٦

جەلادەت ژ خەوەکە گران هشیار دبە. بەر دەستێ سبێیە، دنیا نۆ رۆنی دبە. جەلادەت کۆ ب کنجێن خوە یێن ئەسکەری رازایە، هێدی هێدی خوە دلڤینە و ل دۆرا خوە دنهێرە. ل ئۆدێ، ژ وی پێ ڤە، کەس نەمایە. رۆژا ئەسکەری و شەر، ژ بۆ ئەسکەر و سەرئەسکەران، ژ زوو ڤەیە کۆ دەست پێ کریە. ژ دەرڤە دەنگن تێن. وەلێ دخویە کۆ زابت و سەرئەسکەرێن ئۆردیا ئۆسمانی خوە ددن هەڤ و حازریا رۆژا نۆ دکن.

رۆژا نۆ... کۆ روهستین وێ چەند هەزار ئەسکەران بدە بەر خوە و ببە؟.. گاڤا جەلادەت رادبە سەر پیان و دەستەمالا خوە یا درێژ داڤێژە سەر ملێ خوە و بەر ب دەری دە دەرە، ئەو، ب دەنگ، وەها دفکرە. گەلۆ قووتێ روهستین ئێ وێ رۆژێ دێ چقاس بە؟ بەلێ، قووت نە تشتەکێ دن... لێ ئێدی جەلادەت ژی هینی ڤێ ژیانێ بوویە. ئەو ژی ئێدی ب ئارامی ل مری و برینداران دنهێرە، ب ئارامی بەحسا مرنێ دکە. گاڤا نۆچەیێن مرن و کوشتنێ تێن، ئەو، هەو مینا بەرێ، ل بەر وان دکەڤە.

جەلادەت دەریێ مەزەلا ئەسکەری ڤەدکە و دەردکەڤە دەر. ب قاسی بیستەکێ، ئەو ل بەر دەری رادوەستە، دەست و ملێن خوە دگوڤشینە. تەختێ وی یێ رازانێ، مینا تەحت هشک و سەرتە. ئەو جارنا، ب قەولێ فرانسزان «جیمناستیک» دکە، لێ ئەو زێدە نکارە خوە بلڤینە، بلەبتینە. کار و شخولێن وی هەر ل گارنیزۆنا ناڤەندێیە. تەڤی کۆ ئەو گەلەکێ بالا خوە ددە خوارنا خوە، ئەو قەلەو دبە. ئەو هنەکێ ل دۆرا خوە دنهێرە. حەوشا گارنیزۆنێ گەلەک فرەهە. گارنیزۆن مینا کەلەهەکە بچۆک هاتیە لێکرن. ل سەر دیواران جیهێن نۆبەداران هەنە، دەریێ مەزن ئێ گارنیزۆنێ ژ هەسنە. هنەکێ ژ مەزەلێن زابتان ب دوور، بیرەکە مەزن ل حەوشێ هەیە. د دەستپێکا شەر دە، ئەسکەران ئەو بیر ڤەدایە. بیر بوویە ناڤەندا گارنیزۆنێ؛ ئاڤا ڤەخوارنێ ژ بیرێ تێ کشاندن، ئەسکەر ل کێلەکا وێ کنجێن خوە یێن تژی کێچ و سپی دشۆن، زابتێن مەزن ئێن کوشتی ل ور تێن شوشتن و کەفەنکرن، دانێ سبێ و ئێڤاران، زابت ل کێلەکا وێ دجڤن و سۆحبەتا رۆژێ دکن. بیر بوویە بیرا قەدەرێ یا ئەنی و قادا شەر.

جەلادەت، ب گاڤێن گران، بەر ب بیرێ دەرە دا کۆ دەست و رۆیێ خوە بشۆ. ل ئالیێ دن ئێ بیرێ، چەند زابت ل پێ، پاشیا وان ل جەلادەت، ب دەنگەکێ بەرز، سۆحبەت دکن. ئەو جەلادەت نابینن. جەلادەت رادهێژە دەولا بەر دەڤێ بیرێ دا کۆ ژ بیرێ ئاڤێ بکشینە. لێ دەول تژی ئاڤە، یەکێ ئاڤ کشاندیە و وەلێ هیشتیە. «بەختێ چێ»، جەلادەت ب کەن دبێژە، ل سەر تۆتکان رۆدنە و دەست و رۆیی خوە دشۆ. کێلیەکێ، ب هەردو دەستان، ئەو ب ئاڤا سار رۆیێ خوە دشۆ. ئاڤا سار هنەکێ وی زیندە دکە و خەوا ل سەر چاڤێن وی داڤێژە. سەرشۆکا مالا وان ئا کزلتۆپراکێ و ئەو دەمێن رەنگین ئێن سەرشۆکێ تێن بیرا وی. نها؟ نها ئەو چقاس ژ ور، ژ وان ب دوور کەتیە!.. ئەو ئێ بکاربە، دیسان، خوە ب ور و ب وان دەمان بگهینە؟

جەلادەت ب هێدیکا رادبە سەر پیان، ب دەستەمالا درێژ دەست و رۆیێ خوە زوها دکە. د وێ ناڤبەرێ دە چەند گۆتنێن سۆحبەتا زابتێن ل ئالیێ دن ئێ بیرێ ب بەر گوهێ وی دکەڤن. د سۆحبەتا وان دە گۆتنێن «لۆ، لۆ... زۆ، زۆ» دەرباس دبن. جەلادەت ب دیقەت گوهێ خوە ددە وان و بەر ب وان دەرە.

بەلێ، لۆ کورد بوون، زۆ ژی ئەرمەن... وان زۆ قر کربوون، دۆر هاتبوو لۆیان... وان زابیتێن وێ رۆژێ قالا قرکرن و مرنێ دکرن. دەولەتێن مەزن ئەو دکوشتن، وان ژێ زۆ کوشتبوون، لۆ ل دۆرێ بوون.

هنگێ ئەم ل باکویێ، ل ئەنیا قەفقاسێ، ب گۆتنا ئۆسمانی ل «کافکاس جەپهەسێ» بوون. هاڤینا ١٩١٧ -ئان بوو. شەر ب ئاوایەکێ بۆش دەوام دکر لێ ئێدی خویا بووبوو کا کی دێ زۆرا کێ ببە. یەکیتیا دەولەتێن ئامەریکایێ، ژ بۆ پشتگرتیا ئینگلیز، فرانسز و ئیتالیان، کەتبوو قادا شەر. ب ڤێ بریارا ئامەریکایێ، ئێدی سەرکەتیێن شەر باش دیار بووبوون. دەولەتا ئۆسمانی شکەستێن خەدار خواربوو، هەو دکاربوو ل بەر خوە بدە. ل هەر جەپهەیێ شکەست هەبوو و هەژمارا مریان دگهیشت سەد هەزاران. ل وەلاتێ قەفقەسێ ژی، ب دەهـ هەزاران ئەسکەر، بێیی کۆ تو تشتی بکن، د ناڤ بەرف، سار و سەقەمێ دە، بێزار و بێزمان، بێ گۆر و گۆرستان، ل وەلاتەکێ غەریب، سەرێ خوە دانین. ئیتیحادچی ب سەر کەتبوون؛ دەولەت ژ هەڤ دکەت، تێک دچوو. ئیتیحادچی ب ئارمانجا ڤەگرتنا هەموو قافقاسێ و ئاسیایێ، وەلاتێ باڤ و کالێن خوە، کەتبوون رێ. مریشکێن برچی د خەونا خوە دە گارس ددیتن... لێ خەونا وان قولپی سەر کابووسەکە ئەوچەند خەدار کۆ پێ هەموو وەلاتێ ئۆسمانی لەقیا، هەژیا و د داویا داوین دە ژی وندا بوو، چوو.

د گەل ڤێ هندێ، ئیتیحادچی هێ ژێ دەڤ ژ فۆرتێن خوە بەرنەدابوون. ئەو نە ژ کەرا خوە پەیا دبوون نە ژی ژ پۆزێ خوە موو دکشاندن. ئەو لەهەنگ و قەهرەمان بوون... وان د هاتنێ دە زۆ قر کربوون، نها د ڤەگەرێ دە، دۆر ئا لۆیان بوو... هەچی قەتلیعاما ئەرمەنان بوو، راست بوو. ب سەد هەزاران ئەرمەن، کال و پیر، زار و زێچ، ژن و مێر، ب دەک و دۆلاب، ب پلان و بەرنامێن ئیتیحادچیان، ژ مال و وارێن خوە هاتبوون ڤەقەتاندن و د ریێن درێژ، ئاسێ و چەتن ئێن کۆچان دە، ب دەستێ چەتەیێن ئیتیحادچیان هاتن کوشتن... پێل ب پێل، ل سەر هەڤ، ب هۆڤیتی. سەرەکێن ئیتیحادچیان ژ دز، کەلەش، پێخواس، مێرکوژ و نەزانان، ب ناڤێ «تەشکیلات -ی ماهسوسا»، چەتەیێن چەکدار ئاڤا کربوون دا کۆ ب وان ئەرمەن قر بکن، رەهـ و رێچێن وان بقەلینن. ئیتیحادچی د ئێی پلانا خوە دە ب سەر کەتبوون.

گاڤا ئەم ژ چیایێن تۆرۆسان، بەر ب قادا شەر دهاتن، من ب خوە، ب چاڤێن خوە، ل بەر دەڤێ ریان، د کۆرت و چاهلێن شکێران دە، ب سەدان جەندەکێن ئەرمەنێن مری دیتن... من ئەڤ تشت هەموو ژ مستافا کەمال پاشا رە، د ناما کۆ من ژێ رە شاند دە، ب کتەکت، بەحس کر. داویا مرن و کوشتنێ هەیە؟ پایانێن کین و نەفرەتێ هەنە؟ ما خوین ب خوین تێ شوشتن؟ مەرڤێن کۆ رێ و رێچوونا خوە ل گۆرا کین و نەفرەتێ ب رێ دخن، بڤێ -نەڤێ، د ناڤ کین و نەفرەتا کۆ وان چاندیە دە دگەڤزن...

ئیتیهادچیان خوین رژاندبوو و وان خوین، نە ب ئاڤێ، ب خوینێ دشوشتن.

جەلادەت دەرە نک زابتان و بێدەنگ ل وان گوهداری دکە. گۆتن ل سەر ئەرمەن و کوردانە. زابتەکێ سمبێلقیت، ب کەن، دبێژە؛

-...Tıpkı Zo-lar gibi Lo-lara da iyi bir ders vermek lazım

-...Nasıl verecekmişsin, verbakalım... Ben de Lo-yum

بێیی کۆ جەلادەت خوە بلڤینە، یان ژی خوە ئەجز بکە، ب کەن، بەرسڤا زابت ددە. زابت هنەکێ شاش دبن. زابیتێ کۆ قالا زۆ و لۆیان دکە، هنەکێ خوە دلڤینە کۆ بەرسڤەکێ بدە، لێ ئەو نزانە چ ببێژە.

- ئەستاگفرولاهـ، ئەو دبێژە، جەلادەت بەگ، ئەم دزانن، تو ستەمبۆلی یی...

- بەلێ، ئەز ستەمبۆلی مە، لێ کوردم ژی... جەلادەت دەستێ خوە یێ چەپێ داتینە سەر کەڤرێن دیوارێ بیرێ و ب ئارامی دبێژە... ژ بیر مەکن، مەرڤێن کۆ رێ و رێچوونا خوە، ل گۆرا مرن و کوشتنێ، ب رێ دخن، بڤێ -نەڤێ، د ناڤ خوینا خوە دە دگەڤزن...