٣
جانان دگری. د بن پەردا دەنگێ موسیکا ماهلەر دە، دەنگێ گرینا وێ نایێ بهیستن، لێ ئەو دگری. گرینا جانانێ ژی دبە پەرچەیەکێ ژ ریتم و مەلۆدیا موسیکا ماهلەر. جەلادەت بەگ، ب تەنێ، بێدەنگ، لێ دنهێرە. ئەو ژ برایێ خوە کاموران هین بوویە؛ گاڤا یەک دگری یان ژی دخوازە بگری، ئەو هەو رێ لێ دگرە. ژ بەرڤاژیێ، ئەو دهێلە کۆ گری ببن هێستر و ژ چاڤان دەرێن. جەلادەت بەگ ل رۆ و پۆرێ یارا خوە یا رۆژێن ستەمبۆلێ دنهێرە، ل چاڤێن رەش ئێن یەکتا دنهێرە. چاڤ و رۆ نەگوهەرینە. چاڤ دیسان مینا چاڤێن غەزالان خوەش و گەرمن. رۆ هێ ژی جوان و سپەهییە. ب تەنێ تایێن سپی ب پۆرێ وێ کەتنە. لێ تایێن سپی ژێ تو تشت نەبریە، ژ خوەشیا وێ تو تشت کێم نەبوویە. تایێن سپی ئەو کریە خانمەکە کامل.
جانان، یارا خەونان، ژ خەونان دەرکەتیە و دیسان هاتیە. قەدەرێ، یان ژی فەلەکێ، یان ژی مەرڤ دکارە ببێژە تاریخێ ئەو، دیسان، پەرگی هەڤ ئانینە. پشتی شانزدە سالێن درێژ، ب تایبەتی ژ بۆ دیتنا جەلادەت بەگ، جانان هاتیە بێرووتێ.
- دەرەوە، کی دبێژە کۆ ئەو ب خوە و ب قەدەرا خوە دکارە، دەرەوان دکە، جانان ب زەحمەتی دبێژە و دگری. نە ئەم، لێ قەدەرە کۆ ب مە دلیزە. نە ئەم، لێ قەدەرە کۆ ب پێشەرۆژێ دزانە.
هێستر ژ چاڤێن وێ تێن. تەڤی هێستران بیڤلا وێ ژی تێ. ئەو دەستێ خوە داڤێ چانتا خوە یا کێلەکا خوە، لێ پاشێ ب دەستێ خوە بیڤلا خوە پاقژ دکە. جەلادەت بەگ ل دۆرا خوە، ل تێکبەرێن مالا کاموران ئا بێرووتێ دنهێرە. ل سەر ماسا خەباتێ، ل کێلەکا فۆتۆگرافا ئەمین ئالی بەگ، سانیحا خانم و مەزیەتێ، چەند دەستمالێن کاخز ل سەر هەڤن. ئەو رادبە و رادهێژە یەکێ و وێ، بێدەنگ، ددە جانانێ.
- مەزیەتێ پر سلاڤ دکرن، وێ دخوەست کۆ ئەز، ژ ئالیێ وێ، رۆ و ئەنیا تە، چاڤ و بیبکێن چاڤێن تە رامووسم، جانان بیڤلا خوە پاقژ دکە و دبێژە. وێ، وان، هەرکەسێ پر بێریا تە کریە. مەزیەت ژی حازریا هاتنێ دکە. ئەگەر پاساپۆرت بدنێ، ئەو ئێ وەرە زیارەتا تە. جەلادەت، ئاخ جەجۆ، هەڤالێ من ئێ ئابادین!.. تو بزانبی کا مە چ کشاندیە! ئەم نەکەتبوون شەر، لێ رەوش ژ یا شەری خرابتر بوو... پەرە نین بوو، ئیمکان نین بوو، خوارن و ڤەخوارن نین بوو، زۆر و زلوم، ترس و خۆف بێپایان پر بوو. من ل ئالیێ کادکۆیێ، د لیسەکێ دە مامۆستاهیا فرانسزی دکر. لێ خوەندەڤان کێم بوون، دەر و دۆر گرتی بوون، ئاشخانە و قاهوەخانە ڤالا بوون. دەنگ ژ کەسێ دەرنەدکەت. خوەلیا مرنێ ل سەر ستەمبۆلێ رەشیابوو. شەڤ رەش و تاری بوون. ئەجنەبی ژی وندا بووبوون. دەولەتێ، ب ناڤێ «ڤەرگ قانونو»، تشتەکێ نۆ دەرخستبوو و پێ ئەجنەبی پر دێشاندن. ئاخ جەجۆ، هەڤالێ ژینا من... جەجۆ...
ئەو وەها دبێژە و دگری.
- سەڤگل جانان، ئاقلاما، ساکینلەش،تورکی جەلادەت بەگ دبێژە. بیهنا خوە بەردە، ئەم ئێ هێدی هێدی بپەیڤن. ساکن بە، مەگری...
لێ ئەو دگری، ژ پەنجەرێ ل خانیێن دۆرالێ، ل پەنجەرەیێن وان دنهێرە و دگری. دەنگێ سەنفۆنیا نەهان ئا ماهلەر، ب ریتم و ئاهەنگ، بلند دبە. موسیکا ماهلەر کۆ ب ب روهیەتەکە نۆ یا سەدسالان بیستان هاتیە پێ و هیتابێ روهێ ئینسانێ سەدسالا بیستان دکە، نها دبە پاردارا گرینا جانانێ کۆ دلشکەستی و پۆشمان ڤەگەریایە بێرووتێ.
هەیە کۆ دلشکەستی و پۆشمان نە گۆتنێن راست ئێن هالەتێ روهیا جانانێ بن. تو دزانی، گۆتن دڤێ د جیهێ خوە دە ب کار وەرن. ئەو نە زێدە بن، نە ژی کێم. نە پر گەرم، نە ژی پر سار. نە پر دوور، نە پر نێزیک. نە جۆمەردیا وان، نە ژی چووکۆسیا وان د جیهـ دەیە. تشتێ کۆ ئەز د ئومرێ خوە یێ پەرەگەندە دە، هین بووم، ئەڤ بوو؛ هۆستاهیا گۆتنێن کوردی یێن وندا و پەرچقی. گاڤا ئەز کەتم ناڤ دەریا گۆتنێن کوردی و نۆقی کووراهیێن وێ بووم، هنگێ من دیت کۆ هەر گۆتنەکێ ژی جان و روهەک هەبوو. گۆتن ژی مینا من و تە بوون. ئەو ژی دزان، دژیان و دمرن. لێ گۆتنێن کوردی، مینا یێن خەلکێن دن، نەدمرین. ئەو دهاتن کوشتن. گەلەک ژ وان هاتبوون کوشتن. گەلەکێن وان هاتبوون بریندار کرن. زمانێ کوردی بریندار بوو، برینێن وی خەدار بوون. چاخا من، مینا هەکیمەکێ، برینێن وان دەرمان کرن و مەرهەم دانین سەر، من دیت کۆ ئەو ژی، مینا من و تە، دگرین، دنالن و دنەهورن. لۆما ئەز دبێژم، مرۆڤ دڤێ ب قەدر و قیمەت، ب رێز و رێزداری نێزیکی ل وان گۆتنێن موقەدەس بکە، ل وان هوور بە و وان د جیهـ دە لێکە.
گۆتن ژی مینا شتلێن گولانن؛ ژ وان رە هاوایێ پاقژ، تاڤا گەش، ئاڤا زەلال، ئاخا نەرم، عەردێ ئاڤێ و نێرینەکە رێزدار دڤێ.
ئەگەر ئەز ڤەگەرم سەر وان رۆژێن کۆ جانان، دیسان، ژ نشکەکێ ڤە، هاتبوو، ئەز ئێ ب تەنێ ببێژم کۆ جانان زیز بۆ. گۆتنا زیزیێ ل وێ و وان رۆژان تێ. ئەو هەرتم کەلگری بوو، سەرێ هەر گاڤێ دگریا. هێڤیێن وێ شکەستبوون، هەدەف و مرازێن کۆ وێ دابوون بەر خوە، یەکجار، وندا بووبوون. ئەو ژی، مینا گەلەکێن مە، ب سەر نەکەتبوو. وێ هێ نۆ فاهم کربوو کۆ ژین ب خوە تێکچوون بوو، نە تشتەکی دن...
ئەو چاوان و چما هاتبوو؟ ما هەوجەیە کۆ ئەز درێژ بکم؟ ئەو ژ بۆ من هاتبوو. وێ دەڤ ژ ترکیێ بەردابوو و ل سەر ریا پاریسێ بوو. لێ وێ ریا خوە ل بێرووتێ ژێ خستبوو دا کۆ من ببینە و ب من رە بپەیڤە: وێ دخوەست کۆ ئەم ب هەڤ رە بچوونا پاریسێ، ژ جیهێ کۆ مە تەرک کربوو، ژ نۆ ڤە، دەست پێ بکرا... جانانا من کۆ هێ ژێ دگۆت «جەجۆ...»
هەچی چاوان هاتنا وێ بوو، رۆژەکە هاڤینێ یا گەرم، سەرێ سبێ، تەلەفۆنەک هات. تەلەفۆن ژ ئۆتێلا کۆ من مینا ناڤنیشان ب کار دانی، دهات. ئەز ل شامێ، ل مالێ ب تەنێ بووم، بیهنا من تەنگ، نەفەسا من چکیایی بوو. وێ دانێ سبێ، من دەفتەرا رۆمانا هەیڤەرۆن -ێ کۆ من دخوەست بنڤیسا، ژ چاڤکا ماسێ دەرخستبوو و دانیبوو سەر ماسێ. لێ پێنووس نەدگەریا. من دکر، نەدکر، گۆتن نەدهاتن. ئەو گۆتنێن کۆ بووبوون زاریێن من، وێ رۆژێ، ژ مالێ و ئۆدا خەباتێ رەڤیابوون. من ب تەنێ ل رۆپەلا سپی و ڤالا ئا دەفتەرێ دنهێری... ل ملێ دن، پەرە نەمابوو. رۆشەنێ زارۆک هلدابوون و ئەو چووبوون ئالیێ لازکیێ، گوندەکێ بچۆک کۆ ژێ رە دگۆتن بانیاس. ل ور هاڤینگەهەکە دۆستێ مە عەلی ئاغایێ زلفۆ هەبوو. رۆشەن و زارۆک چووبوون ور. لێ پەرەیێن وان خەلاس بووبوون و وان خەبەر شاندبوو دا کۆ من هنەکێ پەرە پەیدا بکرا و بشاندا. من ژ دۆستەکێ خوە تکا کربوو کۆ هن پەرە بدا من. گاڤا تەلەفۆن هات، من وەلێ باوەر کر کۆ ئەو دۆستێ من بوو. لێ نا، نە وەلێ بوو. ژ بێرووتێ تەلەفۆکەنەکە گرینگ، ژ بۆ من، هاتبوو، رەسەبسیۆنیستێ ئۆتێلێ دل دکر کۆ ئەز بچووما ئۆتێلێ. ئۆتێل ل کێلەکا مەیدانا سالهیێ بوو. ئەز چووم ئۆتێلێ. لێ ل ور ژی ئەز هین نەبووم کا کێ ژ بێرووتێ تەلەفۆن کربوو. ژنەک کۆ ژ ستەمبۆلێ هاتبوو، تەلەفۆن کربوو و داخواز کربوو کۆ ئەز، زووترین وەخت، بچووما بێرووتێ. کی بوو؟ ژنەک ژ ستەمبۆلێ؟ هشێ من چوو سەر دیا من و مەزیەتێ. هەیە کۆ ئەو بوون... یان ژی یەک ژ وان... یان ژێ مەتەکە من، یان ژی دۆتمامەکە من. کەلا هەیەجانەکێ ب من گرت؛ ناسەکە من، ب بیهنا ستەمبۆلێ، ژ ستەمبۆلا من هاتبوو!
من قەت ب بیرا جانانێ نەبر. ئەز دڤێ ل خوە مکور وەرم؛ من جانان ژ بیر کربوو. پشتی چووینا وێ، من خوە گەلەکی ئێشاندبوو دا کۆ من وێ و ئێشا چووینا وێ ژ بیر بکرا. ژخوە من دەفتەرا کۆ وێ ل ستەمبۆلێ دابوو من و من تێ دە دەنگێن دۆرالیێن ژینا خوە رەشاندبوون سەر کاخزێن سپی، وندا کربوو. من هەول ددا کۆ جانان و خەیالێن جانانێ ژی وندا بوونا. ب وەختێ، ب زەواج، هاتنا زارۆکان، وەشینا کۆڤاران و کەفت و لەفتێن ژینا رۆژانە، هێدی هێدی، جانان ژی، مینا دەفتەرا خوە، وندا بوو... وەخت دەرمانێ هەر برین و ئێشێ بوو.
لێ جانان د وەختەکە وەلێ دە کۆ من هیچ نەدپا، دیسان، هاتبوو. گاڤا دانێ ئێڤارێ یێ ئەینی رۆژێ، پشتی کۆ من ئەو پەرەیێن کۆ دۆستێ من ئێ بدانا من، ژێ وەرگرتن و ئەز چووم بێرووتێ، دەوسا دێ و خوەها خوە، من جانان دیت. جانان، د ناڤ جل و بەرگێن خوەش و رەش دە، ل بورۆیا دۆستێ من یوسف مەلک، رۆنشتبوو. مەزیەتێ هەموو تەلەفۆن و ناڤنیشانێن من و دۆستێن من دابوونێ. چاخا من دەری ڤەکر و کەتم بورۆیێ، بەری هەر تشتی، من چاڤێن وێ دیتن. ئەو چاڤێن کۆ مینا چاڤێن غەزالان دبرقین، یێن جانانێ بوون. بێیی جانانێ کەسەکێ دن نە خوەدیێ چاڤێن وەلێ بوو. «جانان» من گۆت، «جانان، جانان!..» وێ ژی ب تەنێ گۆتە «جەجۆ!..» و گریا. من ئەو هلگرت و بر مالا کاموران. کاموران چووبوو و ل پاریسێ، زانینگەها سۆربۆنێ بووبوو مامۆستایێ زمان و ئەدەبیاتا کوردی، لێ مالا وی یا بێرووتێ، ب خێرا پەرەیێن کۆ وی دشاندن، هێ ل بەر دەستێ مە بوو. جارنا، گاڤا زارۆکان نەفەس ل من دچکاند، ئەز دچووم و ل ور دمام. جارنا ژی هەڤال و دۆست ل ور دمان. من جانان بر ور.
جانان هاتبوو. هەچی دوور بوو، ب نوور بوو. یانی ئیجار ژی وێ دخوەست کۆ مە دلێن خوە یێن شکەستی بدا نک هەڤ. لێ دل شکەستی بوو، جەبارا وێ زۆر بوو، ئومر کال بووبوو، گەشکرنا وێ زەحمەت بوو، بەدەن پیر بووبوو، کەل ژێ رانەدبوو.
جەلادەت بەگ رادبە سەر پیان، دەرە ئالیێ گرامۆفۆنێ، رۆیێ پلاکێ دگوهەرینە، وێ دیسان داتینە سەر و ڤەدگەرە جیهێ خوە. دەواما سەنفۆنیێ، ب هێدیکا، دەست پێ دکە. جەلادەت بەگ جخارەیەک ژ پاکێتێ دەردخە و ڤێدخە. ئەو ژی چەند نەفەسان دکشینە و ل جانانێ دنهێرە؛ ئەو کەچا کۆ دلێ وێ یێ خۆرت، ل ستەمبۆلێ، ب فرێ خستبوو، ئەڤ بوو. وێ دلێ خۆرت ژ ترسا ئەڤین و بەدەنێن گەرم رزگار کربوو، د دلێ خوە دە ستاریەکێ دابوویێ، شەڤێن تاری قولپاندبوون سەر بهوشتێن رۆنی، فند و چرا ڤێخستبوون، د بن رۆناهیا وان دە، بەدەنا خوە یا جوان ڤەکربوو، ئاگر ب دلێ خۆرت خستبوو، ژێ چرووسک فراندبوو، ب بێدەنگی، ب کەنەکە زاریف، چاڤ رامووسیبوون، لێڤ گەز کربوون...
بەلێ ئەڤ بوو، جانان بوو کۆ ب هێدیکا لەهیف ژ سەر خوە داڤێت، بەدەنا خوە یا تازی، ب جۆمەردی، نیشان ددا و دەست دکر، «وەرە، جەجۆ، وەرە...» ئەڤ بوو کۆ ب هێدیکا ژ نڤینان دەردکەت، چارشەف ل خوە دگەراند، دچوو بەر پەنجەرێ و پۆرێ خوە یێ درێژ بەر ب پاش داڤێت، دزیڤری و ب ئووسل دکەنیا. بەلێ، ئەڤ بوو کۆ پشتی شەڤێن درێژ ئێن رۆنی و بێخەو، ب هێدیکا، سەرێ خوە داتانی سەر سینگا ب پرچ و مینا غەزالەکە بچۆک، د خەو رە دچوو. ئەڤ بوو کۆ گاڤا دل گەرم دبوو، لەهی لێ رادبوو، ژ بنی، چاڤێ خوە ڤەدکر، ب داخواز، ب جۆش، ل چاڤان دنهێری و دگۆت، «جەجۆ، ئاخ، جەجۆ، تۆوژۆور...» ئەڤ بوو، بەلێ، ئەڤ ژنا هانێ کۆ نها کلێن چاڤان، تەڤی هێسترێن چاڤان ژ رۆ و هنارکێ وێ بەر ب ژێر دبن، بوو کۆ، بێدەنگ، بێیی کۆ بپەیڤە، خەون دنەقشاندن، ژین ب رەنگێن کەسکەسۆرێ، دهووناند و خەیال درەنگاندن... بەلێ، بەلێ، ئەڤ بوو کۆ وێ ژێ حەز دکر، ب هەموو دل و جانێ خوە، ب هەموو جۆش و کەلا خوە...
- هەرکەس تە مەراق دکە، جانان، هنەکێ ساکین، دبێژە. هەرکەس ب هێڤێ بوو کۆ تو دێ، رۆژەکێ، ڤەگەریایی.
- ئەز ژی ب هێڤێ بووم، جەلادەت بەگ هەردو دەستێن خوە ڤەدکە و ب کەنەکە خەمگر، دبێژە.
- هەرکەس ل تە و حالێ تە دپرسە. هەرکەس تە، جەلادەت ئالی بەدرخان، پر مەراق دکە...
- کیژان جەلادەت ئالی بەدرخان، جەلادەت بەگ، دیسان، ب کەن، دبێژە، کیژان ژ وان؟ یێ کادکۆیێ و ستەمبۆلێ کۆ د ناڤ زمان و چاندێن تێکەل دە هاتیە دنێ و پەروەردە بوویە و دلێ خوە دایە بەر ئاگرێ دلێ کەچەکە بۆشناک؟ نەڤیێ میر بەدرخان و لاوێ ئەمین ئالی بەگ کۆ مینا باڤ و کالێ خوە ژینا خوە ب روهێ کوردیتی و سەلامەتیا کوردانیێ نەقشاندیە و لۆما ژی، مینا وان، دلشکەستی، بەرێ خوە دایە گۆرێ؟ جەلادەتێ ئالەمانیا و ئاوروپایێ کۆ پرنس بوو، روهێ خوە ب علمێ فرانسزی و ئالەمانی پەروەردە دکر و بیسمارک، گوتە، نەیتشە دخوەند، لێ رۆژێن خوە ب دو سەرێ کارتۆل دەرباس دکرن؟ یێ لوبنان و سووریێ کۆ د ناڤ هێلەکانا دژواری، نەدیاری و بێگاڤیێن رۆهلاتێ دە، هێ ژی، دەرە و تێ؟
کالێ کۆ تو ئیرۆ دبینی و ریهـ، سمبێل و پۆر سپی کریە و بوویە باڤێ سینەم و جەمشیدە؟ کیژان، جانانا دەلال، کیژان جەلادەت ئالی بەدرخان دپرسن؟ کیژان؟