مقدمه‌ی عقیده در جواب و سؤال
لە کتێبی:
کۆمەڵەی شیعری فەقێ قادری هەمەوەند
بەرهەمی:
فەقێ قادری هەمەوەند (1830-1890)
5 خولەک
553 بینین
ئەر جە نەسل تۆ بکەران سوئال
بدەر جەوابش بە بێ قیل و قال
جەواب دەر نەسلم پەیدان جە ئادەم
ئادەم هەم جە خاک ئامان بە ڕەقەم
ئەر کەردن سوئال جەواب کەر تەقدیم
بەیان کەر دەلیل جە ئایەی قەدیم
بوانە پەرێش ئایەی ئیستیعجال
«نحن خلقنا آدم من صلصالعەرەبی»
ئەر کەردن سوئال دین تۆ کامەن؟
جەواب دەر: دینم دین ئیسلامەن
ئەر کەردن سوئال مەر چێشەن دەلیل؟
بوانە پەرێش ئایەت بە تەعجیل
بە ئایەی قەدیم جەواب دەر تەمام
«ان الدين عند الله الاسلامعەرەبی»
ئەر سوئال کەردش: ئیسلام چ مەعنا؟
مەعناش سەراسەر بەی تەور کەر ئەدا:
ئیسلام ئەو کەسەن جە هەر خەیر و شەڕ
ئەمرش مەعرووف بۆ حەزەر جە مونکەر
ئەر کەردن سوئال جە مەعنای ئیمان
تۆ مەعنای ئیمان وەی تەور کەر بەیان
جەواب دەر مەعنای ئیمان ئەی ڕەفیق
بە زوبان ئیقرار بە دڵ کەی تەسدیق
ئەر کەردن سوئال ئیمان کەسبییەن
یا زادەی خەلقی و نە جیبیللییەن؟
جەواب دەر: ئیمان دوو نەوعەن حیسبی
یەکێ جیبیللی، یەکێشان کەسبی
جیبیللی ئێدەن جە یەوم «ألَسْتْعەرەبی»
جە «قالوا بلیعەرەبی» ئاوەردیم بە دەست
کەسبیشان ئێدەن جە حاڵ حەیات
قایم کەیم یەقین بە چەند کەلیمات
ئەر کەردن سوئال ئوممەت کێی تۆ
بدەر جەوابش بێ شەرم و شکۆ
من عەبد خودام، ئوممەت ڕەسوول
ئەمرشان بە دڵ و جان کەردم قەبووڵ
یەعنی «محمدعەرەبی» «آخر الزمانعەرەبی»
چون ئەوەن ڕەسوول زومرەی ئینس و جان
ئەگەر سوئال کەن: ڕەسوول یەعنی چێش؟
مەبۆ جەوابش حازر کەی نە پێش
جواب دەر: ڕەسوول مەئموورەن جە حەق
ئەرکان ئەحکام دین کۆ موسەددەق
هەم وێش ئەدا کۆ ئوموور ئەحکام
هەم حوکمش تەبلیغ بکەرۆ نە عام
ئەر جە عەقیدەی ئەحکام مەزهەب
کەردشان جە تۆ جەوابش تەڵەب
جەواب دەر نە قەول وێم مەسەڕڕەتم
نە ئەهل سوننەت هەم جەماعەتم
ئەگەر جە مەعناش کەردشان سوئال
تۆ نە جەوابش هیچ مەبەر مەلال
حەزرەت ڕەسوول، ئەسحاب کیرام
بە چ عەقیدە کول کەردن قیام
قەول و فیعلشان جە لام تەسدیقەن
بەو ئیعتیقادە یەقین تەتبیقەن
ئەگەر سوئال کەن نە ئیجرای ئەحکام
مەزهەبت کامەن؟ بەیان کەر تەمام
چەندەن مەزاهیب عەقیدەی ئیسلام
ئیسم و ڕەسمشان باوەر بە خیتام
جەواب دەر: ئیمام مەزاهیب چوارەن
هەر کەس نە تەقلید هەر کام موختارەن
ئەووەڵ شافیعی سیدق سەحیفە
مالیکی و حەنبەل، ئەبوو حەنیفە
ئەبوو حەنیفە عیلمش موحیتەن
هەم ئیسمش نوعمان ئیبنو سابیتەن
مالیکی مالیک ئیبنو ئەنەسەن
مەزهەبش مەربووت ئایەت و نەسسەن
حەنبەلی ئەحمەد بابۆش حەنبەلەن
واریع و زاهید عیلمش ئەکمەلەن
من نە هەر چەهار کەردم مونتەخەب
قەبووڵم کەردەن شافیعی مەزهەب
مەسئەلەش مەخرەج ئایە و حەدیسەن
ئیسمش موحەممەد ئیبنی ئیدریسەن
ئەگەر سوئال کەن جە دەعوای سیففین
قاتل و مەقتوول داران تەرەفەین
کام سەفش ئەحەق؟ کام سەف موبتیلەن
کام تەرەف عیسیان، کامین موقبیلەن
جەواب دەر: هەر چەند سوورەت عەقلی
«ذی اليدعەرەبی»ەن جە حەق حەزرەت عەلی
چون «أولو الامرعەرەبی»ەن وەسییی نەبیی
هەم ئەعلەم جە عیلم لە دوننی و کەسبی
ئەمما تۆ بە ئێد مەکەر ئیعتیبار
حەدیس نەبی باوەر بە ئیخبار
واریدەن حەدیس جەو شەهر عولووم
«مثل اصحابی كمثل النجومعەرەبی»
بە هەر کام هەر کەس ئەر کەرد ئیقتیدا
مەبۆ بە مەزهەر تەریق هودا
یەقین قایمەن جە ئوموور کار
کول موجتەهیدەن ئەسحاب کیبار
ئەکسەر ئەسحابەن جە هەردوو تەرەف
جە قەسد وێشان حەق داران بە کەف
چون ئەسحاب جە قەسد وێش موجتەهیدەن
قاتیل مەئجوور و مەقتوول شەهیدەن
ئەر باچان جە بەین خەسمەین یەک حەقەن
فیرقەی ئوخراشان سەهو موتڵەقەن
بەی تەور دەر جەواب بەو مەرد عەنید
کول موئەججەرن سینف موجتەهید
هەر کام ئەر بە سەهو کەردەن ئیجتیهاد
یەک ئەجرێ دارۆ بکەر ئیعتیقاد
هەر کام ئیجتیهاد ئەر کەردەن بە حەق
دوو میسل ئەجرش بەو عەتان موتڵەق
ئەسەححش ئێدەن جە باب عودوول
جاشان جینانەن قاتیل و مەقتوول
ئەر کەردەن سوئال ماددەی خەلافەت:
جە بەعد ڕەسوول کێ کەرد ئیمامەت؟
جەواب دەر جە بەعد ڕەسوول بە تەحقیق
کەردش خەلافەت بووبەکر سیددیق
خەلیفەی دووەم باوەر بە حیساب
«عمر الفاروقعەرەبی» شای «ابن الخطابعەرەبی»
جە دمای حەزرەت عومەرکەس بێ گومان
کەردش خەلافەت حەزرەت عوسمانکەس
چەهارەم عەلیکەس کەردش ئیمامەت
پەنجەم حەسەنکەس بی خەتم خەلافەت
جە تەئریخ حوکم هەر پەنج خولەفا
ئەر کەردن سوئال جەواب کەر ئەدا
دەروێشناسناوی ئەدەبی نە جەواب مەکێشە زەحمەت
بەیان کەر تەئریخ توول خەلافەت
توول خەلافەت بووبەکر سیددیق
دوو ساڵ و سێ ما و هەشت ڕۆ بی تەحقیق
توول خەلافەت حەزرەت عومەر
دە ساڵ و شەش ما و پەنج ڕۆ بی مەگەر
موددەی خەلافەت خەلیفەی سێیەم
جە دوازدە ساڵ دوازدە ڕۆ بی کەم
موددەی خەلافەت حەزرەت عەلی
چوار ساڵ و نۆ ماهـ یەک ڕۆزش کەم بی
یاوا بە حەسەن خەتم خەلافەت
شەش ماهـ و پەنج ڕۆز کەردش ئیمامەت
حەسەن بی لائیق ڕوتبەی خەلافەت
عەجووزەی دەوران پێش نەدا ئولفەت
چونکە زەمانە سفڵە پەروەرەن
کەی ڕاغیب شەخس فەزڵ و هونەرەن
دمای سەڵتەنەت زات مەبرووکە
هەنی حوکوومەت بی بە تەهلوکە
موددەی ئیمامەت هەر پەنج خولەفا
سی ساڵ و هەفت ڕۆز تەمام کەرد ئەدا
ئەر کەردن سوئال عەقیدەی ئیسلام
چێشەن، چ تەورەن؟ باوەر بە خیتام
تۆ نە جەوابش مەبەر دڵ حەزین
باوەر بە ئەوساف بە بێ بوغز و کین