هەلبەستەکا هەڤپشک د ناڤبەرا مەلایێ جزیرێ و فەقییێ تەیران دا
لە کتێبی:
دیوانی مەلای جزیری
بەرهەمی:
مەلای جزیری (1570-1640)
8 خولەک
988 بینین
فەقی:
سەلاما من حەقیرێ
سەدەفەک دڤێ تێکن
ئیرۆکە ل جزیرێ
حەققە کو ل مەلێ کن
هەلاکێن ژ دەربا تیرێ
دەرمان هەیە کو لێکن؟
مەلا:
سەلامێن ملیاکەتان
د بێ حەدد و حسێبن
شوبهەتی ئاڤێن شەتان
ژ مەلا ل میم و حێ بن
هەلاکێن ژ زەحمەتان
دەرمان ژ لام و بێ بن
فەقی:
شەربەتا لام و بێیان
ئەز نادم ب حەیاتێ
مەعدەنا دال و ڕێیان
دبارینن نەباتێ
زاهر دکن مەعنێیان
ژ حوسنا بوت و لاتێ
مەلا:
ژ نەقشێ بوت و لاتان
مە سینە بوتخانەیە
تەعەییونا سفاتان
تەجەللا قەلبێ مەیە
د عید و شەڤ بەراتان
ژ وان ڕا مە سەجدەیە
فەقی:
سەجدەیا شوکرێ جارەک
مە فەرزە د وسالێ
نە پەردە، نە ستارەک
ل بەر وەجهێ هلالێ
«أَحسَنَ الله، تَبارَكعەرەبی»
ژ سوڕڕا وێ جەمالێ
مەلا:
جەمالا نوورین سافە
د وەجهێ تەجەللایێ
ب حەرفێن خوە کەششافە
زەمیر ددن مەعنایێ
حا میم عەین سین قافە
د ڕەمزا موعەممایێ
فەقی:
حێیێن د حەفت حامیمان
نوقتەیان لێ پەیدا کن
ئسمێ دو طاعەرەبیسین میمان
دو میمان ژێ جودا کن
باڤێنە جەم دو جیمان
عشقێ کو ژێ پەیدا کن
مەلا:
حەفت خومێ تەژی بادە
د مەیکەدەیا قدەمێ
ژ خوما کو من ئرادە
عشق ڕهتە جاما جەمێ
لەوحێ لێ نوون و صادعەرەبیە
لەو فەیزێ دا قەلەمێ
فەقی:
ساقی ژ خەمرا ئەزەلێ
نوورا قەلەمنوسخەکانی تر: نوون و قەلەم ژێ ئافراند
داڕێت لەوحا ئەووەلێ
ڕزق و نەسیب قەددراند
ئەو بوو موراد مەسئەلێ
نەقشێ مەجاز سەووراند
مەلا:
نەقشێ مەجاز تلسمە
مەزهەر ژ ڕەنگ مرئاتێ
سوورەت ل بال مە ئسمە
مەعنا ب تەجەللا تێ
حەرفێن د نوورین جسمە
کاف هایە د ئایاتێ
فەقی:
کاف هایە ئسمێ کوورە
توغرایە د تەنزیلێ
ب جسمی کووهێ توورە
ئجمالە د تەفسیلێنوسخەکانی تر: د مەعنای و تەئویلێ
جەمال ژ عەینی نوورە
کەوکەبە دنوسخەکانی تر: کەوکەب مە قەندیلێ
مەلا:
کەوکەبە دێمنوسخەکانی تر: کەوکەب دبێم بەششەرە
نوورەکە مونەززەهـ تێ
چ حوسنەک موسەووەرە
ئسمەکە ژ ئەللاهـ تێ
یەقین ب خوە مەزهەرە
چەرخەکە سەد خەرگەهـ تێ
فەقی:
خەرگەهـ ب من حجابە
ستار دکت جەمالێ
عەورێ ڕەش خوە نقابە
ل بەر وەجهێ هلالێ
پەروانە لەو دنوسخەکانی تر: ب عەزابە
مەحجووبەنوسخەکانی تر: مەهجوورە ژ شەمالێ
مەلا:
شەمالا ژنوسخەکانی تر: ت عەینی نوورە
شەفەق کو لێ ستار تێ
پەروانە بێ دەستوورە
ل چەرخێ سەمادار تێ
حەیران سڕڕا غەفوورە
لەو جانفدایێ یار تێ
فەقی:
یارێ حەقیقی خالقە
چیننوسخەکانی تر: چۆن جانفدا دا ڤێ کەڤین
ڕاست و دورست و سادقە
چ ڕەنگ ب شوونا ڕێ کەڤین
قەنج و لەتیف و لائقە
د باغێ ئرەم دا ڤێککەڤین
مەلا:
باغێ ژ نوونوسخەکانی تر: نوور وەرەق لێ
یار دێ ل وی زوهوور بت
سپێدەیا شەفەق لێ
مەزهەر ژ عەینی نوور بت
پەرتەو ژ حوسنا حەق لێ
دا عەکس بێ قوسوور بت
فەقی:
عەکسێ ژ حەق دبینیننوسخەکانی تر: دا بینن
ل دۆر وەجهێ مەحبووبان
ل حالەکێ نامینین
ژ سڕا وان مەتلووبان
گەهـ دنالین گەهـ دخوینین
دوورین ژ وەسلا خووبان
مەلا:
فەریاد ژ دەستێ فەرقێ
د دوورین ژ سولتانان
تیرەنوسخەکانی تر: تیژە ژ لەونێ بەرقێ
هەیبەتا وان خاقانان
ڕۆژە هاتییە شەرقێ
دنالین ژ کۆڤانان
فەقی:
کۆڤانێن مهرداران
بێ حەدد و بێ ئەژمارن
تیرێن د وان هەساران
سەد جاران سەد هەزارن
خەدەنگێن وان نووباران
نهین و خەف دبارن
مەلا:
نهینی دل دڕەشینن
تیرێن د سیاهـ گۆشان
دو میر ب غەزەب دکشینن
ل قەتلا مە بێ هۆشان
ژ قاف و واو و سینن
خەدەنگێن ئەسوەد پۆشان
فەقی:
دو نوون د سیەهـ ڕەنگن
وان سەر ل مە دکێشاننوسخەکانی تر: ب سڕ ل مە کو کێشان
دەربێن د وان خەدەنگن
ل قەلبێ مە دەروێشان
عاشق ژ دەست ب هەنگننوسخەکانی تر: نەهنگی،ب هنگن
ژ داغ و زەجر و ئێشان
مەلا:
داغێن مە پوڕ د کولن
خەبەر ژێ نایێ گۆتن
یەنگییان زەرب ل دلن
هناڤ ژ بەر دسۆتن
کەماندار ڕەش قاتلن
گەزمە ل دل ب جۆتن
فەقی:
گەزمەیێن عەین و صادعەرەبیان
ب ئشارەت ڕەمز و سڕن
کشاندن گۆشە بادان
مەحبووب د تیژ ئاوڕن
تیرێ د وان جەللادان
باتن د دل دفڕن
مەلا:
ئاوڕێن جۆتێ بەلەک
بەرقەکە ژ سەماواتێ
خورشیدە چەرخا فەلەک
هاتییە نێڤ مرئاتێ
ئنسانە ب سوورەت مەلەک
یان حوورییە د جەنناتێ؟
فەقی:
حووری کو تێک جەمابن
پەری هەم د وێ گاڤێ
هەموو ژ ڕەنگ چرابن
نێزیکی شەمس و تاڤێ
ژ شەرما خویا نابن
ژ حوسنا وێ گولباڤێ
مەلا:
وان شەرمە ژ دێمێ زەری
عەقرەبان دەرب ل دل دان
خورشید ماهـ و موشتەری
پێرۆ د موقابل دان
ئنسانە ب شەکلێ پەری
یان حوورە سفەت ولدان؟
فەقی:
پێرۆ یەقین کو خالن
د عقدا سورەییایێ
دو ڕۆژ و دو هلالن
ل دێمێ وێ لەیلایێ
بێ وەسف و بێ مسالن
د ڕەمزا شەکەرخایێ
مەلا:
ب ڕەمز و گوفت و سوڕان
نەباتێ ئەو دڕێژن
عشوەیێن لەعل و دوڕان
لوئلوء شەکەر ب هێژن
خەدەنگێن د ئاوڕان
عاشقان دبرێژن
فەقی:
عاشقێن لەب و لێڤان
شاباشە ژ خودێ ڕا
سەلوا و بهـ و سێڤان
بەلچم ژ زیڤ و زێڕا
حەرامن خەوێد شێڤان
ل کەسێ موحبەت ڤێڕا
مەلا:
کەسێ کو یەک دڤێتن
سوهتییە ب ئولفەتێ
شەڤان کوو وی خەو تێتن؟
ژ تیرا مەحەببەتێ
عاشق ل پەی وی تێتن
ژ جەزب و ژ فورقەتێ
فەقی:
فراق تێک حرقەتە
بەعیدە ژ خەیالێ
تووتاکە ب زەحمەتە
بولبول ژ بەر جەمالێ
گۆیین خەو قەت ناکەتە
کو دوورە ژ وسالێ
مەلا:
زەحمەت ب من وسالە
عاشق ژ بەر جەزبەیێ
لەو تێت ب دەرد و حالە
ژ بەرقا شەعشەعەیێ
دەما کو تێت شەمالە
نەزەر دا پەروانەیێ
فەقی:
پەروانە لەو دممرت
خوەش نینە ئەو ب ژینێ
زەعیفە خوە ناگرت
تیژە بەرقا ئەڤینێ
د پەردێ ناسەببرت
پەردە کەمالا دینێ
مەلا:
پەروانە لەو دسسوژی
ژ لەمعەیا جەزباتێ
فداکرن عومر وژی
د کەشفا سوببوحاتێ
کو دا ژ نووڤە ڤەژی
باقی بت د حەیاتێ
فەقی:
حەیات ب من هەر وەسلە
دو لات گەر ببن لاتەک
موراد ب خوە هەر ئەسلە
تێکدا ببنە سفاتەک
ژ هەڤ ئێک نینە فەسلە
واحد بمینت زاتەک
مەلا:
واحد زاتەک فەردە
تەجەللا د وان سفاتان
ل عەینی دل نەزەر دە
ل جوملەی تەعییناتان
تەوەههوم بوویە پەردە
ب ئسمێ بوتت ولاتان
فەقی:
لات سوورەتەک حەقە
ژ ئەسمائێن حەققانی
ل بال من موحەققەقە
د نێڤ کەشفا سوبحانی
لاهووتە هەر موتلەقە
د ناسووتا ئنسانی
مەلا:
ئنسان ب من ناسووتە
گەوهەر د نێڤ سەدەفێ
ژ عالەما جەبەرووتە
شەمسە هاتی شەرەفێ
تەنەززول ژ لاهووتە
مەحبووبە جام دکەفێ
فەقی:
کەفا کو کووز و تاس تێ
نازک و سپی زەندن
جاما کو مەیا خاس تێ
بنێرن تالب چەندن
ڤەخون ژ دەستێ ڕاستێ
ب مەدحان مەحبووب خوەندن
مەلا:
وەسفێن د مەحبووبان
ل داغێن کول حەیاتن
قووتە ژ بۆ قولووبان
گولاڤ قەند و نەباتن
ژ نەغمەیا مەدحا خووبان
عاشق ب جەزبە هاتن
فەقی:
عاشق ب وەسف و مەدحان
د فراقێ سەببری
نەسیم بێت ژ وان تەرحان
بولبول خوهێ بگری
خوون دێ دەربت ژ جەرحان
ب داغێن کول بممری
مەلا:
بولبولێن وێ گولشەنێ
ژ ئەزەل ئەو هەر دبێژن
حەتتا ئەبەد ژ مەعدەنێ
گەوهەران دا بڕێژن
حەرفەک ژ وەسفان تە نێ
عالەم تێک ناپەڕێژن
فەقی:
جەما کن تێک عالەمێ
هەمووان ب ئوستاد کن
حەرفەک ژ لەوحێ قدەمێ
بینن ب شەرح سەواد کن
نائێتە بەر قەلەمێ
بەحران ئەر ب مداد کن
مەلا:
نەسرین و گول تەبەقەک
سەحەر ژ باغێ گولان
ژ نەستەران وەرەقەک
بەسە مە ساحب دلان
عوروفخواهی سەبەقەک
چێترە ژ سەد سجلان
فەقی:
ئەحسەن ژ نەوسەبەقان
قەلەم ژ قەند و نەباتێ
ل سەحیفەیا وەرەقان
دڕێژت ئاڤا حەیاتێ
دەست ب دەست ژێ تەبەقان
مەلەک تێنە جەنناتێ
مەلا:
نەفەسا تە ژ عەنبەرە
زەباد و مسک دڕێژن
چ شاخێ نەی شەککەرە
نەبات و قەند دڕێژن
نوتقا تە خوە گەوهەرە
سەد بار گەوهەر دڕێژن
فەقی:
گولم د دەستێ خاران
ب ئسمێ موحەممەد ناڤم
بولبولم د گولزاران
ژ عشقێ لەو زەرباڤم
د ڕەمزا مهرداران
تو ڕۆژی ئەز هەتاڤم
مەلا:
دوورم ژ گولێن ب خوناڤ
لەو زەرێ شوبهەتنوسخەکانی تر: زەر شوبهەتی بهم
سووسنا عرق ژ گولاڤ
د فورقەتێ دبژهم
ژ مهرداران تەڤاڤ
تو هەتاڤی ئەز سهم
فەقی:
بریندارێ عشقێمە
دوورم ژ سها بهاننوسخەکانی تر: سها نهان
دزانن مەدداحێ کێمە
د هەزار و یەک وسهان
سەناخوانێ مەلێناسناوی ئەدەبی مە
ل هەموو عەرد و جهان
مەلا:
چەندی کو د گەڕڕهم
دکێشم سەبر و حیرێنوسخەکانی تر: خێرێ
شوبهەتی چەنگ و ژەهم
هەلاکم ژ دەربا تیرێ
سەناخوانێ فەققەکەسهم
ئیرۆکە د جزیرێ