٥
میرێ من، میر بەدرخان، تو یی خەمرەڤینا دلکەتیێن وەلێت، هاجۆ ئاغا دبێژە و ب رێز و رێزدارێ کەڤرێ توربا میر بەدرخان رادمووسە.
یێن دن، جەلادەت بەگ، کەکێ وی سورەیا بەگ، مەمدوح سەلیم بەگ، مستەفا و بۆزان بەگێن شاهین، ئۆسمان سەبرێ، قەدری جان، حوسێن ئاغایێ ئیبش، محەمەد زلفۆ ئاغا، مەلە ئەحمەدێ شووزی، هوسنی بەرازی و هن کەسێن دن، یەک ب یەک، تێن و توربە تەواف دکن.
رۆشەن خانم و دیا وێ ژی تەڤی وانن. رۆشەن خانمێ کەچا خوە یا بەرشیر دایە دیا خوە و ل پەی مێران، ب توولەکێ رەش پێچایی، تێ و ل سەر توربێ رادوەستە.
دانێ سبەیەکێ یێ بهارا ١٩٣٤ -ئان، نەڤیێن میر بەدرخان و هەزکارێن وی هاتنە سەردانا وی. میر بەدر خان د گۆرستانا کوردێن شامێ، روکنەدین دە ڤەشارتییە. بەرمالیا وی رۆشەن ژی، ل کێلەکا وی، ل دەرەکە، ڤەشارتیە. مینا هەر جیێن دن، ل شامێ ژی کوردان خوە سپارتنە چیان، هلکشیانە سینگێن چیان، پشتا خوە دانە چیان و وان ل قونتارێن چیان، ژ سالهیێ، ناڤەندا باژێر، هنەکێ ب دوور، تاخەک ئاڤا کرنە. تاخ بەر ب گۆپکێن چیێ بلند دبە، خانی ل سەر هەڤن. خانی بێدووزانن، مینا کۆخکان، ب لەز ئاڤا بوونە. ئەو ژ خانیان بێتر دشبن کۆنان، کۆنێن کۆچەران کۆ دێ د دەمەکە کن دە، دیسان، بەر ب دەڤەرێن دن، کۆچ بکن.
لێ تاخ گۆر و گۆرستانەکێ هەیە. تاخ ل مریێن خوە خوەدی دەردکەڤە، وان ل نک خوە ڤەدشێرە. هەموو مەزنێن کوردان ل گۆرستانێ، پەرەگەندە، بێدووزان، ڤەشارتی نە. ژ شێخێ تەریقەتا نەقشیبەندی و شایرێ ناڤدار مەولانا خالد حەتا میر بەدرخان، هەموو د قونتارێن چیایێن کورمانجان دە، د خەوا ئەبەدی دە نە.
- میرێ مە، پیرێ مە، مەمدوح سەلیم بەگ دبێژە و ل کێلەکا گۆرێ، ل سەر تۆتکان، رۆدنە. بنهێرە، ئەم، نەڤیێن تە، هەموو هاتن. بەری نها ب شێست و شەش سالان، تە ژ ڤێ دنیا کامباخ خاتر خوەست. لێ ژ وێ رۆژێ و ڤر ڤە، گیانێ تە یێ پاک هەرتم ل با کوردانە، ب وان رەیە، ژ وان رە رێبەری دکە. هەموو کورد، هەر کوردەکی، دخوازە مینا تە بە، ل سەر ریا تە بە. زانە و تێگهیشتی، میر و سەرەکەشیر، ئاغا و بەگ، مەلە و شێخ، گوندی و زەحمەتکێش، تێکۆشەر و شەرڤان، ژن و پیر، هەرکەس دخوازە ل سەر شۆپا گیانێ پاک ئێ میرێ خوە بە. تو رەحەت بژی.
ژ رۆشەن خانم و دیا وێ پێ ڤە، یێن دن ژی ل کێلەکا گۆرا میر بەدرخان رۆدنن. جەلادەت بەگێ کۆ ل نک کەڤرێ گۆرێ رۆنشتیە، بێدەنگ، ب دەستێ خوە یێ راستێ، گیا و نەفەلێن کۆ ل سەر گۆرێ هشین هاتنە، ژێدکە. کەکێ وی سورەیا کۆ ئێدی پۆر و سمبێلێ بادایی سپی کرنە و وەستیایی دخویێ، ل هەمبەر وێ رۆنشتیە و ب دەستێ خوە ئاخا گۆرێ راست دکە.
- میرێ من ئێ عەزیز، هاجۆ ئاغا دبێژە، باڤ و کالێن من، عەشیرا هەڤێرکان، ئەهلێ جزیرا بۆتان، ب تە رە بوون، د خزمەتا تە دە بوون... باڤ و کالێن من دگۆتنە من؛ تو ب قووەت بوویی، خورت بوویی، هێزا تە قەوین، قلافەتێ تە د شوونێ دە بوو. ریها تە درێژ و شەهکری بوو. تو مەرڤەکێ سادە بوویی، تە هەر گۆتیە، «بلا ئەهلێ من زکتێر، گوندیێن من خوەدیێ بخێریێن ڤێخستی بن. بلا شۆربا نیسکان ل سەر ئێگر، نان ل سەر تەنوورێ، میهـ و بەران، بەرخ و کاهر ل بەر دەری بن. بلا تەیر و توورێن مە ئازا بفرن، شێر و پلنگێن مە سەربەست بپەکن... داخوازا مە ژ خوەدایێ ئالەمین ب تەنێ ئەڤە...» باڤ و باپیرێن من دگۆتن، تە ژ بلوورێ حەز دکر، کتابخانا تە هەبوو، برجا بەلەک، قەسرا تە یا ناڤدار، ژ ئالیم و زانەیان رە ڤەکری بوو.. جهوو و فلە، کەلدانی و ئێزیدی ژی ئەهلی تە بوون. ل بەر چەمێ دژلێ، ل قراخێن ئاڤا زەلال، هەرتم داوەت و دیلان بوو. ئاگرێ نەورۆزێ ژ سەرێ چیایێ هەرەکۆلی کێم نەدبوو. تو ب شەرەف و هەیسیەت بوویی، تە ژ خوە، ژ ژن و زارۆکێن خوە، ژ ئەهل و شێنیێن خوە، ژ وار و ئاخا خوە حەز کربوو. تە ژ رەبێ ئالەمین و قاسیتێ وی حەز کربوو، تو بەندەوارێ وان بوویی. تو ژ گۆتنا خوە رە خورت، ژ دەستێ خوە رە سڤک و شوورێ خوە رە گران بوویی. هایا تە ژ دنێ و بایێ فەلەکێ نین بوویە، لێ تو میرێ کوردان ئێ نەمر بوویی، میرێ من...
هاجۆ ئاغا، هنەکێ، رادوەستە، ل دۆرا خوە دنهێرە، ژ بەریکا چاکێتێ خوە قوتیا جخارێ دەردخە، جخارەیەکە پێچایی دبە دەڤێ خوە و ب هەستێ ڤێدخە. ئو ئەو دیسان، چاڤێن وی ل سەر جەلادەت بەگ، خەبەردانا خوە، ب هێدیکا، ددۆمینە،
-مینا کۆ ئەو ل بەر خوە بپەیڤە،
- میرێ من ئێ جیهبهوشت، ئەم ب چیرۆک و ئەفسانەیێن تە مەزن بوون، مە زارویێن خوە ب چیرۆک و ئەفسانێن تە مەزن کرن. هێ ژی گوندیێن بۆتی ل سەر تە ریوایەتان دەردخن. ئەو دبێژن، تو و خۆجێ خزر هەڤالێن هەڤن، هوون ب هەڤ رە ل هەسپێن کهێل سوار دبن و دەردکەڤن سەیرانا وەلاتێ کوردان. هوون ل سەر چەم و بەهران دەرن، هوون دبن هەڤالێن تەیرێن ئەیلۆ و سێمیر. تو ل سەر هەسپێ خوە یێ سپی، ب کراسێ خوە یێ سپی، مینا مەلایکە و فێرشتان دخویی. تو هێ ژی تێیی خەونا مە. ژ بلی مە، نەڤیێن تە سورەیا و جەلادەت ژی ل ڤرن. گەرەکە کۆ تو بزانبی، ئەم ل سەر ریا خەونا تە نە...
ئەم ل ور، ل سەر گۆرێ، وەلێ دپەیڤین... گۆتنێن مە خوەش و بێشک د جیهـ دە بوون. لێ تە دی حالێ گۆرا میر بەدرخان ژی بدیتا! کەڤرێن گۆرێ خوار بووبوون و یەک ژی شکەستی بوو. ئاخا گۆرێ ژی چووبوو و هەما چ بگرە گۆر ب عەردێ ڤە بووبوو یەک. هەزار شاهید ژێ رە دڤیا کۆ مەرڤ بکاربوویا د ناڤ وێ گۆرستانا بچۆک دە گۆرا میر بەدرخان بدیتا... رێبەرێ کوردی و کوردانیێ ب عەردێ ڤە بووبوو یەک... ئو کوردەکێ، ژ بۆ خوەدێ کوردەکێ، ئاقل نەکربوو و گۆر چێنەکربوو...
ئەز چ ببێژم؟..
هەچی ئەز بووم، من دکر، نەدکر، نکاریبوو ئەو پەرێن پێوست بدانا هەڤ، دا کۆ گۆر بدا چێکرن. (من نەدخوەست، ژ بۆ ڤێ یەکێ، ژ کەسەکێ ژێ دەین بکرا.) داویێ من گۆر دا چێکرن؛ ئاخا پیرۆز ژ جزیرا بۆتان دا ئانین، کەڤرێن نەهیت دان شەهکرن، مەرمەرێن فرەشتی دان ئانین، هۆستەیێن یەکتا پەیدا کرن و ل دۆرا گۆری خانیەکی بچۆک ئاڤا کر. گۆر بوو زیارەت، بوو مەجلیس... ئو رۆژا کۆ لێکرنا گۆری تەمام بوو، من ژی وەسیەتا خوە کر؛ ئەگەر رۆژەکێ ئەز بمریاما و ئیمکان نین بوویا کۆ کوردان ئەز ل جزیرا بۆتان، نک برجا بەلەک ڤەشارتما، هنگێ ناس و خزمێن من دڤیا ئەز ل بەر لنگێن باپیرێ من، میر بەدرخان، ڤەشارتما... (مخابن، مە گۆرا داپیرا من رۆشەن خانما کۆ، ل ستەمبۆلێ، گاڤا ئەز هاتبووم دنێ، ب دەستێن خوە ئەز شوشتبووم، نکاریبوو پەیدا بکرا.) کی دزانە، هەیە کۆ رۆپەلێن بیرا قەدەرێ حەتا وان رۆژان ژی هەرن؟
ئەم ڤەگەرن سەر وێ رۆژا سەردانا میر بەدرخان. کەکێ من سورەیا ژ مسرێ هاتبوو. ئەو دەمەکە درێژ، ب قاسی چەند سالان، ل ئامەریکایێ ژی مابوو، چووبوو و هاتبوو. وی، ل ور، کتابەک ل سەر کوردان، ب ئینگیزی، وەشاندبوو. وی بێری ل مە کربوو و هاتبوو. مەمدوح سەلیم بەگ ژ ئانتاکیایێ هاتبوو. هاجۆ ئاغا ژ وەلێت هاتبوو. یێن دن ژی هەر یەک ژ دەرەکێ هاتبوون؛ ئەم بووبوون پەرەگەندە و رۆژ ب رۆژ، ژ هەڤوودو، بێتر، ب دوور دکەتن. گەرچی، ب قەولێ کالەمێران، جەر د ریا ئاڤێ دە دشکیا، لێ ب من وەلێ دهات کۆ ئەم، هێدی هێدی، وندا دبوون. گۆتنێن وێ رۆژێ، بێگومان، خوەش بوون و مە پێ هەوجەداری ژی هەبوون. لێ بەلێ، قال و بەحسا خەونێن میر بەدرخان، ب تەنێ هێڤی بوو.
میر بەدرخان، د گۆرا خوە یا بەسیت دە، بووبوو نەمر و هێڤی. ئەو بووبوو بەدەوی و سپەهیتیا هێڤیان. لێ بەلێ ئەو ب تەنێ هێڤی بوو. هێڤیێن پێشەرۆژێ. هەلبەت هەر مرۆڤی، هەرکەسێ، هەر گەلی هێڤیێن رۆژێن بێ دڤێن. لێ هێڤیا من ب خوە، رۆژ ب رۆژ، ژ هێڤیێن رۆژێن بێ نەدما. کوردان، حال و رەوشا وان جیهـ ل هێڤیان تەنگ دکرن، ئەو دفەتساندن. کوردان هەڤوودو دخوارن، د ناڤ بەهرا دژیتێ، بەربەرێ، هەسوودێ و دەخەسیێ دە، نەفەس ل هەڤ و هێڤیان دچکاندن. چ مخابن کۆ هێڤیێن رۆژێن بێ ژی ب ڤێ عەدەتا هەڤوودوخوارنێ و زهنیەتا هەسوودیا بێمانە گرێدایی بوون. لۆما ژی خەون و هێڤی، ب تەنێ، مینا خەون و هێڤی دمان...
وەکی دن؟.. وەکی دن هیچ تشتەکی نین بوو. من دنڤیسی، کۆڤارا خوە دەردخست، رۆژێ سێ -چار قەدەهـ کۆنیاک و دو شووشە ئاراق ڤەدخوارن، ب قاسی سیهـ ئیستکانان قاهوە ڤەدخوار و دو پاکێت جخارە دکشاندن. تشتەکی دن نین بوو... لێ تشتەکی کۆ د وان رۆژان دە ئەز کێفخوەش کرم، زارۆکا رۆشەنێ بوو. بەلێ، رۆشەنێ زارۆکەکە مینا تۆپا نوورێ ئانیبوو دنێ. کەچکەک، کەچکەکە شێرین. ناڤێ کەچکێ ئوسەیما بوو. وێ رۆژێ، ئوسەیما ژی ب مە رە بوو، وێ ژێ، جارا یەکەمین، باپیر و داپیرا خوە زیارەت کربوو.
کەسێن کۆ هاتنە گۆرێ زیارەت بکن، رادبن، ژ میر بەدرخان خاتر دخوازن و ژ گۆرستانێ دەردکەڤن. رێ تەنگ و کۆرتن. ئەو، کۆم ب کۆم، ب دیقەت، ژ ریێن فەتلۆکە، ژ چیێ دادکەڤن. جەلادەت بەگ، هاجۆ ئاغا، رۆشەن خانم و دیا وێ ل پەی هەموویانن. هاجۆ ئاغا دکەڤە ملێ جەلادەت بەگ دا کۆ بکاربە بمەشە.
- میرێ من، هاجۆ ئاغا دبێژە، وەها نابە، ئەم ئێ، پاشێ ژی، بشتەخلن، لێ وەها نابە...
- چ وەها نابە، مامۆ؟ جەلادەت بەگ، ب کەن ژێ دپرسە.
- میرێ من، تە دیت، کورد دبێژن؛ مێر بێ خوەیی دبن، ژار دبن؛ ژن بێ خوەیی دبن، هار دبن. تو پری ژار بوویی. وەها نابە... تو دێ حەتا کەنگی بێ خوەیی بژی؟ حەتا کەنگی تو دێ ب ئەحمەدێ فەرمان و شەنگێ رە بژی؟ وەها نابە! ئەم ئێ تە بزەوجینن!
- دیسان چیرۆکا زەواجێ! جەلادەت بەگ، ب کەن دبێژە. ناخوە من، گەلەک جاران، گۆتبوو، ئەز ناخوازم بزەوجم. شایرێ سووریێ ئەبو -ئەلاء گۆتیە؛ ئەز ئیرۆ بوومە قوربانی وان کەسێن کۆ ئەز ئانیمە دنێ، لێ کەسەکێ دن ئێ نەبە قوربانی من.»
- ئەزبەنێ، تو خوەدێ، دەڤ ژ ڤان گۆتنان بەردە، دەڤ ژ فەلسەفێ بەردە. چیرۆکا سەفیرە خانمێ ژی ئێدی خەلاس... سالێ تە ل سەر چلانە، تو میرەکی کوردان ی، تو نە ل ئەوروپایی، لێ ل شامێ دژی.
رۆشەن خانم کۆ ل کێلەکا وان دمەشە، پشتگرتیا هاجۆ ئاغا دکە.
- مام هاجۆ راست دبێژە، ژ ئەر دێ حەتا ئەسمانان. جەلادەت ئابێ، ئەم دڤێ تە بزەوجینن. ل دەر و دۆرێن مە کەچێن زاف رند هەنە. ئەز ئێ، ب خوە، ژ بۆ تە، لێ بگەرم. هەڤالێن من هەنە، ناس و خزمێن مە هەنە. ئەز ئێ یەکا رند، خوەندە، ب ئەسل و بتەربیە بنەقینم. ئەگەر ئەو نە ب دلێ تە بە، ئەم ئێ ل یەکا دن بگەرن. لێ تو دڤێ بزەوجی.