باسی چۆنییەتی چەرخ و کردەوەی هۆز
لە کتێبی:
دیوانی ڕاجی
بەرهەمی:
ڕاجی (1912-1969)
5 خولەک
131 بینین
کاکە، بۆت بکەم باسی زەمانم
گوێ ڕابگرە لێم، ئارامی گیانم
چمان بەسەر هات، یار و یاوەران
گوڵ و یاسەمەن، هەموو هەڵوەران
دنیا بە پایز گەڕا سەرانسەر
تیا کە گوم بوون مەردی بە جەوهەر
ملیۆن و ملیار، بژمێرە لەک لەک
نییە نەرم و گەرم، مەگەر بەستەڵەک
دین بۆ ترووسکە و هۆنینی بەشەر
تاریک بوو، پسا و، بڵاو بوون گەوهەر
کوا گەنجەکانی نیشتمان لە شان؟
کوا میرەکانی، هەموو پاڵەوان؟
کوا دەوڵەمەندی خێوی فەقیران؟
کوا دەسمایەیی ڕەعیە و ئەسیران؟
کوا ڕۆژی ڕووناک، لە ڕووی بێبەشان؟
کوا تاریکەشەو، لەسەر ڕووڕەشان؟
کوا قسەی شیرین، لەناو ئەدیبان؟
کوا نان و هەنگوین، بۆ دڵ غەریبان؟
کوا سۆز و ڕەحم و، بەخشین و کۆشین؟
کوا عەدل و ئینساف، بە کۆمەڵ نۆشین؟
میللەت هەراسان، بێ نان و بێ ئاو
برسی و تینووشن، هەموو چوونە داو
نەما مەرحەبا، لە ئێک ترازا
وەک خاڵ و خوارزا، مام و برازا
هەوڵی ژیان و، بیر و تەربییە
لە هۆزی ئەمڕۆت، ئیتر هەر نییە
خەڵکی بە قڕ چوو، بە قەرز و قۆڵە
دڵ لە ڕاستی دڵ، دەڵێی سەهۆڵە
بە بێ یارمەتی و، بەبێ کۆمەڵی
سووتای ئاگری، کوڵای مەنجەڵی
وەتەن، ئەتۆ بووی قازانج و مایەم
دووای داک و باب، بوو بوویە دایەم
بەخێوت کردم بە دەستوبردی
تو خوا لەبەر خەڵک، تۆ بۆچی مردی؟
مناڵی ڕەنگین، هەمووت بە جێهێشت
لە زاری عالەم، جوان وەک بنێشت
تفوو، سەد تفوو، لە چەرخی ناپاک
بچووکی سەرخست، گەورەی خستە خاک
حیرس و تەماع و، گوناهی ڕێ دا
دونیا جەهەندەم، بمرە لەوێ دا
ڕێگای تەقەلا، هەر کەس لە خۆیە
لە کرد و کۆشی، بڕۆ بڕۆیە
خاوەن نەتەوەی سەنگین و ڕەنگین
هەموو گیرەوەی غەم و دڵتەنگین
خرۆشاوی جەم، شەپرزەی قڕی
مناڵی ڕەنگین، هەمووی زگ دڕی
دەوڵەمەند کە دی، فەقیر نانی بوو
سواری سەری بوو، گرانجانی بوو
بە جۆرێکی وا دڵی ئەشڵەژێ
کە بۆی هەڵکەوێ، ئیتر ئەیکوژێ
ئەگەر قاڕوون و، ڕەی و، نەمروودە
بە توورەکێک جۆ، ئەمجا حەسوودە
هەلوع تێر نابێ، تەرەس برسییە
بۆ دەوڵەمەندان، نەفسی نەفسییە
ئەگەر توجاڕی خاوەن موغازەن
لە پووڵ پەرستی، هەزار ئیجازەن
قۆڵیشت ئەبڕێ، نانیشتە نادا
ئەگەر ماڵیشت گشتی پەنادا
ئەیوێ بە جارێ بڕووتێیەوە
تاکو بە هاوار، زووتر بێیەوە
ئەگەر بازرگان، بزورگە کاری
بۆچ پاک و پیسی، ئەخاتە زاری؟
درۆ و سوێندی زل، بە بێ ژمارە
لەسەر فلوسێک، ئەکا تەمارە
وەکو عەتاری دەماغ پەشۆکاو
بە بۆی غالییە و، عەتر و قاوە و چاو
بە فلسێ کڕی و، بە دینار نییە
مسقاڵی تۆوچا، برا، چار چییە؟
بە سیپە و سندووق، حەشاری داوە
ئەڵێ لە «هیند»یش، بەخوا نەماوە
بەقاڵ، پیشەتە پەقلە فرۆشی
لەگەڵ ئەفەندی، بۆچ مەی ئەنۆشی؟
سەلەم و سووتت، بۆچ وا لە باوە؟
یان لە ڕێی تەماع، ئەستۆت شکاوە؟
تەرازووت بە فێڵ، ئیزرەم، ئەلیدرەم
خۆیشت، بە هۆقەت ئەچێتە ناو دەم
ئەمەندە خوار و پیس و پەلیدن
وەکوو جەهەننم، «هل من مزيد»عەرەبین؟
عەللافی پڕ لاف، بۆ دانەوێڵەک
ئەکڕێ بە کۆڵ و، ئەیدا بە هێڵەک؟
سەرڕای هەموو شت، وا تێئەکۆشێ
لەجیاتی گەنم، هەرزن ئەفرۆشێ
کاکە! بەرئاگر، یانی نانەوا
چاکی بناسە، مەغزووبی خوا
مسقاڵێکە نان، هەمووش هەویرە
ئەڵێ ئیزرەمە و، مەیرە پەنیرە
حاجی! بە قوربان، ئەڵێی پەپوولەی
بۆچی لە دووی نان، حەریفی توولەی؟
بە سوێند و حیلە، خەڵکت برینگ دا
مەگەر تسێکت نەهات بە کینگ دا
مەلەک، بەم هەموو سافی و شەفافە
ئادەم بە زانین کردی خەلافە
نۆرەی مەلایە، کە خۆشم مەلام
وا ئەمبزێوێ، زگ و ئینتەلام
نانم کە جۆیە، پێخۆرمە پیواز
با هەڵبدێرم، لە سەد کاو و ڕاز
مەلا مەلا بێ، حیکمت شوناسە
هەموو قسێکی پڕی قیاسە
بورهانی قەوی، ماددی و مەعنەوی
ساف و لەسەرخۆ، تا بتکا نەوی
لە هەر هەوارێ، تۆ لێی بپرسی
ئەبێ لە تیغی تیژی بترسی
لە هەموو دەریا، مەلەی بزانێ
خولەی بە شانێ، خلەش بە بانێ
مەلای نەزانا، حەریفی شێخە
بۆ ڕێی گاوری، بیتێوە ڕیخە
بۆ لوقمە نانێ، دینی ئەدۆڕێ
ئەبێ قیامەت، وەک گا بقۆڕێ
لەبەر کەسادی، خووی نەخوێندنە
ئەوجا تا مەرگی، درۆکردنە
کاکە! بەخێوکەن مەلا چاکەکان
تاکو نیشان دەن، ڕێبازی ژیان
دین، بۆ ژیان و خۆشی و مورادە
ئەگەر خاکیشت، ڕووت و بێ زادە
مانای دینی تۆ، برا و بابییە
گەر ئەوامیر و، گەر نەواهییە
مەقسوودی خوا، لە دین بۆ بەشەر
بە ڕێکی بژی و، ببی بەهرەوەر
هەرچی لە پیسی، کەللەی نەتاسێ
کە خۆی بناسێ، خوداش ئەناسێ
لێت ئاشکرایە، وەکو ڕۆژ و مەهـ
«مَنْ كانَ لِلّه، كانَ اللهُ لَهْ»عەرەبی
عیبادی خوا، ساحێب ئیمانن
موبەززیر هەموو برای شەیتانن
دەرهەق یەک نەبن خاوێن و دڵپاک
نابینن بە چاو، ڕۆژێکی ڕووناک
دوژمن زەفەرتان پێ ئەبا هەردەم
خۆتان ببینن کوڕانی ئادەم
چی پێغەمبەران هێنایانە ڕوو
هەر ئەوە هەوێن، بۆ ڕەوشت و خوو
ڕاجیناسناوی ئەدەبی بە گشتتان ئەڵێ برا بن
هەتا ڕۆژ و شەو، موشکیل گوشا بن