٣
ئەحمەدێ فەرمانێ کیکی، کالێ مالێ، ب دەستی سینەم و جەمشید دگرە و بەر ب جەلادەت بەگ و رۆشەن خانم، دیا وێ و ئوسەیمایێ کۆ ل حەوشێ، ل کێلەکا بیرێ سەکنینە، تێ. دنیا هێ نۆ هشیار دبە. دەستێ سبێیە. رۆژا گەرم ئا هاڤینا ١٩٤١ -ئان هێ نۆ دەست پێ کریە. جەلادەت بەگ و ڕۆشەن خانم ب دەنگان هشیار بوونە و دەرکەتنە حەوشێ. دیا رۆشەن خانمێ و ئوسەیما ژی دانە پەی وان.
ژ دوور ڤە دەنگ تێن، دەنگێن تانک و تۆپان...
شەرێ نو یێ جیهانێ کۆ ل سەر کاڤلێن شەرێ یەکەمین ئێ جیهانێ، ل ئاوروپایێ، بلند بوویە، ئیرۆ، خوە گیهاندیە دەڤەرێن سووریە و لوبنانێ. بایێن شەر کۆ ژ ئەوروپا تێن، ئیرۆ، مینا پێلێن دەریا، ل قراخێن لوبنان و سووریێ دکەڤن. خەبەرێن کۆ وان دبهیستن، ب ڤان دەنگێن تۆپان، ئیرۆ، راست دەردکەڤن. شەر ل بەر دەریێ وانە.
- باڤۆ، ئەڤ چیە؟ ئەڤ دەنگێ چیە؟ سینەم دپرسە و بەر ب جەلادەت بەگ تێ.
- مەترسە دەلالا من، جەلادەت بەگ دبێژە و خواری کەچا خوە دبە و وێ هەمبێز دکە. ئەڤ دەنگێ تانک و تۆپانە، لێ مەترسە.
- باڤۆ، ئەڤ دەنگ پیسە، پر پیسە، جەمشید دبێژە.
- هەرێ، پیسە، کورێ من...
دەنگ دهاتن، دەنگێ شەر و مرنێ، ئاگر و شەواتێ گهیشتبوون مە ژی. ئاگر ب دنێ کەتبوو، تو چارە نین بوو، گولۆکێن ئێگر، هێدی هێدی، بەر ب مە ژێ دهاتن. ئاگر ب رۆهلاتێ ژی کەتبوو.
ئەڤ شەر ب تو شەرێن دن نەدما. ب گۆتنا ئالیم و فەیلەسۆفان، ئەڤ شەرێ نو دیا هەموو شەرێن جیهانێ بوو. ئالەمان، ب سەرەکیا هتلەر و نازیستان، کەتبوون پەی تۆلهلدانێ. د شەرێ یەکەمین دە کۆ هنگێ ئەز ژی ل ئالیێ قەفقەسان، د ناڤ رەفێن شەر دە بووم، ئالەمانان شکەستێن دژوار خواربوون، زۆرا وان چووبوو و ئەو ژ هەڤ کەتبوون. لێ ئالەمان، نژادێ جەرمەن، دیسان، د وەختەکە کورت دە، خوە دابوو هەڤ. هیتلەر و تەڤگەرا وی یا ناسیۆنال سۆسیالستان، یانی نازیستان، کۆ من ژی ل مونیخێ، د دەستپێکا سالێن بیستان دە، شاهیدیا تەڤگەرا وان کربوو، دەولەت ب دەست خستبوون و کەتبوون پەی حەیف و تۆلهلدانێ؛ ئەو ب نەمسێ رە بووبوون یەک، دەولەتا چەکۆسلوڤاکیایێ ژ ئۆرتێ هلدابوون، درێژی پۆلۆنیایێ کربوون و پۆلۆنیا و دانزیگ تەڤی نفووسەکە تێر ب سیهـ و دو ملیۆن رۆنشتەمانان، ڤەگرتبوون، ب ئیتالێ و ژاپۆنان رە پەیمانەکە براتیێ ئانیبوون پێ، ب ئوورسان رە ل هەڤ هاتبوون، ئێریش بربوون سەر دانمارک و نۆرڤەژێ و ئەو دەر ژێ ب دەست خستبوون، پاشی بەرێ خوە دابوون هۆلاندا و فرانسێ، چاخا تانکێن وان کەتبوون پاریسێ، هنگێ وان، ب بالافران، درێژی ئینگلتەرێ کربوون. ژ بەر کۆ ئینگلتەرە گراڤەکە مەزن بوو، چارنکارێن وێ ئاڤ بوو و نەدگها بەژا ئاوروپایێ، ئالەمانان ب نۆقار و بالافران ل ئینگلتەرە، نەمازە لۆندرایێ، خستبوون. پاشی هەڤالبەندێ ئالەمانیایێ ئیتالیا ژی کەتبوو شەر. وان ژی درێژی ئافریکا باکور کربوون، مسر، سۆمالستان، ترابلوسغەرب ڤەگرتبوون. ژ ور ژی، ئیتالی دیسان ڤەگەریابوون ئاوروپایێ و کەتبوون عەردێن یەونانستان و ئەرنەودێ و ئەو دەر زەمت کربوون. ئالەمانان ژی مەجارستان، رۆمانیا، یوگۆسلاڤیا و بلگارستان ڤەگرتبوون...
لێ ل هەر دەرێ ئینگلیزان و هەڤالبەندێن وان ل بەر خوە ددان و ل هەمبەر ئێریشێن ئالەمان و ئیتالیان دسەکنین، -هەتا د گەلەک جیهان دە ژی ب سەر دکەتن. شەر ب ڤی تەرهی دەوام دکر.
تو ببێژە، حەتا هاڤینا ١٩٤١ -ئان ژی، مە شەر ژ رۆژنامە، کۆڤار و رادیۆیان دبهیست. گولۆکێن ئاگرێ شەرێن نو نەگهابوون پەراڤێن لوبنان و سووریێ. لێ دەستپێکا هاڤینێ، تشتێ کۆ مە هەموویان دپا، قەومی؛ ل عیراقێ حکومەت گوهەری، میرێ عیراقێ ئەڤدل ئیلا رەڤیا فلستینێ و رەشید عالێ بەگێ گێلانێ حوکم خستە دەستێ خوە. رەشید عالێ بەگ ب سەر ئالەمانان بوو، شەر د ناڤبەرا وی و ئینگلیزان دە دەرکەت. ئالەمان هاتن هاوارا رەشید عالێ بەگێ، ب بالافران کۆ د سەر ئەسمانێن لوبنان و سووریێ رە دفرین، ل ئینگلیزان خستن. لێ داویا داوین ئینگلیز کەتن باغدایێ، میر ئەڤدل ئیلا و هەڤالێن وی ئانین و حکوم خستن دەستێ خوە. گولۆکێن ئاگرێ شەر ئێدی کەتبوو رۆهلاتێ. نها ژی دۆر هاتبوو لوبنان و سووریێ. فرانسز، کاربدەستێن لوبنان و سووریێ، بووبوون دو بر؛ برێ حکومەتا رەسمی یا فرانسی کۆ ب سەر هیتلەر بوو و برێ جەنەرال دە گول کۆ ئازادیخواز و هەڤالبەندێ ئینگلیزان بوو. دهاتە گۆتن کۆ ئالەمانان ب ئالیکاریا هەڤالبەندێن خوە یێن فرانسز، ئەسکەر دەرخستنە لازکیێ و بالافرێن خوە ل شام، حەلەب و ریاقێ ب جیهـ کرنە. لۆما ژی ئینگلیزان، ب ئالیکاریا هەڤالبەندێن خوە یێن فرانسز، یانێ گۆلیست، ئاڤێتن سەر بالافرگەهێن شام، حەلەب و ریاقێ و ئەو دەر بۆمبەباران کرن. جەنەرال دەنز، سەرەکامیرێ لوبنان و سووریێ، د رادیۆیێ دە دا زانین کۆ ئەو ئێ ل دژی ئینگلیزان، دەست ببن خوە. لێ ئینگلیز و فرانسزێن هەڤالبەند ئێریش برن سەر هێزێن فرانسز ئێن حکومەتا ڤشیێ و ئەو ژ ئالیێ باکور کەتن عەردێ سووریێ و درێژی تدمر و دێرا -زۆرێ کرن.
شەرێ کۆ من باش دناسی، هاتبوو، دەنگێ تانک و تۆپان دگهیشتن شامێ. باژارێ مەدەنیەتا ئیسلامێ، باژارێ شەڤ و خەونان، ئێدی نە ب دەنگێ ئەزانێ، لێ ب دەنگێن تانک، تۆپ و بالافران هشیار دبوو... هەچی مالا مە بوو، شێن بووبوو، پێشی سینەم، پاشی ژی جەمشید هاتبوو. پشتی کۆ ئەم تێگهیشتبوون کۆ ناڤێن کۆ ل بەر دلێ مە پر عەزیز بوون، بەدرخان و سەفتەر، ل مە نەدهاتن و مە ئەو ل خوە قەدەخە کربوون و بریار دابوو کۆ هەکە زارۆکەکێ نو وەرە دنێ، ئەم ئێ ناڤەکێ دن لێ کن، هنگێ ئەز بووبووم باڤێ کەچەکە چاڤرەش و لاوەکێ ئەنیفرەهـ. ب هاتنا زارۆیان، هەر تشتێ مالێ و ژینا من، ژ بنی ڤە، گوهەریبوو؛ ئەم، ئەز و رۆشەنێ، نەما ب ترکی دپەیڤین، زمانێ مالێ بووبوو کوردی. نەما ئالکۆل دکەتە مالێ، جارنا ئەز دچووم نک هەڤال و دۆستان و من ل با وان، هنەکێ، ڤەدخوار. هەژمارا جخارێن رۆژەکێ ژ دو پاکێتان کەتبوو دەهـ -دۆنزدان. ئێدی ئەز بێتر ل مالێ بووم. ژ مالێ دەنگێ گرێ و کەنا زارۆکان، دەنگێ بلوور و ئاوازا ئەحمەدێ فەرمان و قەبقەبا کەوان بلند دبوو. ژ مالێ بیهنا زارۆکان دفووری. ل مالێ دەرمانێ دەرد و کەسەرێن من هەبوو...
لێ شەر هاتبوو، ب چرووسک و پزۆتێن خوە ئاگر ب دنێ خستبوو.
جەلادەت بەگ، گوهێ وی ل سەر دەنگان، سەرێ خوە بەر ب ژۆر دکە و ل ئەسمێن دنهێرە. ژ رەنگێ شین و چەند ئەورێن بۆز پێ ڤە، تو تشت ناخوین. لێ دەنگ تێن. ئەو پشتا خوە ددە کەڤرێن دیوارێ بیرێ و ل سەر تۆتکان رودنە و هەردو زارۆکێن خوە دخە هەمبێزا خوە.
- باڤۆ، ئەڤ چیە، دەنگێ چیە؟ جەمشید دەستێ خوە دبە ریها جەلادەت بەگ و دپرسە.
جەلادەت بەگ بەرسڤ نادیێ. ئەو، ب دیقەت، گوهێ خوە ددە سەر دەنگان. دەنگ، هێدی هێدی، نێزیکتر دبن. گەلۆ ئەڤ دەنگێن نو کۆ نێزیک دبن، یێن چ نە؟
- رۆشەن، کزم، چێترە کۆ تو زارۆیان ببی هوندر، ئەو دبێژە و دیسان رادبە سەر پیان.
دەنگ نێزیکتر دبە. نها ئەو دەنگ دناسە؛ دەنگێ بالافران... رۆشەن خانم رادهێژە دەستێن زارۆکان و وان بەر ب ئالیێ هوندر دبە. دیا وێ ژی ب دەستێ ئوسەیمایێ دگرە و ددە پەی وان. لێ بەری کۆ ئەو بکەڤن هوندر، د سەر حەوشێ رە، رەفەکێ بالافر، ب لەزا برووسکێ، دفرن و دەرن.
- ئەو چ بوو، ئەو چیە، جەمشید ب قیرین دبێژە.