ذکر ارضاع حضرت رسالت پناه ﷺ و بردن حلیمه آن سرور به قبیله بنی سعد و بیان غرایب که از آن گروه مشاهده کرد
لە کتێبی:
روضة الصفا
بەرهەمی:
میرزا عەبدولقادری پاوەیی (1850-1910)
12 خولەک
612 بینین
جمهوور ئەخبار کیمیا نەزەر
جە ڕووی بەسیرەت وەی تەور دان خەبەر
بێ ڕەد و خیلاف، بێ سەهو و غەڵەت
ئەوەڵ کەسێ شیر دابۆ بەو حەزرەت
والێدەی پاکش ئامینەی وەهەب
هەم «نوبی»، کەنیز ئەو ئەبوولەهەب
هەر دوو شیر مەڎان دایم بەو سەروەر
تا کە دوو سێ ماهـ بێ خۆف و خەتەر
بەڵام قاعێدەی ئەشراف حەرەم
جە هەوای ناساز مەککەی موعەززەم
عادەت بێ دایم چوونکە پەرێشان
مەڎان وە دایان گشت تفڵ وێشان
عەرەب عەشایر هەر ساڵ جە ئەتراف
مامان وە مەککە مەکەردن تەواف
بەهار تا پاییز تفڵان مەبەردن
بە ئەهل قورەیش خدمەت مەکەردن
ئیشان هەم وە قەد تەوانای وێشان
نەقد و جنس کەرەم مەکەردن پێشان
ئەوەڵ جە عەرەب ڕوودا بێ نانی
غاڵب بی تەمام قەحتی و گرانی
جە بێ قووتی خەڵق گشت جە قووەت کەفت
مساوی مدرا خوشبەخت و بەدبەخت
دارا و نەدارا، نادان و دانا
گشت جە دەست جووع مەکەردن هانا
مەردوم جە سەحرا فەریاد مەکەردن
دایم چوون حەیوان گیا مەوەردن
عەورات و حەیوان عەشایر یەک دەس
شیر نەمەندە بێ جە پستان کەس
خێڵ بەنی سەعد، مساوی وە خاک
یەکسەر مەناڵا جە دەرگای ئەفلاک
حەلیمە نامێ بنت بوو زوویەب
ئەسڵ مەند پاک، عەرەب بن عەرەب
جە سەحرای ئەو زێد گیا مەوەردش
پەی پەی شوکرانەی خالق مەکەردش
نە قووت نە قنیات نە خوراک نە خەو
وەزع حەمڵش کەرد ناگا هەر ئەو شەو
دەرد ئاشکار، دەرد نەهانی
دەرد گرانی و دەرد زەیسانی
گشت جەم بی جە لاش دەرد وە بان دەرد
دایم هەر شوکر خوڎاوەند مەکەرد
ناگا هەر ئەو شەو شەخسێ دی نە خاو
ئاوەرد پەرێ ئەو یەک پیاڵەی پەڕ ئاو
واتش بنۆشە پەی تۆ زاد مەبۆ
ڕۆزیت هەم شیرت هەر زیاد مەبۆ
حەلیمە خەیلێ جەو ئاوە نۆش کەرد
تەشنە و گوروسنەی وێش فەرامۆش کەرد
وات ئەی حەلیمە مەزانی من کێم؟
واتش نە وەڵڵا ئاگا نیم جە وێم
وات من ئەو شوکرم، تۆ شوکرت مەکەرد
ئێلتێجات وە پای قاپی حەق مەبەرد
دەستوورات ئێڎەن بشۆ وە بەتحا
ڕزقێ پەرێ تۆ بیەن موهەییا
نوورێ جە مەککە مەیاوۆت بە دەس
باوەرش پەی وێت مەواچە بە کەس
حەق زیاد کەرۆ ڕۆزیت هەم شیرت
تەنگی و عوسرەت گشت بەرشۆ نە ویرت
حەلیمە جە خاو شیرین بی بێدار
مەدرەخشا جە تەرح گوڵ غونچەی وەهار
بارخانەی دەردان جە لاش بار کریا
ستوون قووەت دەروونش دریا
پستانش پەڕ شیر ئەحواڵش خوشدڵ
جەماڵش تەعنە مەڎا وە ڕووی گوڵ
زەنان واتشان ئاخر حەلیمە
ئەو ڕوخسار زەرد ئەو خۆف و بیمە
چ تەور تەبدیل بی حاڵت بەی حاڵە
تۆ جە کۆت ئاوەرد ئی جام جەماڵە
چوون زەوجەی ملووک سەرحەد دارانی
یا وێنەی دوختەر شەهریارانی
بەڵام حەلیمە هەر خەندەش مەبەرد
ڕاز نەهانیش ئاشکار نەکەرد
غەرەز، حەلیمە ما باقی یاران
گرد کەوتێ وە پێڵ خەزێنەداران
وە عەزم تەواف مەککەی موبارەک
ڕاهی بین وە ڕا وە گشت تەدارەک
حەلیمە وێش و فەرزەند و شەوهەر
یەک دراز گۆشێ پیر و بار نەبەر
چەنی یەک وشتر قەڵخ قاتی ساڵ
کەم قووە و بێ تین بێ تووک و بەڎحاڵ
نە ئوشتر تاقەت تەوانای ڕاش بێ
نە خەر هەم تابشت ئاما و لواش بێ
ئەو گیر و ئێڎ گیر ئەو پیر ئێڎ لاغر
ئەیواش بە ئەیواش ئاغر بە ئاغر
تا یاوان وە شار مەککەی موعەززەم
کەردشان تەواف بەیتوڵڵای حەرەم
جەو پەی بەنی سەعد سەبقەت کەردشان
فەرزەند ئەشراف یەکسەر بەردشان
حەلیمە هەر چەند گێڵا جە ماڵان
جە عەمر و جە زەید پەرسا هەواڵان
یەک تفڵێ نەبی جە وقاع ئەو
جە قەوم قورەیش پەی ئێرزاع ئەو
پەشیمانی وەرد ئەو جە ئامای وێش
واتش یە تەقسیر ئەهل قەوم و خوێش
هەر کەسێ بەردش ساحێب ئێقباڵێ
نەداشان بە من کەس یەک مناڵێ
جە ناگا شەخسێ بزورگ و ئەعزەم
ئاما جە ناگا حەلیم دی وە چەم
فەرما جە ئێوە زەنێ شیردار بۆ
ئایا داخۆ هەن خدمەتگوزار بۆ؟
حەلیمە واتش ئی شەخسە کێ بۆ؟
وەی تەور نیشانەی بزورگیش پێ بۆ
واتشان «عبدالمطلب» ئێڎەن
سەردار قورەیش یاگەی ئومێڎەن
حەلیمە لوا سڵامێ کەردش
ڕەسم تەحییەت وە جا ئاوەردش
عەرزش کەرد بەڵێ من ساحێب شیرم
دایم ئێرزاعەن نەقش زەمیرم
پەرساش چ کەسی نام تۆ کامەن؟
واتش بن سەعدم حەلیمەم نامەن
«عبدالمطلب» خەندە کەرد دەر حاڵ
وات شوکرم بە زات فەرد بێ زەواڵ
چوون سەعد و حەلیم نیکەن نامشان
سێفاتێ خاسەن جە مەقامشان
واتش تفڵێ هەن چوون دانەی گەوهەر
بەڵام یەتیمەن نەڎارۆ پدەر
وە قەبیلەی سەعد گشت ئێزهار کەردم
هەر ئێڎ چوون نامش وە یەتیم بەردم
واتشان یەتیم عقووبەت دارۆ
فایدەش نیەن پەی ئێمە ئارۆ
ئومێدم هەن تۆ بەریش وە لای وێت
یەقین نەفعێ خاس جەو مەیاوۆ پێت
حەلیمە واتش لێت نەبۆ زەحمەت
بشوون وە شەوهەر کەروون مەشوەرەت
حەلیمە لوا هەم وە لای شەوهەر
واتش تفڵێ هەن نەڎارۆ پدەر
نمەز چێش کەروون هەنی جە لای کەس
جەی شارە تفڵێم نەیاوا بە دەس
شەوهەر وات حەلیم چوون نیەن دەلیل
بشۆ ئەو یەتیم باوەر وە تەعجیل
مەبادا یەوتەر ببەرۆش پەی وێش
جەو دما پەی تۆ ببۆ وە ئەندێش
حەلیمە بەعید جە گشت عەقارب
تا شی وە یانەی «عبدالمطلب»
واتش شەوهەرم ئیزن دادەن پێـم
ئامام موحەممەد بەروون وە لای وێـم
«عبدالمطلب» حەمد حەق کەردش
حەلیم وە یانەی ئامینە بەردش
یاوا وە لای ئەو خاڵ دانە فڵفڵ
ئامینە چوون دیش خەندان بی چوون گوڵ
چەنی حەلیمە مۆبەت نمانا
موبارەک بادی ڕای سەفەر وانا
بەردش وە جای خاو سەیێد سەروەر
شای قاب قەوسەین سالار مەحشەر
حەلیم نگا کەرد وە یەک فریشتە
جە سەر تا وە پا نوور پێدا وەشتە
یەک شوعلەی ئەنوەر شەمع شەریفێ
یەک مەلائێکەی جێسم لەتیفێ
مەفتوون بی دەرلاد وە یەک ئێشارە
ئاوەردش وە بەر نە تۆی گەهوارە
پستان ڕاستش چوون جام شەربەت
نیا نە دەهان فەرخوندە حەزرەت
سەر تا پای ئەندام دەمارش یەکسەر
گشت پەڕ بی جە شیر بە ئەمر داوەر
حەزرەت نۆشش کەرد شیر بۆ عەنبەر
خەیلێ شیرین تەر جە شیرەی شەکەر
حەلیم هەم پستان چەپش بەراوەرد
تا ئێشارەی دەم پاک حەزرەت کەرد
سوورەت چەرخنا ئێمتناع کەرد لێش
چوون توعمەی حەرام هیچ دەم نەڎا پێش
مەعلووم بۆ جە لای مەعنی شکاوان
چوون ئێبن عەبباس وەی تەور فەرماوان
حەزرەت بێ مەئخەز بێ قانوون نیەن
هەر جە ڕۆی تفڵی عەداڵەت بیەن
پستان چەپش دەخڵێ نەکەردەن
یەقین پەی شەریک ئەو مێنها کەردەن
حەلیمە ماچۆ نەک جە گشت ئەوقات
شیر بکەردا نۆش خواجەی کائێنات
شام مەکەرد مەخەفت تا وادەی نەهار
نەهارش مەکەرد دیسان تا ئێوار
نە عاجز مەبی نە مەبی دڵگیر
نە مەکەرد وە ڕک، نە مایل وە شیر
هەر وەخت مەنۆشا مەمکەی ڕاست مەوەرد
جە پستان چەپ ئێحتراز مەکەرد
وە پستان چەپ خەندە مەکەرد پێم
لاعەلاج مەڎام وە فەرزەند وێم
ئەویچ هەم پەی وێش خەیلێ دانا بێ
عێلم نەوکەری زووتەر وانا بێ
تا حەزرەت تەمام شیر نەکەردا نۆش
ئێڎ مەیل شیرش مەکەرد فەرامۆش
جە دمای حەزرەت هەر وە نەرمەوە
مەوەردش کەم کەم جە ڕووی شەرمەوە
تومەز ئەو تفڵە هەر بەو نەفامی
زانا وە قانوون خواجە و غوڵامی
ئامینە قسەی حەمڵ وێش تەمام
موعجێزەی ڕەسوول «علیة السلام»
گشت پەی حەلیمە یەک یەک بەیان کەرد
هەم چەندی دەلیل بورهانش ئاوەرد
واتش وە فرمان وێت نەکەی خجڵ
هەرگێز موحەممەد نەکەری غافڵ
ئەخبار یەهوود، کاهنان کار
ڕەمزش جە لاشان نەبۆ ئاشکار
بێ کەس بێ دڵسۆز بێ قەوم و بێ خوێش
نەک ئاسیبشان، دوور با یاوۆ پێش
ئانە واتم پێت بکەریش نە گۆش
لەحزەی موحەممەد نەکەی فەرامۆش
چەنی شەوهەرت نەشی وە جای خاو
موبەددەڵ مەبۆ عەیشت وە زوخاو
خوەراک نەهار یا شام هیچ نەبی
تاڵب وە تەعام حەرام هیچ نەبی
ئەر سەرت ئەفلاک، زیرت هەم خاک بۆ
با قەلبت تاهێر، شیرت هەم پاک بۆ
خوڎای موحەممەد زات بێ زەواڵ
مەیاونۆ پەرێت جە توعمەی حەڵاڵ
جە سایەی حەزرەت خوش نشین مەبی
دایم دەوڵەتمەند دنیا و دین مەبی
غەرەز، ئەو سەردار نازەنین نازان
تا کە فارغ بی جە ڕێزەی ڕازان
هەر چی نەقد و جنس حازر بی جەو دەم
گشت وە حەلیمە یەکسەر کەرد کەرەم
جەو دما حەزرەت موحەممەد ئاوەرد
تەسلیم بە حەلیم بەنی سەعدش کەرد
وات موحەممەدم ها وە تۆ سپەرد
تۆم سپەرد وە زات تاک تەنیای فەرد
حەلیم حەزرەت بەرد وە لای شەوهەرش
لوتف خوڎاوەند بی بە ڕەهبەرش
شەوهەر وات حەلیم سەعادەت مەندەن
عەجەب فەرزەندێ دانا و پەسەندەن
جەی تفڵە خاستەر جە ئادەمی زاد
نمەبۆ هەرگێز «ابد الابادعەرەبی»
خوەلاسەی کەلام حەزرەت بەردشان
چەنی عەشایر گشت بار کەردشان
ئاما نێدایێ نەفیر عامەن
ئێمساڵ وە زەنان دوختەر حەرامەن
جە یومن مەولوود موستەفای ئەمین
هەر چ حامڵەن نە ڕووی سەرزەمین
وەزع حەمڵشان گشت زکوور مەبۆ
هەم جە فێعل بەد شەیتان دوور مەبۆ
حەلیم موحەممەد گێرت وە بان دۆش
سوار بی وە کۆڵ، پشت دراز گۆش
بەڵام دراز گۆش قووەت پەیڎا کەرد
چوون حدوود خاس هەر بازش مەوەرد
مەشی وە ڕاوە وە چەند شادی و زەوق
سم مەڎا وە خاک سەر مەبەرد وە فەوق
زەنان واتشان حەلیمە چێشەن
دراز گۆش تۆ سەروەرێ پێشەن؟
جەو سەر لاغری ئەرواش سەندە بێ
جە مەرکەبان گشت جیا مەندە بێ
جەی سەر وەی تەورە دەماغش بەرزەن
چالاکی و زەوقش وە هەزار تەرزەن
ناگا دراز گۆش سەر بەرد وە سجوود
ئاما بە زەبان بە ئەمر مەعبوود
وات ئەی غافڵان نەزان ئەحواڵان
بەرشی جە لای من لاغری ساڵان
ئیسە جە شادی بەرزەن بەیدەقم
حامڵ حەزرەت حەبیب حەقم
تەیر تیز پەرواز ئاهوو ڕەفتارم
نوور عەرش بیەن ئارۆ سوارم
غەرەز ئەو ئەتراف سارا و هەرد و بەرد
کەش و کۆ و کەمەر وە ناڵەی نەبەرد
یەکسەر وە حەزرەت سوجدە مەبەردن
هەم وە حەلیمە گشت بانگ مەکەردن
پەی پەی مەواتن خۆشا بە حاڵت
نوور موحەممەد مەشۆ وە ماڵت
خوەلاسە چەند ڕەمز چەند عەجایبات
موشاهێدە کەرد نە ڕووی سەر بەسات
زەبان جە تەقریر ئێعجازش لەنگەن
عەرسەی سەرزەمین مەسافش تەنگەن
«القصه»، وە موڵک بەنی سەعد یاوا
جە فەیز حەزرەت دنیا بی ئاوا
ماڵات و ئەغنام ڕەنجیدەی ڕەنجوور
دەرلاد جەو دەمدا یەکسەر بین مەغروور
وە ئەهل ئەحشام بەرەکەت وارا
نەدار و فەقیر گشت بی بە دارا
قەحتی و گرانی ڕەم کەرد جە لاشان
نێعمەت زیاد بی جە بارگاشان
جە یومن حەزرەت «سيد الابرارعەرەبی»
ئاوان جاری بی جە کۆی سەنگ خار
توخم و مەزرووعات بە وێنەی ئەشجار
هەر یەک دانەش بی بە یەکسەد هەزار
حەلیمە عالەم پەرێش بی مایل
بی بە مەلەکەی قەوم و قەبایل
جە فەڕ قدووم ئەو سەوڵ ساوا
جە دین و دنیا وە دەوڵەت یاوا
بەڵام چوون حەزرەت جەستەش جە نوور بێ
عەرەقش گوڵاو موشک و کافوور بێ
ریمش عەبیر و بەڵخش عەنبەر بێ
ئەندامش گشت نوور، بۆش موعەتتەر بێ
خالق چوون وە پاک خەلقش کەردە بێ
پاکان وە پاکی پاک ئاوەردە بێ
بە شیرەخواری، ئەو گوڵ ئەندامە
بۆلش نمەکەرد هەرگێز نە جامە
ئەگەر کەردەبۆش جە شام یا نەهار
فەوری فریشتان بەردەن ئەو کەنار
حەلیمە ماوەرد بشۆرۆش وە ئاو
مدیا چێش شۆریان وە عەتر و گوڵاو
فریشتان تەشت و ئێبریق ماوەردن
دایم ئەندامش تاهێر مەکەردن
هەر وەخت زرانیش بکەفتا وە بەر
ڕۆی ڕۆشن مەکەرد وە «يوم المحشرعەرەبی»
ناگا ئەندامش ئەر ببیا مەکشووف
چوون بەدر کامڵ مەشی نە خسووف
هەر تا مەتاوا فەریادش مەکەرد
تا مەپۆشاشان ئەوسا شیر مەوەرد
جسم لەتیفش بێ شک جە نوور بێ
بێ سورمە دایم دیدەش مەخموور بێ
یەکێ جە ئەوساف شای بوڵەند پایە
چوون مینای بێگەرد هیچ نەبێش سایە
شەوێ جە شەوان ئەو سەرو ئازاد
زەبانش وە نام خالق بی گوشاد
ئەوەڵ کەلیمەی خواجەی کائێنات
هەر «لا اله الا اللهعەرەبی»ش مەوات
بە بێ «بِسم اللهعەرەبی» و ئێسم تەنیای فەرد
نە کارێ مەکەرد نە خوراک مەوەرد
هەر بە دەست ڕاست عەمەڵ مەکەردش
چەپ گەرد هەم جە سەر وە ڕاست ماوەردش
بە دەست چەپش ئەو شای بەهرەمەند
نە هیچ مەبەخشا نە هیچش مەسەند
غەرەز، ئەو نەوهاڵ شیرین جەماڵە
عومر شەریفش بی بە دوو ساڵە
جە دمای دوو ساڵ حەلیمە یەک ڕۆ
هۆرگێرتش حەزرەت شای فریشتە خۆ
بەردش وە مەککەی شەریف ئەعزەم
وە لای ئامینە بانووی موحتەرەم
ئامینە ئەو ڕۆ بێ هۆش و مەدهۆش
وێنەی دەستە گوڵ بۆ نیا وە بۆش
«عبدالمطلب» جە ئێشتیاقش
پەی پەی مەبۆسا دوو ئەبرۆی تاقش
تاکە یەک هەفتە بەند بی جە لاشان
حەلیمە عەرز کەرد نە خاک پاشان
وە هەوای مەککە دڵ وە ئەندێشەن
چوون حەرارەتش بۆی سەبوون پێشەن
موحەممەد جە نۆ کەرەم بکەن پێم
با بەرووشەوە دیسان وە لای وێم
ئەوەند ئێلحاح کەرد هەر تاکە تاوا
تا ئێلتێماسش بە قەبووڵ یاوا
جە لای ئامینە دیسان وداع کەرد
تەشریف حەزرەت هەم چەنی وێش بەرد
تا یاوان وە شاد وە ماوای وێشان
وەزیفەی ساڵان هەم یاوا پێشان