مقالات حضرت علی «کرم الله وجهه» با مرد فیلسوف
لە کتێبی:
کۆمەڵەی شیعری فەقێ قادری هەمەوەند
بەرهەمی:
فەقێ قادری هەمەوەند (1830-1890)
8 خولەک
1053 بینین
نە شەهر کۆفە حەزرەت عەلی
هەم شێر خودا، هەم شاهـ وەلی
ئەو دەریای عولووم جە بەین ئەسحاب
مەشغووڵ بی بە ئەمر مەوعیزەی سەواب
گاهێ بە ئیسبات زات «ذو الجلالعەرەبی»
گا وەعد و وەعید ماوەرد بە مەقال
ناگا یەک شەخسێ ئاما نە ڕای دوور
سەلام دا بە ڕووی ئەو لامیعەی نوور
تەقبیل کەرد قەدەم ئەو بەحر عیرفان
مدرا نە حوزوور ئەمیر زەمان
«حسب الاشارهعەرەبی»ی سوڵتان نەجەف
مەرد موسافیر ئاما نیشت نە سەف
بە مەحز جەلیس مەرد موسافیر
قەلب حەیدەری سەنگین بی مەگەر
پەرسا جە ئەو مەرد جە کۆ ئامانی؟
مەرد حەقپەرست یا جە عیسیانی؟
وات زادەم نە شەهر «بۆمبا» عەیانەن
خالیقم ئەرز و هەم ئاسمانەن
حەزرەت عەلی حیلمش کەرد نە کار
بە نەرمی چەنیش ئاما بە گوفتار
فەرماش دەلیلت چێشەن ئەی سالیک
پەی پەروەردگار قەرار دای شەریک
مەرد موسافیر ئاما بە جەواب
عەرز کەرد نە حوزوور ئەو عالی جەناب
واتش پەرێ ئەرز ئێدم دەلیلەن
هەرچی هەن ئەشیا جە ئەرز تەکمیلەن
جوملە مەخلووقەن، زەمینەن خالیق!
جوملە مەرزووقەن، زەمینەن ڕازیق!
خالیق دووەم هەم ئاسمانەن
خیلقەت نومای ئەبر، باد و بارانەن!
بە شوعلەی ئەنجوم موسبەتەن زاتش
شەمس و قەمەرەن دیدەی سیفاتش
هەر وەقت بە دیدەی غەزەب کۆ نیگا
شەرارەی تەمووز، شیتا هووەیدا
جە مەنشەئی لوتف ئێدەن عەلامەت
پایز یا بەهار سازۆ بە ڕەحمەت
نە زەرف هەر ساڵ دوو دەفعە ڕەحمەت
دوو دەفعە غەزەب مەندۆ بە عوسرەت
«دائماًعەرەبی» فەلەک وێش نە گەردشەن
هەرچی هەن جە زیل ئەو پەروەرشەن!
بەیان کەم سیفات سوڵتان غەبرا
مەحمەلەن زاتش نە حەمل ئەشیا
بە قووەی هەوا ئەبر پڕ مەتەر
ئیجاد مەکۆ ڕیزق زی حەیات یەکسەر
شاهـ ویلایەت فەرماش هەی موزیل
جە قەهر و لوتفش مەر چێشەن دەلیل
عەرز کەرد نە حوزوور ئەمیر و سوڵتان
جە قەهر و لوتفش هەر ئێدەن نیشان
ساکین و ساکیت، بەست و بیساتەن
حیلمش بێ حەد و عەتاش سەباتەن
مەزهەر قەهرەن، جە قەرنێ یەک بار
تاعوون یا وەبا مەنمانۆ ئاسار
قەزای مەخسووسش ئەگەر بی قەدەر
دەر لەحزە بەو کەس مەبەخشۆ زەرەر
حەزرەت عەلی فەرماش بەو کافر
بەیان کەر جە ئەمر و نەهیشان خەبەر
عەرز کەرد نە حوزوور حەیدەر کەڕڕاڕ
ئەمر و نەهیشان نامان بە ئەخبار
هەر یەک فیعل و عەقڵ سپەردەن پێشان
مەقبووڵەن هەر فیعل سادر بۆ لێشان
هەر ئەفکار مووجیب زیندەگیی ناسەن
ئەر تەکاهول کەی خەتا قیاسەن
جە ئەتعیمەی عەیش دنیا بیت غافڵ
ئەر سەد عاقڵ بای پێت ماچان جاهیل
پۆسەن تەقازای ئەرز و ئاسمان
مەنع نەفس وێت هەم عەین خەتان
هەر ئەفعال نە زەرف مەساو سەباحەن
ئیکراهش نییەن، جوملە موباحەن
حەزرەت ئەمیر فەرما یا «رجالعەرەبی»
جە ئیحیای ئەموات بەیان کەر ئەحوال
عەرز کەرد یا ئەمیر یە چ خەیاڵەن
ئیحیای بەعد مەوت خەیلێ مەحاڵەن
زات حەیدەری فەرماش دوو خەللاق
غەیرە مومکینەن چێش نەبۆ نیفاق
ئەر دوو پادشا نە یەک کیشەور بۆ
مەبۆ ئەو ئیقلیم زێر و زەبەڕ بۆ
یەکێ پەی تەعمیر موڵک کەرۆ شورووع
دیگەر پەی تەخریب موڵک مەکۆ ڕوجووع
یەکێ ئەر عومر یا ڕزق کەرد وافیر
دیگەر بە هەردوو مەبەخشۆ مەزەڕڕ
یەکێشان یەکێ تا نەکۆ ئەسیر
موڵک موشتەرەک نمەبۆ پاگیر
شەرتەن زات حەق مەبۆ تەنها بۆ
مەیل بە هەرچی کەرد فەرمان ڕەوا بۆ
جەوهەر زاتش بێ چرا و چوون بۆ
قودرەتش غاڵب جە هەر مادوون بۆ
مەبۆ ئەو مەعبوود بێ خورد و خەو بۆ
جوملە مومکینات خەڵقندەی ئەو بۆ
ئەو کەس کە خەللاق، ڕەززاق عام بۆ
مەبۆ وێش مەستوور دیدەی ئیفام بۆ
شەرتەن جە مەعبوود بینا و ئاگاهی
جەزا و موکافات ئەمر و نەواهی
شەئن سانیعیش هەردەم زاهیر بۆ
ڕەنگ ڕەنگ و نەوع نەوع جێش مەزاهیر بۆ
چون زاتش مەستوور عەین عوقوولەن
پەی تەبلیغ ئەمر شەرتش ڕەسوولەن
مەستووری، وەحدەت شایستەی زاتەن
هەر چی مەبینید جوملە سیفاتەن
مەر جە عوقەلا یە چۆن قوبووڵ بۆ
فاعیل بۆ عیباد، مەعبوود مەفعوول بۆ!
کەی خالقەن ئەرز جە تەحت عیباد
نە پڕ کۆبیی ناس گەردش شۆ وە باد
گاهێ سەر سەبز، گاهـ سەر نە سەنگ بۆ
گاهێ سفید پۆش، گا سیا ڕەنگ بۆ
خالیق جە تەحت و مافەوق عیباد بۆ
سینەش سۆختەی کوورەی حەدداد بۆ
دایم تەن مەجرووح قوڵنگ و بێڵ بۆ
عیبادش زاڵم، خالیق «مضيلعەرەبی» بۆ
ئەو کەس جە مەعبوود مەبۆ موتتەسیف
هەر جوهدێ جە عەبد وێش کۆ تەسەڕڕوف
چون ئەرزێ نە فیعل بێ ئیقتیدار بۆ
ڕەوزەنەی زەنبوور عەقرەب و مار بۆ
موحتاج بە هەوای باد و باران بۆ
بە باد خەزان هەردەم عوریان بۆ
ئاسمان موحتاج فەرش زەمینەن
هەم زەمین موحتاج چەرخ بەرینەن
زەمین موحتاجەن بە ئەبر و هەوا
سەما موحتاجەن بە ڕووی میهر و ما
تەحریک فەلەک دایم نە کارەن
بە واسیتەی ئەرز ئەو پایەدارەن
واسیتەی ڕەنگش ماهـ و خورشیدەن
ئەر هەردوو نەبۆ ئەو ناپەدیدەن
حەرەکەی خورشید جە سەما پەیدان
چیهرەی فەلەکی جە هەردوو پەیدان
هەرگاهـ بەی تەورەن موحتاجەن هەردوو
شەرتەن جە مەعبوود غەنی بۆ هەر سوو
مەرد فەیلەسووف جەواب دا نە کار
عەرز کەرد نە حوزوور ئیمام ئەبرار
واتش نە خاریج هەر ئان و زەمان
بێ ئیحتیاجەن ئەرز و ئاسمان
ئەر شەمس و قەمەر، ئەر ئەبر و بادەن
جوملەگی نە خەوف هەر دوو ئیجادەن
حەزرەت عەلی جەو مەرد زەلووم
دەریای ئەفکارش نیشت نە تەلاتوم
زانا بێ سوودەن حادیسەی نەقڵی
ئاوەردش نە پێش سوورەت عەقڵی
فەرماش چون بیسات زەمین موفرەشەن
نەوعش بە هەفت ڕەنگ هەم مونەققەشەن
ئەر جە خالیقیی ئەرز ئێدەن دەلیل
جوملە ئەشیاهات خالیقەن تەکمیل
شەمس و کەواکیب، نەبات و ئەشجار
ئینس و جینن و تەیر، وەحش و موور و مار
هیچ کام نین خاڵی جەو هەفت ڕەنگ مەدام
لازم کەرد جوملە خالیق بان تەمام
هەم ئێوە ماچان نییەن ئیتاعەت
نییەن باس و خواس فەردای قیامەت
ئێمە مەواچیم هەن پەروەردگار
ئیحیای بەعد مەوت مەبۆ ئاشکار
بە میسقالە زەڕ خەیر و شەڕ تەمام
مەیۆ بە حیساب جە «يوم القيامعەرەبی»
تەرەفەین هەردوو نە خورد و خوابیم
هەردوو نە عوشرەت عەیش نە شیتابیم
هەردوو موزەییەن هەر ئەلبیساتیم
هەردوو نە ڕوکووب بەزم و بیساتیم
ئەر نەی مەسئەلە ئێوە سادق بان
نییەن پەی ئێمە زەرەر یا زیان
ئەر ئێمە جە قەول وێمان بین سادق
ئێوە بە غەزەب حەق مەبان لایق
هەر گا وەی تەور بۆ جە هەردوو ئەحواڵ
نییەن پەی ئێمە عیجزێ یا مەلال
مەرد فەلسەفی پەی ڕەدد مەقال
ساتێ تەواسا غائیب بی جە حاڵ
بە قووەی ئیدراک ئەو مەرد هوشیار
غووتە بەست نە بەحڕ دەریاچەی ئەفکار
بە هەر تەرەفدا چون ڕانا مەرکەب
ناوەردش بە دەست سەرڕشتەی مەتڵەب
بە کەیل عوقوول مەرد فەلسەفی
میزان کەرد ئەفکار هەردوو تەرەفی
قووەی دەڕڕاکەش قایم کەرد یەقین
تەسدیق کەردش قەول ئیمام موبین
مەرد فەیلەسووف عەرز کەرد یا ئیمام:
ئێمە مەغرووریم بەی خەیاڵ خام
تەحقیق بی جە لام جوملە خەیاڵەن
بە حەققەت ئایین ئێمە بەتاڵەن
جە قاپیی ئەعلات ئێدمەن نیاز
بە شەرەف دین من کەر سەرئەفراز
دەرلەحزە ئیمام جە ئوموور دین
مەرد فەلسەفی تەمام کەرد تەڵقین
«دەروێشناسناوی ئەدەبی» سانیعان جیهانی بان جەم
سەرف ئەفکار کەن نە هەر بێش و کەم
ئەو کەس تەلغراف سازۆ یا واپۆر
هەر نەوع سەنایع جێش مەکۆ زوهوور
نییەن موقتەدیر جە وێش یەک ئەعزا
تەکمیل کۆ نوقسان بە قووەت ئەجزا
پەی ئەعما سازۆ یەک دیدەی بینا
یا گۆش و زوبان، یا جە دەست و پا
تەفرەقەی ئەفکار وێشان بکەن کۆ
نەداران تاقەت ئیجاد کەن یەک موو
ئەمما جە حەدید، نەبات و شەجەر
نەوع سەنائیع مەیۆ نە بەشەر
قیاس کەر جە سونع زات یەزدانی
جوملە سیفەتەن کەون و مەکانی
زاتش ماوەرای هەر مومکیناتەن
هەرچی مەبینید جوملە سیفاتەن
های «دەروێشناسناوی ئەدەبی» تەحقیق عەزیم سوبحان
زاتش نەی هەفت دانگ نەدارۆ نیشان
ئەر ئیستیفسار کەن ساحێب تەئلیف
«عبدالقادرعەرەبی»ەن زەلیل و زەعیف
نە دوود دەوران دڵ نە گەزەندم
ئەسڵم هەماوەند، ئەسیر بەندم
نە سەنەی هەزار هەم سێسەد و یەک
تەبع ئازماییم ئاوەرد بە مەحەک
«ناصرالدینکەس» شاهـ ساحێبقران بی
حەمید خان سوڵتان ئال عوسمان بی
بەر نوور جەمال زات موستەفا
هەزاران دروود، هەزاران سەفا
«هزاران درود و هزاران سلامفارسی
ز ما بر محمدفارسی عليه السلامعەرەبی»