گفتار در بزرگی میزان و چگونگی او
لە کتێبی:
کۆمەڵەی شیعری فەقێ قادری هەمەوەند
بەرهەمی:
فەقێ قادری هەمەوەند (1830-1890)
9 خولەک
457 بینین
پۆسەن ئیرادەی «علي العظيمعەرەبی»
میزان موعەللەق نە هەوا موقیم
کەففەی حەسەنات میزان جە نوورەن
کەففەی وەبالش سیای دەیجوورەن
ئەر ئاری بە وەزن بزورگیی میزان
هەر کەففەش بە قەدر زەمین دونیان
حەزرەت مووسا جە توور سینا
عەرز کەرد نە حوزوور زات کیبریا
نیازم ئێدەن دانای دادگەر
بنمانی بەی عەبد میزان مەحشەر
میزان مەحشەر نە سەفحەی زەمین
عەیان کەر نەی عەبد بە «عين اليقينعەرەبی»
سادر بی فەرمان جە زات یەزدان
نمەبۆ جاگەی میزان نە جیهان
عەرز کەرد ئیلاهی عەلیم و دانا
پەی نموونەی کار ببینم یەک تا
«حسب الارادهعەرەبی»ی «قاضی الحاجاتعەرەبی»
نزوول کەرد پەی ئەرز کەففەی حەسەنات
مەشریق و مەغریب، جەنووب و شیمال
پەڕ کەرد سەرزەمین تەمام مالامال
عەرز کەرد کەی جە ناس مومکینەن سەواب
پەڕ کۆ یەک کەففەی میزان حیساب
قەسەمش کەرد یاد عەلیم مەننان
سەواب یەک نان پڕ مەکۆ میزان
بەو شەرت پەی من بۆ نەواچۆ بە کەس
بەیان کەرد جە غەیر بێ سوودەن عەبەس
شەممێ نە سەنای میزان بی بەیان
جوزئێ نە حیساب باوەر بە میزان
شروع به محاسبه
بەعزێ چەنێ خەسم وێش نە عیتابەن
بەعزێ نە حوزوور حەق و حیسابەن
بەعزێ موعەتتەل جە پای میزانەن
بەعزێشان نە پای میزان حەیرانەن
بەعزێشان خوڕڕەم، خەندان جە میزان
بەعزێ دڵ حەزین، مات و سەرگەردان
بەعزێ بە ئومێد، بەعزێ مەئیووسەن
بەعزێ چیهرەشان چون عەبەنووسەن
بەعزێشان نافیع وەزن میزانەن،
بەعزێ جە میزان خەیلێ خەسرانەن
بەعزێ سینە چاک، خانە وێرانەن،
بەعزێ نە کردەی وێش نە ئەفغانەن!
بەعزێ جە میزان خەیلێ مەسروورەن
بەعزێ جەمالش تەجەللای نوورەن
بەعزێشان هێمان جە پای حیسابەن
بەعزێ نە حیساب جەرگش کەبابەن
بەعزێ خەسمشان بە تەعجیل و تاب
مەکێشۆ بە زۆر پەی جەزا و عیقاب
بەعزێشان جە دەست خەتت ئازادی
دەوان پەی جەننەت بە عەیش و شادی
«رأيتعەرەبی» ئوممەت نەبییی خاتەم
حیسابش جە پێش سائیر ئومەم
نە پای میزاندا کول مەبان تەکمیل
دە گرۆ جێشان مەبان مزمەعیل
اول گروه سلاطین و امراء و ظالمین
ئەووەڵ گرۆهش ئومەرا و سوڵتان
حوکمشان بە شەرع نامان بە میزان
بە ئارەزووی نەفس وێش کەردن زوڵمەت
نەکەردن جە بەین عالەم عەدالەت
ڕووشان سیاهەن، چەشمشان کەبوود
شکەم پڕ جە نار، دەهەن پڕ نە دوود
هەر یەک نە زەنجیر هەفتاد زیراعەن
هەر یەک پەرێ حاڵ وێش نە فیزاعەن
جە تۆی ئیزدیحام پەی نار سەعیر
مەکێشۆ مەلەک، بە غەزەب، زەنجیر
مەیاوۆ بە سەمع عالەم یەک نیدا
سەیر کەن بە ئەحواڵ فیرقەی ئومەرا
یە ئەو گرۆهەن نە ڕووی سەر بیسات
نەکەردەن تەوبە جە حاڵ حەیات
گروه دوم قاضیان رشوتی و ریاکاران
گرۆی دووەمش قازیی دەورانەن
«كلاًعەرەبی» ڕووسیای عەدڵ دیوانەن
نە دەهەنشان شەرارەی نارەن
قەلبشان «بالكلّعەرەبی» سیا دەوارەن
داران جە گەردەن هەر یەک یەک زەنجیر
مەکێشن مەلەک زەنجیر بێ تەقسیر
بە سەمع عومووم مەیۆ یەک سەدا
ئەی ئەهل محشەر «كلاًعەرەبی» بان ئاگا
یە قازی ئانەن جە دار میحنەت
شەرعش تەغییر دان بە پارەی ڕیشوەت
بێ تەوبە بین فەوت جە دار دونیا
جەزاشان سندووق نارەن جە عوقبا
قاتلان گروه سوم‌اند
گرۆی سێیەمش جوملە قاتیلەن
جوملەگی بە قەتڵ ناحەق فاعیلەن
دەست چەپ نە سەدر و نە پشت بیروونەن
ڕووشان سیاهـ و چەشمشان خوونەن
نە جەبین داران خەتت موجەللا:
«هذا آيس من رحمة اللهعەرەبی»
مەکێشن مەلەک زەنجیر بە ستەم
نە ڕووی خەشم و کین پەرێ جەهەننەم
مەیۆ یەک نیدا پەی عام بە زەروور
مەعلووم بۆ لێتان ئەی ئەهل نوشوور
یە ئەو گرۆهەن بێ خەوف و حیجاب
«ابنية اللهعەرەبی» کەردشان خەراب
بەو خەتا کەردن تەفەخخور جە ناس
نە تەوبەو دیەت، نە چەشتن قیساس
گروه چهارم قطاع طریق
گرۆی چەهارەم جە دمای قاتیل
«كلاًعەرەبی» جە کردەی وێشان مونفەعیل
«كلاًعەرەبی» ڕووسیا، کول عەینش ئەزرەق
«كلاًعەرەبی» خەجاڵەت جە کردەی سەبەق
زەنجیر هەفتاد زەرعی نە گەردەن
مەکێشان مەلەک بە ڕەنج و میحەن
یەک نیدا بە ئەمر زات ئەکبەری
مەیۆ نە سەماع زومرەی مەحشەری
سەیر کەن بە ئەحواڵ قوتتاع تەریق
نار جەحیمەن جەزاشان تەحقیق
جە دار دونیا چون نەبین نادیم،
ئیمڕۆ جەزاشان «عذاباً اليمعەرەبی»
گروی پنجمش مردان و زنان زناکنندگان
گرۆی پەنجەمش جە دمای ڕەهزەن
داخیلەن بە هەم، جە مەرد و جە زەن
زانی و زانیە فیعلشان فەحشەن
کول عەورەتشان کوورەی ئاتەشەن
دیدەشان زەرد و ڕووشان سیاهەن
دەست ڕاستشان جە خەیر تەباهەن
توول قەدشان میسل مەنارەن
بەتنشان مەملووی عەقرەب و مارەن
یەک نیدا بە ئەمر دانای خوداوەن
مەیۆ بە سەماع جوملە ئەنجومەن
سەیر کەن بە ئەحواڵ گرۆی زانییان
نە فیعل فاحیش نەبین پەشیمان
بێ تەوبە فەوت بین جە دار ئەی جیهان
ها بین موستەحەق بە جەزای نیران
گروه ششم احوال سلف بیان نمودن
دمای زانییان مەیۆ یەک گرۆ،
دەهەنشان مەغار، ئەعزاشان چون کۆ!
بەتنشان تەکمیل شەرارەی نارەن
زوبانش نە گۆش دەهەن ئیزهارەن
پۆسەن ئیرادەی زات ئەقدەسی
دیدەشان ئەخزەر، ئەعزا قەقنەسی
داران جە گەردەن هەر یەک یەک زەنجیر
جوملە مەکێشان پەی «بئس المصيرعەرەبی»
یەک نیدا بە ئەمر شای پەروەردگار
جە ئەهل مەحشەر مەبۆ ئاشکار
ئەی ئەهل مەحشەر لێتان بۆ مەعلووم
سەیر کەن بە ئەحواڵ مەردان زەلووم
یە ئەو کەسانەن جە دار دنیا
نەبیەن کەسبشان بە غەیر جە ڕیبا
جە کردەی وێشان نەبییەن عودە
نە حاڵ حەیات نەکەردەن تەوبە
بیان چگونگی گروه هفتم که تعرض مال یتیم کرده‌اند و عذابشان
گرۆی هەفتەمی «كلاًعەرەبی» چون قیرەن
جوملە ئەعزاشان «روق» زەنجیرەن
قەددشان مەنار، شکەم جامووسەن
دوود سینەشان چون عەبەنووسەن
کول هەفتاد زەرعی زەنجیر نە گەردەن
بە زۆر مەکێشان بە بێ چوون و چەن
ناکا یەک نیدا بە ئەمر لەتیف
مەیاوۆ بە سەمع عالەم یەک هاتیف
ئەی ئەهل مەحشەر مەعلووم کەن خەبەر
سەیر کەن بە ئەحواڵ گورۆی بەدئەختەر
یە ئەو کەسانەن ئەموال یەتیم
ئەکل و ئیتلافش کەردەن وە بێ بیم
نەکەردەن تەوبە جەو فەحش بێ جا
دۆزەخەن سزای ئەو گرۆی گومڕا
گروه هشتم در بیان چگونگی احوال متکبران و مفتخران
جەودما مەیۆ گرۆی هەشتەمی
«بالكلعەرەبی» ئەعزاشان زەدەی ئەرقەمی
ئەندام چون مەنار «كلاًعەرەبی» سیاڕوو
«كلاًعەرەبی» دندانشان چون شاخ ئاهوو
هەر یەک نە گەردەن زەنجیر وێشان
مەلایک پەی نار دۆزەخ مەکێشان
نە کۆی گوناشان عالەم حەیرانەن
عالەم سەراسەر کول نە سەیرانەن
ناکا یەک نیدا بە ئەمر داوەر
مەیاوۆ بە سەمع هەر ئەهل مەحشەر
ئەی ئەهل مەحشەر ئاگا بان نە کار
سەیر کەن ڕەزالەی کیبر و ئیفتیخار
یە ئەو کەسانەن جە دار دونیا
کیبر و فەخرشان کەردەن موقتەدا
جە حین حەیات نەکەردەن تەوبە
ئین بار جەزاشان وەیلەن بە نەوبە
گروه نهم از شاهدان زور و کتمان شهادت و تهمت و کذابان و مفتن
جە گرۆی نۆهەم بەیان کەیم ئەحواڵ
کول دیدەش کۆرەن، زوبان لەنگ و لاڵ
کول سیا ڕووەن، «كلاًعەرەبی» قەد مەنار
هەر یەک بە حەلقەی زنجیر گروفتار
بە قووەی قوللاب مەلەک پڕ زوور
مەکێشن زوبان شاهیدان زوور
ئەو کەسان کەردن کەتم شەهادەت،
فیرقەی موفەتتین مەردان توهمەت
جوملە مەکێشن بە قووەی ئەغلال
پەی قاپیی دەرەک وە بێ قیل و قال!
یەک نیدا بە ئەمر زات پڕ قودرەت
مەیۆ بە سەماع جوملە جەماعەت
مەعلووم بۆ لێتان ئەی ئەهل نوشوور
سەیر کەن بە ئەحواڵ شاهیدان زوور،
هەم ئەو کەسانەن کەردەنش فیتنە
کەتم شەهادەت کەردەن بە کینە
هەم ئەو کەسانەن بە کردەی قەبیح
موسیڕ بی هەردەم بە کیزب سەحیح
هەم ئەو کەسانەن جە بەین عیباد
زوبان توهمەت کەردەبێ گوشاد
هەم بە بێ تەوبە جە دار دونیا
کەردشان ڕیحلەت پەی جەزای عوقبا
فرقه‌ی دهم در احوال مردان و زنان چنگی و رقاصان و حیالان وزن و ترازو و قمارچیان و حرام و خمر خواران
فیرقەی دەهەمین کول سیان ڕووشان
هەر یەک بە قوللاب زەنجیر مەکێشان
«كلاًعەرەبی» پەنجەشان مەسۆچۆ بە نار
نە زمانشان مەڕێزۆ شەرار
بەعزێ جە بەتنش ئاتەش مەخێزۆ
بەعزێ نە ئاتەش بازووی تەرازوو
بەعزێ ڕوو بە خاک چون جیفەی مردار
بە حەلقەی زەنجیر مەکێشن بە قار
دەست و پا و ئەعزای زومرەی ڕەققاسان
هەر یەک نە زەنجیر وێشان هەراسان
جە پای میزاندا پەی قاپیی دەرەک
هەر یەک بە نەوعێ مەکێشان مەلەک
یەک نیدا بە ئەمر دانای دادگەر
مەیۆ بە سەماع عالەم سەراسەر
یە ئەو کەسانەن، جە مەرد و جە زەن
نە حوبب دونیا وێشان کەرد وە پەن
بە کیزب و حیلە، بە خەمر و مەیسیر
وێشان کەرد ڕیسوا نە سەحرای مەحشەر
نەتەرسان نە خەشم زات بێ نیاز
ئاوەردن بە ڕەقس سەمتوور چەنی ساز
بە فیعل شەنیع مەشغوول بین مەدام،
نەکەردن پەرهێز نە ئەشیای حەرام
نە کردەی وێشان هیچ نەبین نادیم
مەبۆ بنۆشن شەرارەی جەحیم
«حسب الارادهعەرەبی»ی «شديد العقابعەرەبی»
دە فیرقە بەی تەور مەبەن بە شیتاب
«كلاًعەرەبی» جە قیتعەی ئەووەڵ بین موقیم
مەنۆشن جە نار «عذاب أليمعەرەبی»
جە ئەهل ئیمان هەر کەس بۆ لێشان
بە قەدەر گوناهـ جەزا مەکێشان
پەی ئەهل ئیمان شەفاعەی ڕەسوول
حەق وەعدەش فەرمان لێش کەرۆن قەبوول
جەودما حیساب سائیر ئومەم
موحاسەبەشان مەیۆ بە ڕەقەم