شێوەی گۆران (هەورامی)
دیالێکتی سێیەمی کوردی کە پەلی ئەوەی هاویشتووە کە ببێتە زمانی ئەدەبیی یەکگرتوو بۆ هەموو کورد، ئەو دیالێکتی (گۆران)ە و بەتایبەتی بەشە هەورامییەکەیەتی.
بەم دیالێکتە ڕەنگینترین بەشی ئەدەبیاتی کورد و سامانی نەتەوەییمان نووسراوە و، ئەدەبیاتی ئەم دیالێکتە هەندێ خاسیەتی ئەوتۆی خۆیی لە ئەدەبیاتی نەتەوەکەماندا داچەسپاندووە کە تەواو لە گەڵ خاسیەتەکانی زمانی کوردیدا دەگونجێ. بە جۆرێکی ئەوتۆ کە پاش کشانەوەی ئەم دیالێکتە خۆیشی، ئەو خاسیەتە داچەسپاوانە لە ئەدەبیاتی کوردیدا ماونەتەوە و کاریان کردۆتە سەر ئەو زمانە ئەدەبییە یەکگرتووەی ئەمڕۆ ئەدەبیاتی ئەم سەردەمەی پێ دەنووسرێ. نموونەی ئەمەش کێشی پەنجەی شیعری کوردییە کە ئەمڕۆ باڵی بەسەر بەرهەمی زۆربەی شاعیرانماندا کێشاوە.
گەشەسەندنی شیعری هەورامی و دیالێکتی گۆران بەتێکڕایی لە بنەڕەت و هێڵی بەرەوپێشچوونیا لە گەشەسەندنی دیالێکتەکانی تر ناچێ.
دەسەڵاتی سیاسی لەم جۆرە گەشەسەندنە جیا ناکرێتەوە، بەڵام تەنیا بۆ ئەم دیالێکتەی کوردی ڕەنگە ئایین و مەزهەب و تەریقەت هۆیەکی بنەڕەتیی گەشەسەندنی ئەم دیالێکتە بن.
گەلێک بەراورد تا ئێستا لەنێوان گاتاکانی زەردەشت و شیعری هەورامیدا کراوە، بەتایبەتی لە ڕووی کێشی ئەو شیعرانەوە. پیری شالیاری هەورامی لای هەندێک بە یەکێک لە موغانەکانی زەردەشت دەناسرێ و هەندێکیش بە پیاوێکی گەورەی سەرەتای بڵاوبوونەوەی موسوڵمانێتیی دەزانن لە کوردستاندا. گۆرانیی مەزهەبی گۆرانەکان و شیعری ئایینیی ئەهلی حەق بەم شێوەیە نووسراون.
مامۆستا عەلائەدین سەجادی لای وایە کە مەولەوی هەر لەبەر ئاڵوودەییی شێخی سیراجەدین و تەریقەتی نەقشبەندی شیعری بە هەورامی نووسیوە، بەڵام ئەگەر ئەم ئاڵوودەیییەش هۆیەک بێت، ئەوا دەروونپڕبوونی مەولەویی تاوەگۆزی لە وێنە و وشەی چەند سەدەی شیعری گۆران و ناسینی ئەو دیالێکتە بە زمانی ئەدەبیات وای لەویش و لە مەولانا خالیدی میکایلیی جافیش کردووە کە بە هەورامی شیعر بڵێن.
هەوڵدانی دیالێکتی گۆران و پەلهاویشتنی بۆ ئەوەی کە ببێ بە زمانی یەکگرتووی ئەدەبیات، لە کاتی گەشەسەندنی کرمانجیی ژوورووەوە دەستی پێ کردووە و هەر لەو کاتەشدا کە لە پایتەختی میرنشینی باباندا شتێکی تازە پەیدا دەبوو کە تا ئێستا گەشە دەسێنێ، هەر لەو کاتەشدا هێشتا مەولەوی بەو دیالێکتە شیعری دەوت. بەڵام وەک خانی لووتکەی کرمانجیی ژووروو و نوقتەی هاتنەخوارەوەی بوو، هەروەها مەولەوییش لووتکەی شیعری هەورامی و نوقتەی هاتنە خوارەوەیەتی.
لە سەدەی هەژدەهەمەوە، لە دامەزراندنی شاری سلێمانییەوە، بەشەدیالێکتێکی تر پەلی ئەوەی هاویشت کە ببێتە زمانی ئەدەبیی یەکگرتوو، ئەمەش بەشی «سلێمانی»ی کرمانجیی خوارووە.