەتاکوو دێتە چنگ
ئازاری وەک هەویر ئەتشێلێ
بەڵام تۆش هێشتاکە هەڕەتی لاویتە و
خۆ مادەم خاوەریش دڵی خۆی بەپاکی
پێ داوی
کێی ترە، گاسنی بتوانێ دڵی ئەو بکێڵێ!
- وچان -
پیرۆت:
مام وسوو، ئەی تو خوا خاوەر چۆن
کچێکە، تۆ بیڵێ
هەر وەکوو ئاسکە موبارەک وا نییە؟!
بۆ پاکی و بۆ جوانیش لەو ناکات؟
نازانم، مام وسوو ئەڵێی چی
دڵی من بێ هیچیان هەڵناکات!
وسوو:
ئۆباڵی قسەی خۆم بە گەردن
کچی وا ڕووسوور و داوێنی وەها پاک،
دەگمەنە، وتەمە تا مردن
دەی ڕۆڵە ئاسکە موبارەک پیرۆز بێ خۆی بدا
بە بەختی هەردووکتان
هۆ پیرۆت نیزای من گیرایە
ئاسکە موبارەک پشت هەڵکا لە هەر کەس
خوا بەڵای لێ ئەدا
ئەوەتەی ئەو هەیە و ئەم دێیە
خێر بە سەر پیاو چاکا ئەبارێ و
دەروونمان بێ قۆرت و گرێیە!
پیرۆت:
مام وسوو دەی تو خوا
بەو دەنگە شیرینەت شتێکم لە بەیتی
ئاسکە موبارەک بۆ ناڵێی
نازانم، لەو بەیتە تێر نابم
تا مابم!
وسوو:
بەیتێکی درێژە، ئەو جارەش پێم وتی
چەند جارێ ئەم گوندەی خەزانە و
ئەم خەڵکەی
پاراست لە فەوتان و مردن و نغرۆ بوون
چی بڵێم؟!
پیرۆت:
دەی تو خوا، با دڵم هێندەی تر
بسووتێ و بڵێسەی باوەش کا
بەو دەنگە خۆشەتا، دەی تو خوا
وسوو: «وسوو دەست دەخاتە پەناگوێی و تێ ئەچریکێنێ»
بۆ بەیتی ئاسک، ئاسکە موبارەک، گوێ بکەن بە دڵ
دڵ بکەن بە گوێ، ئاسک فریشتەی لای خواوەندە
لە ئاسمانەوە هاتۆتە ناو دێ. هەور سەرێتی،
هەتاو ڕەنگێتی، ئەستێرە چاوی، هاژە دەنگێتی،
هەژاران خوێنی، بەفر سەرینی. لە کوێ گوڵ بڕوێ،
لەوێ ئەیبینی. بۆ بەیتی ئاسک، عاشقان با بێن
وەکوو خۆر هەڵبێن، سەودایە و سەودا، سۆزی
ئەم بەیتە، پەنجەی گزنگە و گڕ لە تاریکیی خەزان
بەرئەدا، خەزان ئەزانێ چۆن لە باوەشی درەختی
خۆیدا ئەو هەڵئەگرێت و لە کام ڕووباری
ئەوینی پاکیا دەم ئەنێتە دەم ئاسۆی برینی
«بێدەنگ ئەبێ ڕوو ئەکاتەوە پیرۆت»
پیرۆت گیان، ئەوەندەی بۆ ئەمڕۆ
درەنگمە و ڕەزەکەم تەنیایە
«هەڵئەستێتە سەر پێ»
پیرۆت:
مام وسوو پێم وتی:
تینوێتیم لەو بەیتە قەت ناشکێ
بەر لەوەی کە بڕۆی، پرسیارێ:
ئاسکە موبارەک پێش وەخت،
هەست ئەکا؟!
وسوو:
هەست ئەکا. پێش وەخت هەست ئەکا
کە چی دێ و ڕووئەدا:
دێتە ناو گوندەوە ماڵەوماڵ ئەکات و،
باڕەباڕ بە چوارپەل
وەک لەسەر ژیلەمۆ وەستا بێ
جێ ناگرێ بە خۆی و باز ئەدا و ڕائەکا
ئیتر گوند ئەزانێ بەڵایەک بەڕێوە
مل ئەنێ بۆ خەزان.
پیرۆت:
ژیانی ئەم دێیە مام وسوو
لە چاوی ئەودایە
بڕوا کە مام وسوو ئەو نەبێ
کوێراییی خەڵک دایە!
«زۆراب بەپڕتاو بەرەو لای هەردووکیان دێت و لە دوورەوە هاوار ئەکات»
زۆراب:
هۆ مام وسوو، هۆ مام وسوو
تەڵەکانت تەقین و دوو،
ڕێویی چاو زیتیان گرتووە
یەکێکیانیش هەژگێکی بە
کلکی خۆیەوە بەستووە
پیرۆت:
خۆ ئەم جارە دیارین بۆ من
نەیانبەخشی
وسوو:
بەپەلە ئەڕوات و بەدەم ڕێوە ئەڵێ:
ئای مام ڕێوی
خۆی نەئەچوو بە کونەوە
کەچی هەژگێکی بە کلکی
فێڵی خۆیەوە بەستبوو
ئای مام ڕێوی!
وای مام ڕێوی!
- تاریکایی -