کەین و بەین، دار و تەون
لە کتێبی:
دیوانی ڕاجی
بەرهەمی:
ڕاجی (1912-1969)
4 خولەک
215 بینین
لەشکری عیشقی لە مەیدانی جواناندا نواند
پاڵەوانانی، دڵی شاهـ و گەدای گرت و ڕفاند
خستییە غەمخانە و بەند و سزا و هیوا و تکا
داخی خاڵی پێوەناو و، موشکی زوڵفی تێوەچاند
تا لەسەر عاموودی باڵای، کارەبای کرد ڕوومەتی
خوێنی سەرتاپا مژیم، تا پشتی ئازادی شکاند
بولبولی گوڵزاری حوسنی، هێند بە شێتی هاتە ڕوو
خونچە وا پڕ پێکەنی، تا لێو و ئێخەی دادڕاند
من، کە تاڵانی سەر و ماڵم لە ژێر پێی نازی نا
چاوی جادووی بڕیە دڵ، عفریتە دەستی لێ وەشاند
دڵ کە ئاوێزانی باڵای بوو، لە باوەشیا ئەسووت
وەک پەری پرس و وەڵام، تا نەیمراندم، نەیدواند
هەر وەکوو مووسا، لەبەر خێوکردنی خاڵ و خەتی
زوڵفی گۆچانی چەماند و پۆپی گیانمی پێ تەکاند
کاش ئەیزانی کە کوڵمەی نەوبەهاری ژینمە
ئەو دەمە دەمگوت: ڕەقیب پەژموردە بوو، قەل نەیقڕاند
وا لە یادم چوو، هەموو بەزم و نەوای ساڵانی چوو
چاوی تاریکم دڵی کێشایە ناو خۆی، تێی گەیاند
ڕۆژ و ئەستێرە ئەبێ بکوژێنەوە، بەس نووری ڕووی
وا بزانە ئەم هەموو چەرخەی بە ڕووی خۆیدا جماند
هەردوو هۆزێکین، زمانمان ئێک و دووی کێشاوە خەڵک
گەورەمان باپیرەیە، نەک «فازەر و مازەرگراند»
بۆچی ئێستا دوو دڵی، لەم یەک دڵەی پەست و هەژار؟
وا لە داخی تۆ لە دونیا، تۆوی بەدناویم ڕواند
لاپەڕەی ڕووی ویم، بە وانای سۆزی دڵ پڕ کردەوە
چەوتی زانی هێڵ و نوختە، بەو موژانە لێی کڕاند
خۆشی خۆشیم بوو، لە گۆشەی چاوەکانی جێ گرم
باڕەشی نەگبەت لە هەر شەش لا گوڵی بەختی وەراند
گەوهەری نازی لە دەم بەست و، بە لێوی خوێنمژی
هێزی بینایی لە چاوی گەل بڕی و، جەرگی کزاند
خەنجەری ئەبرۆی لە کالانی دڵان هێنایە دەر
پەردەیی سینگ و هەناوی عالەمێکی هەڵدڕاند
هەر کەسێ کەوتە وەنۆزی ڕاحەت و بێلایەنی
هەر وەکوو شێخی کەرامەتدار، لە خەودا پێی نواند
چەندە دەروێشی ڕیابازم دەرس دا، ڕۆژ و شەو
سۆزی عیشقی تێ گەڕێ، نەیبیست و هەر گوێی بۆ لەقاند
ئەم هەموو چەرخە، کە سەرگەردانی ئەمرێکی ئەوە
هەرچی ئاقڵ بوو لە ڕیشتەی عیشقی خۆی تێوە گلاند
«دار و تەون» و، تێوەدان و، ڕایەڵی ئەم عالەمە
هەر ئەبینی دەستی غەیبە، ڕیس و هەودای هەڵوەشاند
کێ هەیە، خۆی گۆشەگیری کونجی خەم کا چەشنی من؟
داری سەردارییم شکاند و، داوی خۆشحاڵیم پساند
شێت و گێلی دڵبەر و، خۆشباوەڕ و، دوورە ڕیا
هەر بە تەنیا سۆزی دڵدارم لە دڵما دانیشاند
تاکە ڕێگایی حەقیقەت پێی دەڵێن: دەوری مەجاز
هەر ئەگاتە پایەداریی، هەر کەسێ خۆی لێ خشاند
بۆ تەمای ماچێکی لێوانی، سەحەر زوو پێی گوتم:
ئەو گوڵە، چەند بولبولی وەک تۆی لە باخا هەڵفڕاند!
جیلوەیێکی دا لە ڕێی دیدار، بە ڕوودا خستمی
کێوی ئاواتی خزاند و، خانەیی ژینی ڕماند
وا خەیاڵە تاوی دام و، بیرە پاڵی پێوە نام
بۆ ویساڵی، گەرچی هەرچی پێم سپێرا، نەمگەیاند
زەردەخەندەی، تیشکە تاوی دوو جیهانی عالەمە
وا کە ئەم ئیجاب و سەلبەی بۆ تەماشا داڕژاند
سەیری ئەم سەرداری عەردە، ڕۆڵەکانی چی ئەکەن؟!
یەک دز و، یەک حیز و، یەک ماندوو، یەکێ خۆی نەشڵەژاند
ئاخ لەم دەستوورە سەختە و، داخ لەو ناڕێکییە
داد و ئاشتی کەوتە پاش و، تەفروتونا تاوی ساند
چی بکەم لەو خۆشەویستەی دڵبەر و ئیمان و دین؟!
چاندمی و ئاوی نەدام، میوە و گەڵای ژینی وەراند
تێ ئەگەی هێزی هەیولا و، زینەتی سوورەت هەتا
چەرخی هاموشۆ هەبێ، هەر ئیش و کاری ڕاگەیاند
کەین و بەینێکە لە بەینی چەرخ و هەڵسوڕێنەکەی
لێی گەڕێ ژیکۆناسناوی ئەدەبی کە کاریان سستە یا ڕایانپەڕاند!