قصه‌ی برصیصا و امین نبودن از مکر حضرت باری ﷻ
لە کتێبی:
کۆمەڵەی شیعری فەقێ قادری هەمەوەند
بەرهەمی:
فەقێ قادری هەمەوەند (1830-1890)
9 خولەک
1148 بینین
ئیبلیس ئەمین بی جە قەهر و قودرەت
شی نە گەردەنش تەوقێ جە لەعنەت
بیمت جە غەزەب یەزدان دایم بۆ
ئومێدت بە لوتف ئیحسان قایم بۆ
حەق کەردەن تەئکید بە ئایەی قورئان
خەندەتان کەم بۆ، گریە بێ پایان
وەقت ئەنبیای بەنی ئیسرائیل
بەرسیسای عابید خەیلێ بی کامیل
موددەی هەفتاد ساڵ نە پای کۆسارێ
مەعبەدگاهش بی بەتن یەک غارێ
هەم هەشتسەد عابید جەو زێدو مەقام
ئەکسەر جە فەیزش یاوا بین بە کام
دەبدەبەی تەقواش بەوتەور بی بوڵەند
ئیبلیس جە حەسەد مات بی موستەمەند
تا یەک ڕۆ ئیبلیس «عليه اللعنةعەرەبی»
جەمعش کەرد تەمام گرۆی شەیتەنە
کێشا ئاهـ سەرد، خرۆشا بە زار
نە چیهرەی زوشتش ئەسرین کەردن کار
پەرسان یا جەددا مۆ چیشەن حاڵت
نە کام جیهەتەن زوڵم و زەلالت
واتش درێغا بەرسیسای عابید
جەرگم بوریان کەرد کردەی ئەو زاهید
چون خوون مەگێڵوون ئەعزا و دەمارش
نمەکۆ ئەسەر ئەفسوون نە کارش
زادەی ئیبلیس بی یەک ئەبیەزە نام
جە مەکرش ماتەن ئەنبیای عیزام
ئاما بە جەواب ئەبیەزەی حەریس
وات پەی ئەو زاهید من بکەر تەخسیس
ئەر کەرووم سەلبش جە نوور ئیمان
ئەوسا هونەرم باوەر بە میزان
ئیبلیس جە قەولش خوڕڕەم بی خەندان
ئەبیەزە پەی غار عابید بی ڕەوان
تا وەقت مەولوود نەبییی ئەبرار
شەیاتین جە ناس مەبین ئاشکار
نوور موحەممەد ئاما بە دنیا
حەق شەیاتینش جە ئینس کەرد ئیخفا
ئەبیەزە وێش بەرد بە شکڵ زاهید
سەلام دا نە ڕووی بەرسیسای عابید
بەعد تەوازوع بۆسا دەست و پاش
گەردەنش کەچ کەرد، ئاما نیشت جە لاش
بەرسیسا نە حوسن خوڵقش کەرد عەجیب
پەرسا مەکانت جە کۆن ئەی غەریب؟
خەبیس دا جەواب من نە فڵان جا
ئامام بە تەبریک فەیز قەدەمگا
شنەفتم تەعریف عیبادەت تۆ
موجاهەدەی نەفس، ئیرادەت تۆ
ئیلهام غەیبی بەی تەور دان ئاگا
ئامام نە ڕای دوور بە سیدق و سەفا
مەبۆ بنیشم نەی جا یەک زەمان
ئیجرا کەم ئوموور عەزیم سوبحان
بەرسیسا واتش ئەی مەرد خودا
هەر تا مەیلتەن بنیشە نەی جا
موقیم بی نەو جا مەردوود مردار
زوهد و تاعەتش هەر یەن کەرد نە کار
هەمیشە نە ئەمر تاعەت نە قیام
بێ خورد و خەو بی «دائم المدامعەرەبی»
هەر چەند جە تاعەت مەکەردش تەعجیل
ڕەنگ و قووەتش نمەکەرد تەنزیل
چون نەسل شەیتان بێ خورد و خوابەن
نە ئیجرای ئوموور پڕ نە شیتابەن
بەرسیسا دایم جە کردەی غەریب
پڕ شگفت مەبی حەیران و عەجیب
تەشویشەی قەلبش نیشت نە ستێزە
تەڵەب کەرد نە پێش یەک ڕۆ ئەبیەزە
واتش ئەی سەنعەت جە تۆ مەعلوومەن
یەکبار جە سەنعەت بەشەر مەعدوومەن
کام ئەسماو ویفقەن بەی تەور بە تەئسیر
نە تەن کۆ زەعیف، نە ڕەنگ کۆ تەغییر
تۆ مەدەم سەوگەند بە زات یەزدان
چێشەن ئەسرارش جە تەن کەر عەیان
جەواب دا جەودەم ئەبیەزەی گومڕا:
چەند ساڵەن ئەی سیڕ کەردەنم ئیخفا
خاس نەبی پەی شێخ جە بەین عەوام
پەی کەشف هەر سیڕ بەی تەور کەی قیام
هەر چەند زەکاوەت مەیۆ نە تەحریک
بە کەشف هەر سیڕ تۆ مەکۆ تەبریک
ئومێدم ئێدەن شێخ نەبۆ مەلال
بەتاڵ کۆ نە دڵ سەدەمەی سوئال
هەر چەند شێخ بەو فەیز مەبۆ شادکام
مەتەرسوون یەزدان من کەرۆ بەدنام
بەرسیسا واتش: ئەی مەرد زوههاد
پەی بەخیل جەننەت نمەبۆ گوشاد
ساتێ ساکت بی ئەبیەزەی زەلووم
عەرزش کەرد یا شێخ جە لات بۆ مەعلووم
ناچارم چونکی بەردی نام حەق
وە هەم لوتف تۆ نمانان سەبەق
بەو شەرت پەی ئیخفاش سەوگەند کەری یاد
خەرمەنەی ئیفشاش نەکەری بەرباد
سەوگەندش کەرد یاد بەرسیسا نەو جا
ئەبیەزە سەبرش بە شێخ کەرد عەتا
بەرسیسا چەند ڕۆ سەبرش کەرد مەراق
تا قەلبش «بالكلعەرەبی» نە غەم بی ئیحراق
ئەبیەزە زانا قەلبش بە خوتوور
نەمەند جە نوماز بەشاشەی حوزوور
موهەییا کەرد کیزب تەزویران وێش
شێخش نە خەڵوەت تەڵەب کەرد نە پێش
واتش یەک زەمان تەقوام کەرد پیشە
داییم نەکۆ بیم یا نە سای بیشە
هەمڕاز جوغد بیم هەر شەو تا شەفەق
میوەی جەنگەڵ بی ڕۆ سەددی ڕەمەق
غەیر جە زیعف حاڵ پێم نەبەخشا سوود
سەقیل بی قەلبم نە سوجدەی سوجوود
تا نە کەنارەی یەک شەهر عەزیم
سازام یەک خەڵوەت جە تۆش بیم موقیم
هەم ئەکل و شوربم زیاد کەرد کەم کەم
تا ڕازی بی نەفس ئەعزام موجەسسەم
مەشغووڵ بیم نەو جا بە ئەمر تەقوا
تا نەو مەرز و بووم ئیسمم بی ئیفشا
جە مەرد و جە زەن پەرێ زیارەت
مەنیشن جە لام، مەکەردن ئولفەت
یەک ڕۆ یەک حەسنا حەرەم جە ناکام
بە سەد غەمزەی ناز ئاما نیشت جە لام
بەرسیسا خەتەر پەیدا کەرد نە دڵ
ئەبیەزەی لەعین موشکیلش بی حەل
زانا وەعدەشەن ئاما بە تەیران
چەند کەس مەجنوون کەرد جەو موڵک و مەکان
هەم پەی واریسان مەبەردش ئەحواڵ
بەرسیسا جنوون ماوەرۆ بە حاڵ
پەرێ بەرسیسا ماوەردن جنوون
جە قەلب جنوون وێش مەکەرد بیرون
دێوانەگان کول یاوان بە شیفا
فاش بی شائیعەی سەوت بەرسیسا
یەک دوختەرش بی سوڵتان زەمان
مەحبووب و مەرغووب، نادیرەی دەوران
ئەبیەزە لوا بە قەلب دوختەر
بە عیللەی جنوون کەردش موسەخخەر
جە حاڵ دوختەر سوڵتان بی دڵگیر
دوختەرش بەستن بە حەڵقەی زنجیر
کەردش تەجەسسوس پەی شیفای دوختەر
تا نە بەرسیسا ستانان خەبەر
پەرێ بەرسیسا عەقڵش کۆ تەمیز
کیانا دوختەر با دایەی کەنیز
بی بە مەششاتە ئەبیەزەی گومڕا
دوختەر تەقدیم کەرد جە لای بەرسیسا
وێش ئاما نە پەس، وات بە خواجەگان
بەرسیسای عابید ئێد کەردەن فەرمان
ئێوە نە یەکجای هەنی کەن مەسکەن
تا دوختەر جە حاڵ وێش مەبۆ ئەیمەن
چون دایە و کەنیز غوڵام بین ڕەها
هەم دوختەر بە حاڵ دێرینە ئاما
وێش دی نە تۆی غار، دوو عابید نە پێش
وات من بەی ئەحواڵ نەی جا یەعنی چێش؟
ئەبیەزەی لەعین ئاما بە گوفتار
وات تۆ بە عیللەی جنوون بیت بیمار
پادشا جە سەعی هەر چەند کەرد قیام
نەکەردن عیلاج حوکەمای ئەییام
ئاخر هەر تەرەف کیاناش خەبەر
هەر کەس بکەرۆ عیلاج دوختەر،
هەم دوختەر بەو کەس مەکەروون عەتا
هەم گەنج و ماڵم بەو کەسەن فیدا
بەو شەرت ڕەوان کەرد تۆ پەی بەرسیسا
«الحمد للهعەرەبی» یاوای بە شیفا
تا مەغریب دوختەر بەی تەور دا تەسکین
وێش نە غار بەرشی ئەبیەزەی لەعین
دوختەر نە حوزوور بەرسیسای عابید
حوسنش درەخشان چون شوعلەی خورشید
ئاما نە جونبوش نەفس بەرسیسا
کەردش فەرامۆش ئیخافەی عوقبا
نەفس لەووامەش ئاما بە تەحریک
هیچ نەکەرد حەیا جە شای لاشەریک
ناوەردش بە یاد ئەو تەقوا و تاعەت
تا نەفسش نە کار شەنیع کەرد ڕاحەت
شەب ئاما نە پێش ئەبیەزەی تەزویر
وات بە بەرسیسا مەر چێشەن تەدبیر
فەردا غوڵام و کەنیزان یەکسەر
مەکەن کەشف حاڵ ناسیەی دوختەر
ئەکسەر جە زەنان داران مەهارەت
دەرک مەکەن نە کار نوقتەی بیکارەت
واقیعەی ئەسرار جە بەین نیسا
مەشهوور و عامەن زوو مەبۆ ئیفشا
«تحقيقاًعەرەبی» سوڵتان مەگێرۆ ئەخبار
تۆ مەبی بە قەهر سوڵتان سزاوار
بەرسیسا واتش ئەی مەرد هوشیار
ڕەئیی تۆ چێشەن؟ باوەر بە ئەفکار
ئەبیەزە واتش: خەتم هەر تەدبیر
ئێدەن تۆ دوختەر جە خاک کەی ئەسیر
بەرسیسا واتش قەتڵ بێ گونا
جە ئەحکام عەدڵ کەی مەبۆ ڕەوا؟!
ئەبیەزە واتش: چون دەفع سائیل
لازمەی حیفزەن جە هەر مەسائیل
ئەر تۆ جە قەتڵش نەکەری قیام
فەردا جە عالەم تۆ مەبی بەدنام
چون قەتڵ دوختەر پەی تو قیساسەن
نە «حق اللهعەرەبی»ەن نە «حق الناسعەرەبی»ەن
خۆلاسە بە مەکر ئەبیەزەی لەعین
قەتڵش کەرد دوختەر بێچارەی میسکین
بەرسیسا دەرلاد بێ ئیستیخارە
نەعشش مەدفوون کەرد نە تۆی مەغارە
بە تەفرەی لەعین ئەو عەبباد حەق
بە قەتڵ و زینای ناحەق بی مولحەق
وات بە ئەبیەزە هەی یار عەزیز
مەر چێشەن جەواب غوڵام و کەنیز
ئەبیەزە واتش جەواب دەر نە کار
دێوانە دوختەر ئیمشەو کەرد فیرار
من بە سیدق تۆ داروون شەهادەت
حە تەبریەی کار مەبی فەراغەت
ئەبیەزە سەحەر خێزا بە دەوان
خەبەر کەرد کەنیز، دایە و غوڵامان
واتش ئەو غەددار دوختەر کەرد مەغدوور
دمای فیعل فەحش قەتڵش کەرد مەجبوور
نە فڵان جا نەعش ماهـ تابانی
نە تۆی خاک و خوون کەردەن پەنهانی
یەکسەرە یەخە و سینە کەردن چاک
بەرز بی زایەڵەی شیوەن بە ئەفلاک
موقەددیمەی حاڵ کیانان پەی شا
«سريعاًعەرەبی» وێشان پەی غار بین ڕەها
غوڵامان جە پێش تەکدان تەکاوەر
یاوان بە عابید، پەرسان جە دوختەر
عابید وات دوختەر دێوانەی سادار
ئیمشەو فیرار کەرد پەی قوللەی کۆسار
غوڵامان بەستن دەست و پای عابید
کەردن نە تۆی غار جوستوجۆی ئەکید
هەم بە دەلالەی ئەبیەزەی لەعین
پەیدا کەردن نەعش ئەو خۆرشید جەمین
هەم نەعش دوختەر هەم عابید خام
کەردشان ئیحزار سوڵتان سەرئەنجام
بە ئەمر سوڵتان ساحێب فەراسەت
عابید کەردن بەند دار و سیاسەت
نەودەمدا ئیبلیس جام پڕ نە ئاب
نمانا نە عەین عابید نە شیتاب
عابید تەشنە لەب، دیدە گریان بی
سائیل شەربەی دەست شەیتان بی
ئیبلیس وات: منم خودای دوو جیهان
ئەر بە سیدق دڵ جاری کەی ئیمان
عەقیدەی مەزهەب سەبەق کەی مەردوود
ئەوسا مەدەم ئاب هەم شیفای وجوود
عابید دەر لەحزە نە تەهلوکەی جان
بەری بی بە سیدق ئیبلیس جە ئیمان
ئیبلیس دەر لەحزە جام ئاب ڕێزا
واتش خائیفم جە خەشم ئەڵڵا
بەرسیسا چون کەرد ئیتاعەی شەیتان
هەم بەدنامش کەرد هەم سەلب ئیمان
هەی ئیخوان دین ئاگا بان نە کار
مەرد بە ئیتاعەی عەدوو مەبۆ خوار
چون ئیبلیس دوشمەن ئەبنای بەشەرەن
هەردەم نە ئەفکار قوبح و زەرەرەن
«ظاهراًعەرەبی» تەریق خەیر مەدۆ نیشان
چاهـ دەر چاهەن نە پەردەی پەنهان
حەریس و خەسیس زادەی ئاتەشەن
«دائماًعەرەبی» جە نەسل ئادەم نە غەشەن
ئەی خەیاڵ خام سەبتەن نە جەبری
کول بین بە ئیغوای ئیبلیس موفتەری
سەیر کەن چ حاڵەت نمانان پێشان
«ظاهراًعەرەبی» تەسلیم، «باطناًعەرەبی» عیسیان
تەسلیم بە ڕەزای حەق جە ئیحسانەن
بێ تاعەتیشان عەین عیسیانەن
دەروێشناسناوی ئەدەبی هەر کەس کەرد قەسد کار بەد
بە تەدریج نە ئەمر دین مەبۆ مورتەد
هەنی نە خاریج نەکەری بەیان
بەیان کەر ماددەی جەبری و باغەبان