٦

- مە سفرە ل بەر کۆن راخستیە، کەرەم بکن. جەلادەت، کاموران، ئەکرەم بەگێ جەمیلپاشا، ئەبدلرەهیم ئەفەندی، یاکوپ پاشا، مێجەر نۆئێل و چەند کەسێن دن رادبن و بەر ب کۆن دەرن. دنیا هێ رۆنییە، ب تەنێ یەک دو ستێرک ل ئالیێ رۆژهلات، ب نەرماهی، دچوورسن. کۆمک، یاکوپ پاشا ل پێشێ، یێن دن ل پەی وی، هێدی هێدی، بەر ب کۆنێ رەش دەرە.

جەلادەت، کاموران، ئەکرەم بەگێ جەمیلپاشا، ئەبدلرەهیم ئەفەندی و مێجەر نۆئێل مێڤانێن یاکوپ پاشا نە. یاکوپ پاشا کۆ ئومرێ وی ل دۆرا ٣٠-٣٥ ئانە و نۆ زەوجیە، سەرەکێ عەشیرا ئاتمیانە. سفرەیەکە درێژ، ل سەر مەهفوورێن کوردی یێن کۆچەران، ل بەر کۆنەکێ رەش ئێ کوردی هاتیە راخستن. سفرە تێرا خوە درێژە. ب قاسی بیست کەسی ل دۆرا سفرێ ل پێ، ل هێڤیا یاکوپ پاشا و مێڤانێن وی نە. ئەو، ب گرامی سلاڤ ل وان دکن. یاکوپ پاشا و مێڤانێن وی ژی سلاڤێن وان وەردگرن و ل وان ڤەدگەرینن.

- کەرەم کن سەر سفرا کۆچەر و عەشیران، یاکوپ پاشا، ب کوردیا خوە یا زەلال، دبێژە و جیهـ نیشانی مێڤانێن خوە ددە.

مێڤان، ل کێلەکا هەڤ، ل سەر کولاڤ و دۆشەکان رۆدنن. پشتی مێڤانان، یاکوپ پاشا و یێن دن ژێ ل دۆرا سفرێ رۆدنن. کەسێن کۆ ل سەر سفرێ رۆنشتنە، ژ سیهێ زێدەترن. ژ سفرێ بیهنا گۆشت و ساڤارێ دفوورە. ل ناڤەند و هەردو ئالیێن سفرێ، سێ سنیێن مەزن و فرەهـ هەنە. سنی حەتا دێڤ ب ساڤارێ تژی نە و ل سەر ساڤارێ ژی بەرخێن براژتی هەنە. د ناڤبەرا سنیان دە، ب قاسێ هەفت - هەشت بەرۆشێن فرەهـ، ب خوارن و شیڤێن جهێ، هەنە. د ناڤ چەند تاوان دە قەلی، د ناڤ چەند تەباخێن فرەهـ دە ژێ سەوزە و سالاتە هەنە. ل بەر هەر مێڤانی ژی تابەخەکە ڤالا هەیە. پشتی رۆنشتنا هەموو مێڤانان، چەند کەس رادهێژن خزمەتێ. یەک گۆشتێ بەرخان لیمە دکە و ل مێڤانان بەلاڤ دکە، یەکی دن ساڤارێ بەلاڤ دکە، یەک دەو دخە تاسێن مێڤانان، یەکی دن ژی کێمانیێن سفرێ تەمام دکە.

- ئەگەر کێمانیێن مە هەبن، ل مە مەگرن، یاکوپ پاشا دبێژە، ئەڤ سفرە نە هێژایێ مێڤانێن مینا وە عەزیزە، گەلەکی ب لەز بوو.

- من سفرەیەکە وەها زەنگین، رەنگین و خوەش ل تو دەرێ نەدیتیە، مێجەر نۆئێل، ب کوردی، دبێژە و تیکا گۆشتێ دەستێ خوە دبە دەڤێ خوە. ئەڤ سفرە ب راستی سفرا کوردییە، ئەڤ مێڤانپەروەری، ب راستی، ئەو مێڤانپەروەرییە کۆ من هەر دبهیست...

ژ سفرێ هنەکێ ب دوور ئاگرەکێ گور ڤێکەتیە و چەند کەس ب ئێزنگان ئاگر گەش دکن. ژ ئاگر هنەکێ دوور ژی بیرەک هەیە. چەند ژن ب دەولێ ئاڤێ ژێ دکشینن. کۆچەرێن عەشیرا ئاتمکان، زارۆک، ژن، مێر، پیر و کال، ل دۆر و ناڤبەرا کۆنان دەرن و تێن. عەشیرا ئاتمکان، مینا هەر سالێ، ئیسال ژی دەرکەتنە زۆزانان. ئەو زڤستانان ل دەشتێ، هاڤینان ژی ل زۆزانانن. ئەو هاڤینان تێن و کۆنێن خوە ل دۆرا ڤێ بیرێ ڤەدگرن. مێجەر نۆئێل و هەڤالێن وی، ل سەر ریا خوە، ئیشەڤ، بوونە مێڤانێن وان. کوردان هاتنا وان بهیستیە و دخوازن وان ببینن، ب وان رە بپەیڤن و بزانبن کا چ دێ ب سەرێ کوردان دە وەرە. یاکوپ پاشا کۆ نۆ ژی زەوجیە، چ ژ دەستان تێ، تەخسیر ناکە دا کۆ کێفخوەشێ و مێڤانپەروەریا خوە نیشان بدە.

نە ب تەنێ یاکوپ پاشا، ئەم ژی کێفخوەش بوون. ژ کێفا مە رە پایان نین بوو. ئەم ل وەلاتێ باڤ و کالان، ل سەر ئاخا کوردان بوون. ئەو کوردێن کۆ مە ل ستەمبۆلێ، ئەوچەند بەحس دکرن، ل ور، ل نک مە، ل بەر چاڤێن مە بوون. ئەو گەرا مە یا کوردستانێ، ب سەرێ خوە، بوویەرەکە گرینگ ئا ژینا منە. تو باوەر بکە، هەکە من کەیس، وەخت و ئیمکان هەبوونا، من ئێ ل سەر وێ گەرێ رۆمانەک بنڤیسا. وێ گەرێ ئەز نێزیکی وەلاتێ من کرم. وێ گەرێ ئەز ژ وەلاتێ من ب دوور خستم. بەلێ، ئەڤ هەردو ژی بوون. وێ هاڤینێ، هاڤینا رەنگین ئا ١٩١٩ -ئان، مۆهرا خوە ل ژینا من خست، حەتا ب هەتا...

ب دۆ خەبات، داخواز و تەڤگەرا فرەهـ ئا نەتەوەیێ یا کوردان رە کۆ ژ کۆرد تەعالی جەمیەتی حەتا هەمالێن ستەمبۆلێ، ژ بەگ و توجارێن دیاربەکرێ حەتا گوندیێن بۆتانێ، ژ ئەلەویێن دێرسمێ حەتا سۆرانێن سولەیمانیێ، ب ئاوایەکێ پەرەگەندە، تێ دە بوون، ئینگلستان و هەڤالبێندێن وان، هاتبوون سەر ریا فکرا مافێن کوردان و ئێدی بەحسا وار و وەلاتەکێ ژ بۆ کوردان دکرن. ژ بۆ وێ فکرێ وان دخوەست هەیەتەک، ب سەرۆکاتیا مێجەر ئە. م. نۆئێل، کۆ ب کورتی مە ژێ رە دگۆت، «مێجەر نۆئێل»، بشاندنا وەلێت. پشتی کۆ ئەو ب کۆرد تەعالێ جەمیەتی و باڤێ من رە پەیڤین، مە بریار دا کۆ ژ کوردێن ستەمبۆلێ ئەز و کاموران، ژ دیاربەکرێ ژی ئەکرەم بەگێ جەمیلپاشا د هەیەتێ دە بن. ئەز و کاموران ژ ستەمبۆلێ کەتن رێ و ٢٣-ێ تیرمەهێ ئەم گهیشتن حەلەبێ. ماژۆر نۆئێل کۆ ب هەردو زاراڤایێن کوردی، کوردیا ژۆر و ژێر، باش دزانیبوو و سەرێ خوە گەلەکێ ب دۆزا کوردی دئێشاند، ل ور، ل ئۆتێلێ، تەڤی کاخز، پێنووس و ماکینا خوە یا فۆتۆگرافێ، ل هێڤیا مە بوو. «هوون ب خێر هاتن»، وێ ب کوردیەکە تێگهیشتی گۆت. «ڤۆ ئێت ئۆوسی بیەنڤەنو»، من ژێ، ب فرانسزی ژی رە گۆت. ئینگلیزیا من و کاموران نە ئەوچەند باش بوو، لۆما مە دل کر، ئەم پێ رە ب فرانسزێ بپەیڤن. لێ وێ دل هەبوو ب کوردی بپەیڤیا.

«ژ بۆ من وەها هین چاکە»، وی گۆت. پشتی کۆ ئەکرەم بەگ ژی هات، ئەم ژ حەلەبێ، بەر ب ئالیێ وەلاتێ باڤ و کالان، کەتن رێ. ئەز ئێ نها چاوان بەحسا وان رۆژان بکم؟.. ئەز و کاموران گەلەکی ب هەیەجان بوون. جۆش و کەلا مە، مەراق و داخوازا دیتن و زانینا مە بێ پایان بوو.

ئەم کەتبوون ناڤ کوردان... حەتا ٢٠-ی ئیلۆنا ١٩١٩ -ئان ئەم د ناڤ وان دە مان. مە ئاغا و بەگ، پەیا و سوار، عەشیر و کۆچەر، دەشت و زۆزان، باژار و گوند، نەوال و گەلی، دار و دەحل، چەم و چیایێن کوردان دیتن. ئەم د بن ئەسمانا رۆنی و ب سلاڤێن ستێرک و هەیڤا رۆنی یا وەلاتێ کوردان دە رازان. د بەربانگێن چیکەسۆر ئێن زۆزانان دە، مە خورینیا خوە، ب خزمەتا پیرەژنێن پۆرسپی و بێریڤانێن خاما، ب شیر، فرۆ، تۆ، ماست، ماستێ کلانێ، نڤیشک، پەنێر، پەنێرێ تەر، حەلاندی، سیرکێ و پوونگێ کر. تەڤی سوار و چەکدارێن عەشیرێن کوردان، ئەم د دەحل، نەوال و بهوران رە دەرباس بوون و هلکشیان چیا و زۆزانێن سەری ل ئەسمانان. مە بیهنا خوە ب هاوا پاقژ ڤەدا، روویێ خوە ب ئاڤا کاهنیێن سار شوشت، کراس و گۆرەیێن خوە ل بەر دەڤێ چەم و لەهیێن زەلال شوشتن. ل سەر هەسپ و مەهینێن کومێت، قەمەر و شینبۆز، گەهـ ب رەوان و لۆق، گەهـ ب گورلۆق و چارگاڤی، مە خوە ژ تخووبێن عەشیرەکێ گیهاند تخووبێن عەشیرەکە دن. ل بەر کۆنێن رەش ئێن ب موو رساندی و ل سەر دۆنزدەهـ ستوون و سنگان ڤەدایی، ئەم رۆنشتن و مە ل بەرگەهێن هێشین و زەر ئێن وارێن کوردان تەماشە کر. حەتا بەر دەستێ سبێ، ل بەر ئاگرێن گور، مە ل دەنگبێژ و سترانبێژێن ناڤدار ئێن کۆ رێزێن سترانان مینا زێر، زیوەر و لوولوو ل پەی هەڤ رێز دکرن، گوهداری کرن. ئەم ب دەنگێن مریشک و دیک، سالوور و بلبل، تەیر و کەو، سەگ و تاژێ، مەهین و جاهنیان هشیار بوون. ل مالاتیایێ کۆ مامێ مە خەلیل رامی بەگ ل ور موتەسەرف بوو، مە، ل مال و کۆشکێن کوردان، ئاخایێن سمبێلبادایی، شێخێن ریدرێژ و سەیدێن سمبێلپالک دیتن. زابت و ئەسکەرێن ترک، ب چەک و پووسات، ل قونتارێن چیا و زناران کەمین و دافک دانین، دەرکەتن سەر ریا مە، خوەستن مە، نەمازە من و برایێ من، بگرن، بکوژن. مە رێویتیەکە ب قاسی دو مەهان، ب بیهن، هلم و تاهما وەلاتێ کوردان، ب ئالۆزی و دژواریێن وەلاتێ ئاسێ کۆ هەر رۆژ، هەر دەقە، ل دۆرا مە بوو، ئانی پێ. مە هەم دۆستی و مێڤانپەروەریا بێپایان ئا کوردان دیت، هەم ژی ئیخانەتا وان ئا ناڤدار... پاشێ ئەم، دیسان، ڤەگەریان حەلەبێ و ژ ورژی ستەمبۆلێ...

د رێویتیا مە دە، مە هەر چاران ژی دەفتەر هەبوون، مینا شاگرتێن مەکتەبێ، مە چ بدیتا دنڤسی. من و ماژۆر نۆئێل ب کوردی، کاموران و ئەکرەم بەگ ب ترکی دنڤسی. بەلێ، وی ژی ب کوردی و ژ من ژی چێتر دنڤسی. ژ دەفتەرا من، کاموران و ئەکرەم بەگ تو شۆپ ل پەێ نەمان، ئەو ل دەرن، مینا گەلەک تشتێن مە یێن دن، وندا بوون و چوون. (ب تەنێ من، د سالێن ٣٠ -ئان دە، ل دەرەکێ، ب هێنجەتا تشتەکێ دن، ب چەند رێزان، د سەر رە، بەحسا وێ گەرێ کر...) لێ ماژۆر نۆئێل، دۆستێ مە، نۆتێن خوە یێن گەرێ، ب دۆ رە، سالا ١٩٢٢ -ئان، ل باسرایێ، مینا کتاب، ب ئینگلیزی، وەشاند. وی د کتابا خوە دە بەحسا مالباتا مە، باڤێ من، مامێن من، من و کاموران ژی دکر. ل سەر من، وی وەها دنڤسی؛ «asistant editor of newspaper serbestî at Constantinople» و وەها، ل گۆرا بیر و رەیا خوە، ددۆماند؛ «He suffers from the inevitable effects of long residence and training in Constantinople, but he has the making of a good man» وی گونەهێ خوە ب من دانی، لێ باوەر بوو کۆ ئەز ل سەر ریەکە راست و باش بووم. ئەز ئێ ببووما مرۆڤەکێ رند و باش. حسێن من، پێوەندیێن من ئێن پرالی و رەنگین، وەلاتێ من ئێ خەون و خەیالێ، باژارێ من ئێ کۆ ئەز تێ دە دژیام... ڤان بالا وی نەدکشاندن. وی ل سەر کاموران ژێ وەها دگۆت؛ «Barrister at Constan tinople Knows no Kurmanji Sensible quiet individual has not so far come to the fore» ئەو ب کاموران گەلەکی باوەر بوو، لێ گاڤا وی دگۆت کۆ کاموران ب کوردێ نزانە، ئەو نە راست بوو. کاموران ب کوردی دزانیبوو، لێ نە ئەوچەند باش و خوەش. لۆما ژی کاموران، ژ بۆ ئاخافتنێ، ترکی تەرجیهـ دکر. لێ پاشێ، کاموران بوو یەک ژ پسپۆرێن هەری مەزن ئێن کوردی و شیر، بەند، نڤیسار و کتابێن هێژا و نەمر ب کوردی نڤسین.

رێویتیا مە، گەرەکە گەش و بالکێش ژ خەون و خەیالان بوو...

پشتی خوارنێ، سفرە ب لەز ژ عەردێ رادبە، دۆشەک و باهلیفێن نوو، دیسان ل بەر کۆن، تێن راخستن و پێشیا کۆن کۆ مینا مەیدانەکە بچۆکە، ڤەدبە. نها وەختا دیلان و گۆڤەندێیە، دیلانا ئێڤارێن رۆنی و گۆڤەندا کوردی. ماژۆر نۆئێل و کاموران ل ملەکێ، جەلادەت، ئەکرەم بەگێ جەمیلپاشا و ئەڤدرەهیم ئەفەندی ل ملەکێ یاکوپ پاشا رۆنشتنە. یاکوپ پاشا، سمبێلبادایی، رۆگەش، ژ رەوشێ رازی، ملەکێ وی ل سەر باهلیفان، دەست دکە دا کۆ گۆڤەند بێ گەراندن.

پێشێ دەف و زرنە تێ. ب قاسێ بیسکەکێ، دەف و زرنە لێدکەڤن، ب دۆ رە کۆمەکە گۆڤەندکێشان، ژن و مێر، د ملێن هەڤ دە، ب دیلان و ستران، ژ پەی ئاگرێ گور، هێدی هێدی، تێن بەر کۆن، کێلەکا بیرێ و ب ئاهەنگ خوە دلڤینن و دلیزن. گۆڤەند و ستران پێشێ نەرم و گرانن، لێ پەی د پەی، ئەو گەشتر و پهێتتر دبن. مێر و ژن ئێن گۆڤەندکێش کۆ هەموو ژی خۆرت و جوانن، د ناڤ جل و بەرگێن خوە یێن تایبەتی یێن کۆچەران دە، مینا کۆ ب فرێ کەتبن، مل ب مل، ل دۆرا بیرێ گۆڤەندەکە نەدیتی و بێپایان دگەرینن. بیر دبە ناڤەند، رۆ و گۆڤەنکێش دبن ستێرک، هەیڤ و ل دۆرا وێ چەرخ دبن، هەر چەرخ دبن.

- My God، My God، ماژۆر نۆئێل دبێژە، ئەز دڤی رەسمێ ڤێ بەرگەها ئەجێب و نەدیتێ بکشینم.

ئەگەر وە ئیجازە هەبە؟

- ما ئەو ژی گۆتن بوو؟ یاکوپ پاشا دبێژە، ئیجازە یا تەیە، کەرەم بکە.

- نا، تە دیت... ژن و کەچ ژی هەنە... کا هەیە کۆ هوون ئەجز بن.

- نا باڤێ من! ژنێن مە نە مینا ژنێن خەلکێ نە، تو رەسمێن خوە بکشینە...

ماژۆر نۆئێل فلاشا خوە یا نۆ ب ماکینێ ڤە دکە، رادبە سەر پیان، بەر ب بیرێ دەرە و دەست ب کشاندنا فۆتۆگرافان دکە.